Akıllı büyüme kritiği

Birçok yazar, akıllı büyümenin, daha sürdürülebilir bir mahalle kullanımına neden olduğunu, kamu kaynaklarını daha verimli kullandığını ve az tükettiğini belirtmektedir (Çizelge 2.10.) (Beatley ve Collins, 2002; Marshall, 2004; Nelson, 2002; Neuman, 2005; Lipes, 2008).

Çizelge 2.10. Akıllı büyümenin faydaları (Litman, 2007).

Ekonomik Sosyal Çevresel

GeliĢme maliyetini azaltır. Kamu servis fiyatlarını düĢürür. UlaĢım fiyatlarını düĢürür. Ekonomide kümelenme sağlar. Daha verimli ulaĢım oluĢturur. Yüksek çevre kaliteli sanayiyi (turizm, tarım gibi) destekler.

Özellikle motorlu araç kullanmayanlar için hareketlilik ve ulaĢım seçenekleri oluĢturur. Konut seçenekleri sağlar.

Tarihi alanlar, geleneksel mahalleler gibi benzersiz kültürel kaynakları korur.

Fiziksel aktivite ve sağlığı artırır.

YeĢil alan ve doğayı korur. Hava kirliliğini azaltır. Enerji verimliliğini artırır. Su kirliliğini azaltır. Isı adası etkisini azaltır.

Bazı akıllı büyüme politikalarının, bireysel ve kendi halinde etkileri var gibi görünmektedir. Ancak, etkileri kümülatif ve sinerjetiktir. Örneğin, yoğunluğun artıĢı, yürünebilirliğin sağlanması ve alternatif toplu taĢımların cesaretlendirilmesi, araçla yolculuk oranını sadece % 2-4 oranında azaltır ancak, bunların toplam etkisi daha fazladır. Kapsamlı akıllı büyüme programları, geleneksel planlama yaklaĢımıyla kıyaslandığı zaman arazi kullanım oranını düĢürür ve araçla yolculuğu % 20 azaltır (Litman, 2007).

Kentler yoğunluk artıĢıyla birlikte artan trafikle, geniĢ altyapılara ve kamu servislerine ihtiyaç duyarlar, fakat iĢ ve satıĢ maliyetlerindeki büyüme bu servis maliyetlerini ödeyebilecek kadar olamamıĢtır. Dahası, bazı yönetimler bölgesel taleplerle, kendi gelirlerini artırmak için yeni yapılaĢma ve ticaret alanları oluĢturmayı tercih edebilirler. Bunun etkisiyle diğer bölgeler zarar görebilir, nüfus kaybedebilir ve köhneleĢebilir. Akıllı büyüme politikaları, bölgesel perspektiften bakarak, mevcut altyapılar ile alan geliĢimi için bölgesel büyümenin transferi ve böylece daha az geliĢmiĢ ve daha duyarlı alanların büyüme baskısını azaltmaktadır (Theis, 2007). DüĢük yoğunluklu alanlarda, mahalle ile etkileĢim için daha az kamu alanı olduğu için daha az fırsat vardır ve ulaĢımda daha fazla özel araçla yolculuk oluĢtuğu için de iletiĢim azalmıĢtır. Akıllı büyüme tasarımları yaya yolları, kent merkezleri, dar konut sokakları, parkları ve karma kullanımları içerir ve sosyal etkileĢimi destekler. Yürünebilir

mekânlar ve diğerleri ile caddelerde karĢılaĢma mahalle iliĢkilerinin oluĢumunda anahtar rol oynar (Curran, 2003).

Akıllı büyüme ile ilgili literatürde eleĢtiriler mevcut olup (Glaeser ve Kahn, 2003; Gordon ve Richardson, 1997; Mills, 1999), bu eleĢtirilerin ve akıllı büyümenin eleĢtirilere getirdiği yanıtların incelenmesi, çalıĢmada benimsenen yaklaĢımın önemini vurgulaması bakımından faydalı olacaktır.

Litman (2007), akıllı büyüme eleĢtirmenlerinin, akıllı büyümeyi hatalı tarif ettiğini belirtmektedir. Onlara göre akıllı büyüme bütün geliĢimi mevcut kentsel alanlarda önerir, diğer alanlarda geliĢim önermez ve yayılma olarak adlandırır ancak, akıllı büyümenin gerçekte hem kentsel, hem kırsal, hem de banliyö alanlar için uygulanabilecek ilkeleri bulunmaktadır. Otomobil yolculuğunu ortadan kaldırdığı söylenmekte ancak, akıllı büyüme daha dengeli ve verimli taĢıma sistemini desteklemektedir, birçok yolculuk için de otomobil düzenlemesi bulunmaktadır (Litman, 2007). Yayılma ekonomik büyümeyi destekler, eleĢtirilere göre özel oto sahipliliği, yol yatırımları ve üretim artıĢı gibi nedenler vardır (Çizelge 2.11.).

Çizelge 2.11. Akıllı büyüme ve yayılmanın özellikleri (Litman, 2007). Temel

karakteristik

Akıllı büyüme Yayılma

Yoğunluk Yüksek yoğunluk, kümelenmiĢ faaliyetler DüĢük yoğunluk, parçalanmıĢ faaliyetler

Büyüme dokusu Mevcut konut alanlarını doldurma Kent çeperinde yeĢil alanlarda geliĢme.

Arazi kullanım Karma Tekil kullanım ve dağılmıĢlık

Ölçek Ġnsan ölçeği, küçük binalar, yollar ve yayalar için peyzaj ve ayrıntı tasarım

Büyük ölçek, büyük yapılaĢma ve az detay, motorlu mesafede peyzaj kullanımı

Kamu servisleri, (okul, park)

Yerel, parçalı, küçük, yürüme mesafesinde eriĢim Bölgesel, bütün, büyük, otomobil eriĢim mesafesinde.

Transport Çok modlu ulaĢım, yaya, bisiklet ve kamu taĢınımı Otomobil bağımlı ulaĢım, yürümeye elveriĢsiz Bağlantı Yüksek bağlantılı yollar, yaya yolları, motorize ve

non-motorize arasında bağlantı,

HiyerarĢik yol bağlantısı, motorize-non-motorize arasında iliĢkisizlik, yaylara bariyerler.

Cadde tasarımı ÇeĢitli faaliyetleri içeren tasarım ve trafik durultması.

Trafik hızını ve yükünü artırıcı tasarım yaya düĢünülmez.

Planlama süreci PlanlanmıĢ yasalar ve arazi sahipleri arasında iliĢki. Plansız, yasal ve arazi sahipleri arasında çok az iliĢki.

Kamu alanları Kamu alanlarına vurgu (yaya alanları, kamu parkları, kamu servisleri).

Özel alana vurgu (shopping malls, gated communities, özel kulüpler).

Destekleri Önemli metropoliten alanlarda nüfus yoğunlaĢması,

Güvenli ve daha yaĢanabilir kentler,

Kentsel yaĢam biçimleri için artan tüketici talebi, Trafik tıkanıklığının artması, geniĢ yollar ve otoparklar için maliyetlerin yükselmesi,

Alt kentlerin kentleĢmiĢ hale gelmesi, Yürüme ve bisiklet kullanımı için talepte artıĢ, Yayılmanın ekonomik ve çevresel maliyetlerine artan kaygı,

Çok farklı ulaĢım sistemlerinin tercihi.

Konut ve özel alanlarda artan sağlık ile hareketlilik talebinde artıĢ olması,

Otomobil sahipliliğinin artması,

1950-1970‟lerde önemli taĢıt yolları yatırımlarının yapılmıĢ olması,

Doğum oranının yüksek olduğu bir periyodda çocuklu hane halkı oranının büyük olması.

UlaĢım ve altyapı maliyetinin düĢmesi, üretkenliğin artması, daha yerel odaklı yatırımların geliĢtirilmesi, merkezlerde yeniden geliĢtirme aktiviteleri yerel iĢgücü ve üretimi mülk değerlerini ve vergi gelirlerini koruyarak kamu yatırımlarının yüksek geri

dönüĢünü sağlayabilirler. Gordon, Richardson ve Cox gibi eleĢtirmenlere göre, akıllı büyüme kamu servis maliyetlerini artırmaktadır. Fakat bu çalıĢmalar, yayılmanın yoğunluk dıĢındaki göstergelerini ihmal etmiĢler, sadece coğrafik ölçekte inceleme yapmıĢlar, kent ve komĢuluk ölçeğinde inceleme yapmamıĢlar, sadece hükümet harcamaları göz önünde bulundurulmuĢ, kiĢilerin çöp, yol vb. ihtiyaçları için ödedikleri harcamalar hariç tutulmuĢtur. Akıllı büyüme, kısa süreli maliyetleri artırır ancak, uzun dönemde düĢürür. Akıllı büyüme kamu servis maliyetlerini düĢürmektedir, birçok çalıĢma bunu desteklemiĢtir (Burchell ve ark., 2000; Litman, 2003).

Yoğunluk, tıkanıklık, taĢıma mesafesi, gelir ve ücretler, ulaĢım türleri, otopark fiyatları, kiralık ev fiyatları kent büyüklükleri ile artma eğilimindedir. Fakat eleĢtirmenler hatalı öneri olarak, akıllı büyümenin tıkanıklıktan dolayı gecikme, uzun taĢıma zamanları, yüksek ulaĢım iĢletme maliyetleri veya konut fiyatlarına sebep olduğunu belirtmektedirler. Oysa akıllı büyüme bu sorunu, eriĢilebilirliği sağlama ve otomobilsiz yolculukların özendirilmesi gibi ilave ilkelerle atlatabilmektedir. Akıllı büyüme trafik yoğunluğunu, trafik düzenini sınırlandırmak için birçok strateji içermektedir (Litman, 2007).

EleĢtiriler yürüme, bisiklet, kamu taĢınımı gibi alternatif ulaĢım türlerinin, konutların % 90 oranında otomobil sahipliliğinin olduğu ve % 95 otomobil yolculuklarının yapıldığı bir yerde, sağlıklı kentlerin önemsenmeyeceğini belirtmektedirler. Fakat bu eleĢtiriler eksik ve önyargılıdır. Örneğin, ulusal ulaĢım araĢtırma verileri, Amerika‟da sadece yolculukların % 2‟sinin kamu taĢınımı ile olduğunu, % 5 eriĢkinin kamu taĢınımına öncelik verdiğini belirtmekte, son zamanlarda % 12 kamu taĢınımının tercih edildiğini ve her ailede en az bir kiĢinin kamu taĢıtı kullandığını belirtmiĢtir. Daha birçok araĢtırmaya göre ulaĢım % 5 yürüyerek, % 16-33 arasında da en azından yürüme linkleriyle bağlantılı yolculuklar içermektedir. Ġnsanlar yaĢama evreleri boyunca farklı ulaĢım türleri kullanabilir, mesela araç kullanmak için çok küçüklerse ve ekonomik ve fiziksel açıdan engelliler ise her zaman geçiĢ bağlantılı yerlerde yaĢamak durumundadırlar. ĠyileĢmekte olan ulaĢım sistemlerindeki çeĢitliliğin faydaları eleĢtirilerin göz ardı edilebileceğini göstermektedir (Litman, 2007).

Kentsel yoğunluğun artması genellikle zararlı görülür. Kentsel yoğunluklar yoksulluk, suç ve çatıĢma gibi sosyal problemlere neden olabilir. Newman ve Kenthworthy‟a (1999) göre, kentteki sosyal problemler arasında yoğunluk yoktur. Birçok problem aslında ekonomik yapıdan kaynaklanmaktadır. Artan yoğunluk, kümelenme ve eriĢebilirlik, yığılma ekonomilerinin getirdiği ekonomik ve sosyal

faydalar sağlayabilir. Birçok insanı etkileĢimde bulunduran, eğitim, ekonomi, yaratıcı sanayi gibi imkânlar sunabilir. EleĢtiriler, banliyö geliĢimleri yavaĢlatıldığında, mahallelerde sosyal ve altyapı problemlerinin oluĢabileceğini belirtmektedir. Akıllı büyüme, kentsel yenileĢtirme için daha fazla kaynak yatırımı ile bu problemlerin çözülebileceğini savunmaktadır (Litman, 2007).

EleĢtirilere göre akıllı büyüme kentsel alan kaynaklarını azaltarak, konut gereksinimlerini karĢılamada, ödenebilir konutlaĢmada (affordable housing) yetersizdir. Kullanım dıĢı binaları kullanma, yeniden geliĢtirme için alan kullanılabilirliği, mevcut parselleri bölmeye ve çok farklı konut tipolojilerine izin verme, otopark gereksinimini azaltma, geliĢme maliyetini düĢürme, dolgu geliĢim için finansal indirim sağlama ile akıllı büyüme gerçekte konut edinebilmeyi artırmaktadır (Litman, 2003; Arigoni, 2001; Litman, 2007). Akıllı büyüme, hızlı nüfus artıĢı ve ekonomik büyüme olduğu zaman konut fiyatlarında artıĢ önermekte ama bu konut fiyatlarını artırdığı anlamına gelmemektedir. Birçok konut alıcısı kaliteden dolayı akıllı büyüme ilkeleri ile oluĢturulmuĢ yerleri tercih etmektedirler (Nelson, 2000; Wassmer ve Baas, 2005). Akıllı büyümede kullanıcıların ulaĢım masrafları % 10‟iken, otomobil bağımlı yerleĢmelerde % 25 dolaylarındadır. Akıllı büyümede, konut fiyatı fazla bile olsa ulaĢımdan kaynaklanan kayıpla birleĢtirilince karĢılanabilir hale gelmektedir (Midwest, kentsel alanda yapılan araĢtırmaya göre) (Litman, 2003).

Akıllı büyüme eleĢtirileri, konut/iĢ dengesinin zararlı ve geçersiz olacağını ifade etmektedir. ġu an itibariyle kentsel alanda dağılmıĢ olduğunu ve çalıĢanların sürekli iĢ ve evde konum değiĢtirdiğini, birçok konutta farklı çalıĢan olduğunu bazı iĢlerin yakınında konut gereksinimi olmadığını belirtmektedirler. Fakat bu eleĢtiriler akılcı değildir ve düĢük gelir grubu için iĢe yakınlığın çok önemli olduğunu, konut iĢ dengesinin, yerel servislere eriĢilebilirliği artırdığı ve yolculukları azalttığı tespit edilmiĢtir (Litman, 2007).

EleĢtirmenler, akıllı büyümenin sosyal mühendislik oluĢturma ve aĢırı yasal düzenlemeler geliĢtirerek, kiĢisel özgürlükleri kısıtladığını ifade etmektedir. Mülkiyet sahipliği, haklarını yönetim bürokrasileriyle sınırlamaktadır. Fakat toplum yaĢamı farklı özgürlükler arasında çeliĢmektedir. Akıllı büyüme özgürlükleri çeĢitli yollarla korumaktadır. Özgürlükleri sınırlandırdığı konular; kent sınırlarında geniĢ parselli geliĢme, hızlı araç kullanımı, ücretsiz otopark ve tasarım standartlarıdır. Özgürlükleri artırdığı noktalar ise; yüksek yoğunluk, dolgu geliĢme, karma alan kullanımı, konut seçenekleri, mevcut mahalle ve toplulukları koruma, daha esnek otopark gereksinimi ve

düĢük otopark ücretleri, yaĢanabilir topluluklar, yolculuk seçenekleri ve yürüme olanaklarıdır (Litman, 2007).