İş Akademisi (IS) anket verilerine göre (FANDOM, 2006), Afganistan'daki göçmenler ülkelerine olumlu yönde katkı sağlamaktadır. Hanelerin yaklaşık yarısı, mevcut göçmenlerin hala Afganistan'a katkıda bulunduğuna inanmakta ve göçmenlerin ülkelerini terk ettikleri ifadesine katılmamaktadır. Göçmen ve göçmen olmayan haneler arasında bu ifadeyi kabul etme oranları bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Göçmenler ve havale yardımı alan hane halkları bu ifadeyi kabul etme eğilimindeyken, diğer hane halkları ise tersinin doğru olduğu düşüncesindedir. Havale işlemlerinin Afganistan'ın gelişimi üzerinde olumlu bir etkisi olup olmadığı görüşünde de farklı fikirler mevcuttur. Çünkü yurtdışında göçmen olarak çalışan Afganların bir kısmı elde etikleri parayı ülkelerine göndermekte, diğer bir kısmı ise tam tersi bulundukları ülkede kazanımlarını biriktirip kendilerine iş kurmaktadır. Bu nedenle farklılıklar oluşmaktadır. Geri dönen göçmenlerin Afganistan'a katkısı ile ilgili de benzer görüşler söz konusudur (Monsutti, 2006).
3.4.1 İstihdam, Göç ve İşgücü Piyasası
Göç edilen ülkeye göre, günlük ödenen ücretler değişebilmektedir. Pakistan İslam Cumhuriyeti’nde ortalama günlük ücret 4 USD iken İran İslam Cumhuriyeti’nde 9 USD’dir. Bununla birlikte, Pakistan İslam Cumhuriyeti'nde genel yaşam maliyetinin İran İslam Cumhuriyeti’nden daha düşük olduğu unutulmamalıdır (Stigter, 2006).
İran İslam Cumhuriyeti ve Pakistan İslam Cumhuriyeti'nde olası istihdam olanakları ve çok daha yüksek maaşlar, Afganistan ile bu komşu ülkeler arasında yüksek göç akımlarına neden olmaktadır. BMMYK (Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği) tarafından 2008 yılında yaptırılan bir çalışma (Majidi, 2008), İran İslam Cumhuriyeti'ndeki Afgan göçmenlerin ücretlerinin, Afganistan'a dönüşlerinde kazandıkları ücretlerden ortalama dört kat daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışmada, ücret düzeyleri, işsizlik oranları ve süresi de hesaba katılarak Afganistan ve İran İslam Cumhuriyeti arasındaki iş bulma ve istihdam koşulları araştırılmıştır. Göçmen işçiler, iki ülke arasındaki uzun göç tarihi ve İran
58
İslam Cumhuriyeti'ndeki, tanıdık, akraba ve işveren ağının varlığı nedeniyle, İran İslam Cumhuriyeti'nde ilk istihdam ortalama altı günde sağlanmaktadır. Buna karşın göçmenlerin Afganistan'a zorunlu olarak dönmeleri halinde, Afgan işgücü piyasasına yeniden entegrasyon çabaları aynı kişiler için daha az başarılı olup, bu kişilerin yüzde 36.9'u bir aydan fazla bir süre iş bulmak için zaman harcamak zorunda kalmaktadır (Majidi, 2008).
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yürütülen ve İran İslam Cumhuriyeti'nde yaşayan Afganlar üzerine yapılan bir araştırma, Afgan erkek çalışanların haftalık ortalama gelirinin 2005-2006 yıllarında 33.400 İran İslam Cumhuriyeti Tümeni (31.54 ABD doları) iken kadınlar için 10.600 İran İslam Cumhuriyeti Tümeni (10.01 ABD doları) olduğunu göstermiştir. Görüldüğü üzere Afganlar genellikle daha düşük ücret almaktadırlar. İran’lı işçilerin (aylık) ortalama ücreti 195 ABD doları iken Afgan işçiler için bu ücret 172 ABD doları olup yaklaşık yüzde 13'lük negatif bir fark bulunmaktadır. İşçiler için yüksek ücretli sanayi sektörü de mevcuttur. Hizmet sektöründe ücretler, Afganlar için 148 ABD doları ile İranlılar için 162 ABD doları arasında değişmekle birlikte, ekstra ödemeler dahil toplam ücretler 182 ABD doları (Afganlar) ile 224 ABD doları (İranlılar) arasında değişmektedir. Bu durum Afgan işçilere uygulanan ücret farklılıklarının sadece bir yönünü açıklamaktadır. Ancak aynı çalışma özellikle İranlı kadın çalışanların eğitim seviyesinin, Afgan çalışanlardan çok daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Wickramasekara vd. 2006).
3.4.2. Göç, Varlık ve Gelir
Is Akademi anketi tarafından yapılan bir araştırmada (FANDOM, 2005), Afganistan’da hane halkının farklı varlıkları rapor edilmiştir. Bu veriler hanelerin yüzde 20,7'sinin kendi arazisine sahip olduğunu, göçmen ve bu oranın geri dönen göçmen haneleri arasında ise biraz daha yüksek olduğunu göstermektedir. Sahip olunan ortalama arazi miktarı bağlamında, göçmen haneler göçmen olmayan hanelere göre daha küçük arazilere sahiptir Ayrıca, gıda üretiminde toprağa bağımlılık göçmen olmayan hanelerde daha fazladır. Araştırma kapsamında göçmen olmayanlarla havale yardımı alan hane halklarını karşılaştıran veriler, ana farkın (yüzde 2) sahip olunan ortalama arazi miktarı olduğunu göstermektedir. Konut ile ilgili olarak, göçmen hanelerin evlerindeki oda sayısı daha fazla görünmektedir ve göçmenlerin yüzde
59
72,7’si bir ev sabidir. Ancak bu oran geri dönen göçmen haneler arasında biraz daha düşük (%69,8) seviyedir (The World Bank, 2005).
3.4.3. Göç ve İstihdam
Afganistan’da işsizlik oranı, NRVA (Ulusal Güvenlik ve Risk Açığı Analizi) verilerine (Icon-Institute, 2009) göre, 2005'te yaklaşık yüzde 9,6 olarak, 2007/08'de erkekler için yüzde 6,9, kadınlar için yüzde 7,4 olarak belirlenmiştir. 2007/08'de genel olarak Afganistan'daki işsizlik oranı ise yüzde 7,1’dir. Aslında bu nispeten düşük oran ile, yüksek eksik istihdam, yoksulluk ve düşük üretkenlik gibi olumsuz yönler gizlemektedir. Afganistan gibi gelişmekte olan ülkelerde, sosyal koruma planlarından yoksun olan birçok kişi genellikle işsiz kalmayı göze alamayacağı için çoğu zaman kayıt dışı sektörde ve tehlikeli, verimsiz, düşük ücretli işlere başvurmak zorunda kalmaktadır. Bu bağlamda, burada görülen düşük işsizlik oranı, sürdürülebilir bir istihdam durumundan ziyade, kötü performans gösteren bir işgücü piyasasını yansıtmaktadır (Icon-Institute, 2009).
NRVA 2007/08'in aksine, Afganistan’daki Çalışma, Sosyal İşler, Şehitler ve Engelliler Bakanlığı gibi diğer resmi kaynaklar Afganistan'ın işsizlik oranının yüzde 33 kadar yüksek olduğunu tahmin etmektedir. UNDP tarafından sağlanan insan hakları alanında izleme verileri, kentsel ve kırsal kesimde erkekler arasında yüzde 24 gibi daha düşük işsizlik oranı olduğunu göstermektedir. Ancak kadınlarda işsizlik oranının ise kentlerde yüzde 54, kırsal kesimde yüzde 62 olduğu tahmin edilmektedir. Rapor edilen işsizlik oranlarındaki farklılıklar, Afganistan'daki işsizliği tanımlamak için kullanılan farklı örnekleme prosedürlerine ve tanımlara bağlı olmaktadır. IS akademi verileri, hanelerin yüzde 32,5'inin istihdam edildiğini, yani ücretli bir işe dâhil olduklarını, serbest meslek sahibi olduklarını veya toplum ya da askerlik hizmetinde aktif olduklarını göstermektedir. Bu durum; erkekler, kadınlar ve çocuklar da dâhil olmak üzere tüm hane halkı üyelerini içerdiğinden, yukarıda sunulan verilerle düşük istihdam sayısı açıklanabilir. Göçmenler arasında ise yüzde 47 oranıyla daha yüksek bir kesim istihdam edilmektedir (UNDP, 2009). IS akademi verileri ile mevcut göçmenlerin büyük çoğunluğunun göç etmesinin ana motivasyonunun yurtdışında istihdam isteği olduğu söylenebilir. Ancak bu durum, Afganistan'daki işgücü piyasasının kötü durumunun önemli bir göstergesi olarak belirtilebilir. Bununla birlikte, hedef ülkenin seçilmesindeki temel etkenlerden biri de ulaşım kolaylığıdır.
60
Daha iyi istihdam olanakları ve çalışma koşulları da yaygın olarak belirtilen diğer etkenlerdir.
İran İslam Cumhuriyeti'ndeki mültecilere, yalnızca 18-60 yaşlarındaki Afgan erkeklerin başvurabileceği geçici bir çalışma iznine sahip olmaları durumunda çalışma izni verilmektedir. İzinlerin verilebileceği iş alanları Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı tarafından belirlenmekte ve genellikle el emeği içermektedir. İran İslam Cumhuriyeti'nin beş ilinde yapılan bir araştırmada (Wickramasekara vd. 2006); 18 yaş ve üstü erkek katılımcıların yüzde 77'sinin bir işinin olduğu, yüzde 10.1'inin iş aradığı, yüzde 9'unun eğitim gördüğü ve yüzde 1'inin çocuklara bakmak için evde kaldığı gözlemlenmiştir. Buna karşılık, 18 yaş ve üstü kadınların yüzde 78'i ev kadınıdır (Alzahra Üniversitesi, 2011). İşgücüne katılım oranı erkekler için yüzde 92 (18 yaş ve üstü) ve kadınlar için yüzde 8 olarak tespit edilmiştir. İş türü açısından, Afgan erkeklerin yüzde 28'i inşaat sektöründe, yüzde 29'u günlük işçi olarak ve yüzde 3'ü hayvancılık ve tarım alanlarında çalışmaktadır. Afgan kadınları çoğunlukla terzi dükkânlarında (%48) veya günlük işçi olarak (%32) çalışmakta olup daha az oranda Antep fıstığı (%6) satışı işi ile uğraşmaktadır (Ahmedinejad, 2011; Alzahra Üniversitesi, 2011).