1.6. Akkirmânî'nin Hayatı ve İlmi Kişiliği
1.6.4. Akkirmânî'nin Görevleri
Akkirmânî Osmanlı Devletinde bazı görevlerde bulunmuştur. Bu görevler: Sarây-ı Hümâyun hocalığı; İzmir mollalığı ve Mısır mollalığı ve son olarak 1759’da Mekke-i Mükerrreme kadılığı olmuştur.
1.6.5. Vefatı
Kaynakların ittifakla haber verdiğine göre Akkirmânî, Mekke-i Mükerreme Kadısı iken Hıcrî 1174 yılı Muharrem ayında ( Ağustos 1760) vefat etmiş ve oraya defnedilmiştir80.
1.6.6. Eserleri
Akkirmânî, eserlerini Arapça ve Osmanlıca olarak yazmıştır. Akkirmânî’nin dil, kelâm, İslâm felsefesi, hadis, fıkıh, tefsir, tasavvuf, mantık, İslâm ahlâkı ve İslâm dîni esasları konularında çok sayıda eseri vardır. Akkirmânî’nin tarafımızca tespit edilen eserlerini, matbu ve el yazması olmak üzere iki kısma ayırarak tablo içerisinde aşağıda göstermeye çalışacağız.
77 Aktepe, “Ahmed III”, c. II, s. 35-37; Hodzha, Şeyhülislam Eesad Efendi’nin Tefsiru'l-Âyâti’l-Musaddera bi-
Kelimeti Rabbena Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili, s.4.
78
Özcan, “Mahmud I”, c. XXVII, s. 349. 79 Aktepe, “Ahmed III”, c. II, s. 35-37.
Belirtmeliyiz ki biz bu sayılan eserleri kütüphane kayıtlarındaki tasniflere göre tespit ettik ve sunarken telif dili ile konularını dikkate alarak gruplandırmaya çalıştık. Bunu yaparken kütüphane kayıtlarında yer alan bilgileri esas aldık. Eserlerin farklı kütüphanelerde olması durumunda sadece bir kütüphaneyi kaynak olarak göstereceğiz.
Tablo 1.1 Akkirmânî’nin Arapça El Yazması Eserleri
İlim Dalı Eser Adı Bulunduğu kütüphane bölüm ve
numarası
Arap dili
Muhtasaru muğni’l-lebib Süleymaniye, Bağdatlı Vehbi,
492.7
Şerh ale’l-emsile Süleymaniye, Rüslem paşa, 492.7
Risâle fi efâli’l-müteaddiye mefüleyn ev
Ekser Süleymaniye, Servili, 492.7
Arap Edebiyatı
Şerhu'l- kasideti’d-Dimyâtıyye Süleymaniye,
Pertev Paşa, 892.7
Şerhu atbâki’l-Atbâk Çalışma Konumuz
Şerhu tahmisi'l- kasideti’d-Dimyatiyye Millet Ali Emir Arabi, 892.7-1
Mantık ve Kelam
Adabü’l-Kefevi Süleymaniye, Dârülmesnevi, 160
Mefhûmu adabi’l-Kefevi Beyazıt, 160
Şerhu’l-a’abi’l-Hüseyniye Süleymaniye A-Tekelioğlu 160
Hâşiye ale’l-Hüseyniyye Süleymaniye, Esad Efendi, 160
Şerhu’l-manzûme fi ilimi’l-mizân Süleymaniye, Esad Efendi, 160
Şerhu manzûmetin mine’l-mantık Süleymaniye, Kasidecizade, 160
İsagoci Nazmının şerhi 81
Süleymaniye, Laleli, 160
Risale fi adabi’l-bahs ve’l-münâzara. Süleymaniye, Serez, 160
Şerhu risaleti’l-Pehlevani Süleymaniye, Yazma Bağışlar, 164
Ikdü’l-kalâid fi tahkiki’l-akaid Beyazıt, Veliyüddin, 297.4
Haşiye ala haşiyeti’l-hayali ala şerhi’l-
akaid Süleymaniye, H.Hüsnü Paşa, 297.4
Risale fi’l-kelâm Süleymaniye, Halet Efendi, 297.4
İkdü’l-leâli fi beyani ilmihi taâlâ
biğayri’l-münebb. Alıf Efendi, 297,2
Risale fi beyani’l-mesâili’l-erba’in Süleymaniye, Kasidecizade, 297.4
Risale-i akâid Süleymaniye, Reşid Efendi, 297.4
Ta’lika ala hâşiyeti hayali Süleymaniye, Servili, 297.4
Risale li hali’t-tasmiyat ve’t-tahmid ve’t-
tasliya Ali Emiri Arabî, 297,4
Şerh dîbâcatü’l- Halabî Ali Emiri Arabi, 297,4
81 Kayıtlarda bu isim geçtiği için böyle yazdık. bkz: http://ktp.isam.org.tr/?url=ktpgenel/fındrecords.php (10 Şubat 2016).
Tefsir
Şerhu’l-besmele ve’l-hamdele ve’t-tasliye Süleymaniye, Düğümlü Baba
297,2
Risale fi tefsîri’l-hamdele Süleymaniye, İzmir İ.Hakkı, 297,2 Risale fi şerhi dibâceti muhtasari
münyeti’l-mütemelli
Süleymaniye, Yazma Bağışlar, 297,2
Kalimat camîla fi şerhi’t-tasmiye Millet Ali Emiri, 297,2
Tefsîr sûreti’n-Nebe Topkapı Emanet Hazinesi,
Tefsîr sîretü’l-Fâtiha Topkapı, Emanet Hazinesi, 1722 ‘Vemâ teşâûna illâ en yeşâellâhu Rabbü’l-
âlemin’ âyeti’nin tefsiri
Beyazıt, Veliyüddin Efendi, 297.212
Fıkıh
Haşiye ala dibâceti şerhi münyeti’l-
musalli Devlet, Beyazıd, 297,5
Şerhu dibâceti’l-Habîb Süleymaniye, Bağdatlı Vehbi,
297,5
Risale ala evveli şerhi’l-Halebi Süleymaniye, Kasidecizade, 297,5
Haşiye ala haşiyeti’s-seyyid ala şerhi
muhtasari’l-münteha Süleymaniye, Servili, 297.501 Haşiye ala haşiyeti şerhi’l-muhtasar fi’l-
usul Süleymaniye, Servili, 297.501
Şerhü dibâceti gunyeti’l-mütemelli Süleymaniye, Süleymaniye, 297.5
Risale fi takdimi’t-tesmiye ale’t-tahmid Süleymaniye, Yazma Bağışlar,
297.5
Risale fi hukmi’s-sıvak ve Asli ve Kayfiyat
istimali Ali Emiri Arabî, 297,5
Risale fi beyâni imkâni’l-hâs ve’l-âm Süleymaniye, Fatih, 297.501
Şerhu ikdi’l-leâli Süleymaniye, Laleli, 297,3
Tekmile ala şerhi’l-hadisi’l-erba’in Süleymaniye, Laleli, 297,3
Muhtasaru Şemâili'ş-Şerîf Süleymaniye, Şazeli Tekkesi
Dibâce şerhi Süleymaniye, Hüsrev Paşa, 297,7
Örf ve Adetler Zübdetü’l-müntehab Süleymaniye, Hacı Mahmud Ef.
398
İslam Ahlakı Hâşiye ale’l-Adudiyye. Süleymaniye İzmir, 297,8
Külliyatlar 82 Risaletü’l-imtihan Süleymaniye İzmir, 081
Osmanlıca el yazması eserleri:
Tablo 1.2 Akkimânî’nin Osmanlıca El Yazması Eserleri
İlim Dalı Eser Adı Bulduğu kütüphane Bölüm
ve numarası
Kelam
İrade-i Cüz’iyye Risalesi Süleymaniye Bağdatlı Vehbi,
297,4
Dürerü’l-Akâid Süleymaniye Hüsnü Paşa,
297,4
el-Mesâilü’l-Kelamiyye Süleymaniye Hüsnü Paşa,
297,4
Akâid Risalesi Süleymaniye H.Mahmud Ef.
297.4
İklilü’t-Teracim Burdur 297,45
Mantık Tercüme-i Şerhu'l-Hidayeti’l-Mikme Süleymaniye Tırnovalı, 160 Kur’ân İlimleri el-Kelimatü’l-Cemîle fi Şe’ni Şerhi’t-
Tesmiye Süleymaniye Laleli, 297,1
Tasavvuf Enfesü’n-Nefais Süleymaniye, H.Hüsnü Paşa
297,7
İslam Ahlakı Hediyyetü’l-Muhlisin Süleymaniye H.Hüsnü Paşa
297.8
İslam Tarihi eş-Şemâilü’n-Nebeviyye Süleymaniye Mahmud Ef.
297.9
Fıkıh Fetava Süleymaniye Reşid Efendi,
297,5
Hadis
Burhânü’l-Müttakin Tercüme-i Hadis-i
Erba’in Süleymaniye Tırnovalı, 297,3
Akâid Risalesi Atıf Efendi, 297,3
Hidâyetü’l-Hikemiyye Tercümesi Atıf Efendi, 297,11
Takrir-i Akkirmânî Millet Ali Emiri 297,3
Psikoloji Zübdetü’l-Müntehab Millet Ali Emiri 133,92
Akkirmânî’nin basılmış olan eserleri
Burada zikredilen eserler arasında eski ve yeni basılmış olan eserler bulunmaktadır. Eserlerin birden fazla baskısının bulunması durumunda, sadece son baskı ve tarihi gösterilmiştir
Tablo 1.3 Akkirmânî’nin Basılmış Olan Eserleri
İlim Dalı Eser Adı Basım Yeri ve Tarihi
Kelâm
Hâşiye ala hâşiyeti isamiddin ala
şerhi’l-Akâid İstanbul Matbaa-i Âmire, 1274
İrade-i Cüz’iyye Risalesi İstanbul Matbaa-i Âmire, 1261
İrâde-i Cüz’iyye Risalesinden
Seçmeler İstanbul Matbaa-i Âmire,1283
El-Mesâilü’l-kelâmiyye Dokuz Eylül Ünv, 2014
İslam felsefesi Hâşiye alâ Hâşiyeti’l-Lari İstanbul Matbaa-i Âmire, 1284
Tefsir
Risale-i Teavvuz İstanbul Matbaa-i Âmire, 1298 Risale-i Besmele İstanbul Matbaa-i Âmire, 1298 Hadis Şerhu’l-ehâdîsi’l-erbain İkdâm Matbaası İstanbul, 1323
Arap Dili Şerhu’l-Binâ İstanbul Matbaa-i Âmire, 1257
İlimler Tarihi Ta’rifâtu’l-Funûn ve Menâkıbu’l-
İKİNCİ BÖLÜM
2. AKKİRMÂNÎ’NİN ŞERHU’-ATBÂKİ’L-ATBÂK İSİMLİ ESERİNİN İNCELENMESİ
VE TAHKİK METODU
2.1. Eserin İsmi
Üzerinde çalıştığımız eserin adı Şerhu Atbâki’l-Atbâk’tır, fakat Esad Efendi’ye ait olan Atbâku’l-Atbâk tamlamasında yer alan birinci Atbâk kelimesine dikkat etmek gerekmektedir. Çünkü bu kelimenin başındaki elifin üzerine hemze ya da hareke konmamıştır. Elifin üzerine veya altına konacak hemzeye göre kelimenin türeyişi ve dolayısıyla anlamı belirlenecektir Atbâku mu yoksa İtbâku mu? Çoğu kütüphane kataloğunda İtbâku’l-Atbâk olarak geçmektedir ve pek çok araştırmacı bu ismi kullanmıştır. Kütüphane kayıtlarında hata bulunma ihtimalinden dolayı konuyla ilgili görüşleri zikredecek daha sonra kendi görüşümüzü belirteceğiz. Sonrasında eserin Akkirmânî’ye aidiyetine değineceğiz. Özellikle eserin başlığı olan tamlamanın başındaki ( قبطا ) kelimesinin fethalı ve kesreli olmasına göre nasıl bir anlam kazanacağına bakacağız.