Afganistan’daki Siyasi Partiler

Afganistan’da Sovyet işgalinden sonra Partiler, dışarıdan gelecek yardım hususun’da, müzakerelerde bulunacak ve dış ülkelerle kurulacak iletişim siyasi mahiyette dış dünyada temsil edilme imkânına kavuşturan bir araç olarak görülmektedir. Afganistan’da farklı partilerin oluşumunda 3 önemli etkenin rol oynadığı söylenebilir. Etnik grupların coğrafı dağılımı, İslamcılarla gelenekçiler arasindaki siyasi zıtlaşma ve sosyal yapılardır. Partileri 3 katagoride inceleyebiliriz. Köktendinci partiler, liberal partiler ve sosyal partilerdir. Bunların dışında Kuzey ittifakını oluşturan partiler ve diğer gruplarda vardır.¹³⁰

Hizbi İslami

1970 yılında Burhanettin Rabbani, Yunus Halis, Gulbeddin Hikmetyar ve Habib Rahman tarafından Kabil’de kurulmuştur. Başlangıçta çeşitli etnik gruplardan oluşan Hizbi İslamı, Komünist ihtilalinden sonra farklı bölünmeye başlamıştır. Hizbi İslamının en önemli kurucularından olan Rabbani, 1978 yılında Cemiyeti İslamiyi Afganistan adıyla kendi örgütünü kurmuştur. Bu parti hala Afganistan siyasetinde en etkin role sahip partilerdendir.¹³¹

127 Bir Türk Lideri Olan General Abdul Raaşit Dostum,http://www.turansam.org/makale.php?id=1373 (Erişim Tarihi: 12.07.2013).

128 Ferst Kamil Ahzab Siyasi Afghanistan,http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2009/07/090718_a-af-election-political-parties.shtml (Erişim Tarihi: 25.08.2013)

129

Ahzab Siyasi Afghanistan ve çigunagi Faaliyathay Aan,http://www.dailyafghanistan.com/opinion_ detail.php?post_id=127405 (Erişim Tarihi: 28.08.2013).

130 Mehdi Akhtar MAHKİKİ,age,12,s.123.

İttihadi İslam-i (İslam Birliği).

Bu partinin amacı: İslam birliğini kurma bütün partileri aynı çatı altına birleştirme yönünde faaliyet yapmaktadır. 1982 yılında ilk mücahid birliği Lideri Resul Seyyaf,

İttihadı İslami partisini kurmuştur. Taliban döneminde kapatılmıştı. 2001’den sonra

faaliyete başlamıştır. Resul Seyyaf Milletvekili olarak Afganistan Milli Meclisinde görev yapmaktadır.

Liberal partilerle olan ortak özelliği Batı tarzında demokratik bir devlet düzeninden yana olmasıdır. Lider kadrolarının genellikle eski toprak ağalarından ve soylularından oluşmasıdır.¹³²

Cepheyi Nicati Milliye (Ulusal Kurtuluş Cephesi)

Dört Liberal Mücahit örgütlerden biri de Prof. Sıbgatullah Müceddedi’nin liderliğini yaptığı ulusal kurtuluş cephesidir. Afganistan’da faaliyet gösteren gruplara bağlı silahlı birlikler, bölgesel ve etnik rekabetleri doğrultusunda zaman zaman kendi aralarında da silahlı çatımalara girmekteydi. Bu nedenle, Pakistan’daki liderler çoğu zaman kendilerine yardım eden ülkelerin eleştirilerine maruz kalmaktaydılar.¹³³

Hareketi İnkilabı İslami (Afganistan İslam Devrim Partisi)

Hareketi İnkılabı İslamiye, Bu hareket 1978’1erde mevlevi Muhammed Nebi Muhammedi önderliğinde kurulmuştur, temel amacı, Hizb-i İslami ile Cemiyeti İslami arasındaki ihtilafları çözmek, medrese kökenli mollalar ile mekteplerden yetişmiş olan müslümanları bir çatı altında toplamak ve daha geniş halk tabanlı bir savaş vermektir.

İdari kadronun çoğunluğunu mevleviler (Alimler) oluşturmaktadır. Ancak bu mevleviler

dünya siyasetini yakından bilemedikleri için teşkilatı Batıya yamamanın başındadırlar ve diğer Batıcı hiziplede beraber hareket etmektedirler. Amacı İslami bir devlet kurmaktır. Ancak Batıya karşı oldukça yumuşak davranmaktadır. Şimdilik etkin bir parti olmayıp ülkenin bazı kesimlerinde taraftar bulmaktadır. Afganistan siyasetinde herhangi bir yeri yoktur.¹³⁴

132

Esadullah OĞUZ, a.g.e., s. 98.

133 Muhsin RANANİ,ags,s.79.

134 Ahzab Siyasi Afghanistan,http://www.afghanpaper.com/info/dolati/ahzab%20siasi.htm (Erişim Tarihi.26.08.2013).

Afgan Millet (Afgan Ulus Partisi)

1960 yıllarında bir grup milliyetçi peştun aydını tarafından kurulan Afgan millet partisi, üniversitelerde ve akademik çevrelerde etkilidir. Taliban döneminde kapatılan 2001 ABD işgalından sonra bizzat devlet başkanı Hamit Karzai’nin de üyesi olduğu etkin partilerden biridir.¹³⁵

Afganistan Milli İslami Junbesh Partisi

Milli İslami Junbesh Partisinin kurulmasından daha önce de Afganistan Türkleri tarafından, 1980’de Pakistan’da, Abdülkerim Mahdum (Türkmen Türklerinden), Dr. El Murat Argun (Özbek Türklerinden) ve diğer birtakım aydın Özbek ve Türkmenler tarafından Şemali Vilayetler İslâmi Birleşmesi adı altında küçük bir grup kurulmuştu. Ancak, kısa bir süre sonra bu grup Abdülkerim Mahdum ve Azat Bek (Pakistan vatandaşı bir Özbek Türk’ü) grupları olarak bölünmüştü. Fakat bunların hiçbiri kendi gruplarını bile tek bir çatı altında toplayabilecek kapasiteye sahip değillerdi. Bu nedenle Afganistan içinde de pek fazla tanınmamaktaydılar. İşte bu şartlar altında Kuzey Afganistan Cevizcan Vilayetinde yetişen Özbek Türklerinden General Abdurreşid Dostum, Sovyetler birliğinin yıkılmasından sonra büyük bir askeri ve siyasi güç olarak ortaya çıkmıştı. Bu çerçevede Mart 1992’de Komünist rejimine karşı darbe başlamadan önce Mezar-i şerif kentinde General Abdurreşid Dostum liderliğinde yeni bir askeri konsey kurulmuştu¹³⁶. Bu askeri konseye kuzeydeki Özbek ve Türkmen gruplar, o güne kadar hangi gruba mensup olursa olsun katılmaya başlamıştı. 1992’de kuzeydeki yazarlar, siyasetçiler, sanatçılar, akademisyenler ve toplumun tüm kesimlerinin temsilcilerinin katılımı ile Meymene (Faryab) şehrinde yapılan büyük bir toplantıda, tartışmalar ülkedeki Türkleri temsil edecek olan yeni bir siyasi partinin kurulması gerektiği üzerine yoğunlaşmaya başlanmıştı. Bu toplantı sonucunda söz konusu askeri konsey Cünbeş-i Milli-İslâmi Afganistan (Afganistan Milli ve İslâmi Junbesh Partisi) adı altında yeni bir siyasi partiye dönüşmüştü¹³⁷.

135 Mohammad Aleem Saaie, Afganistan’daki Siyasi Partilerin Tarihçesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta Selçuk Üniversitesi,2009,s. 87.

136

Muhammed Fehim Tinmes, “Bir Türk Lider Olan Org. Abdurreşid DOSTUM”, http://www.turansam.org/makale.php?id=1373 (Erişim Tarihi: 25.07.2013)

136 Yavuz Selim, a.g.e., s. 249.

Yine aynı toplantıda oy birliği ile General Abdurreşid Dostum söz konusu hareketin liderliğine getirilmiş, Meymene’de adet gereği General Abdurreşid Dostum’a milli kıyafet tön (Çapan) giyindirilmiş, beli bağlanmış, Kur’an-i Kerim altından geçirilmiştir. Bu arada Şemali Vilayetler İslâmi Birleşmesi lideri Azat Bek, grubuna mensup tüm birliklerine yeni olan bu partiye bağlanmaları yönünde emir vermiştir. Azat Bek, daha sonra kendi evindeki bir konuşmasında bu birleşmenin nedenini bugünün şartlarında aynı hedefler için farklı gruplarda çalışmak, parçalanmaktan başka bir işe yaramıyor diyerek Milli İslami Junbesh Partisi ile hedeflerinin bir olduğunu ifade etmişti. Bundan sonra, sadece Şemali Vilayetler İslâmi Birleşmesi değil, aynı zamanda, daha önce Hikmetyar liderliğindeki İslam Partisi, Rabbani liderliğindeki İslâmi Topluluğu partisi ve diğer sol veya sağ gruplara bağlı olarak çalışan tüm Türk boyları yeni kurulmuş olan bu Milli İslami Junbesh Partisine bağlanmış tek bir çatı altında toplanmış ve Afganistan siyasetinde önemli roller oynamışlardır¹³⁸.