Aymaklar’ın en önemli boyları Hazara Aymakları, Taymanîler, Firozkohiler, Timurîler ve Çaraymak’tır. Uzun süre boyunca göçebe yaşam stilini benimsemiş olmalarına karşın bugün tamamına yakını yerleşik hayat sürmektedir.
• Afşarlar/Kızılbaşlar: Afşarlar, Afganistan halkını oluşturmakta olan Türk boylarından birisidir. Afganistan Afşarlarının sayılarına ilişkin veriler birbiriyle uyuşmamakla beraber, 30 bin – 400 bin civarında değiştiği görülmektedir. Çoğu Afganistan Afşarları millî kimliklerini koruyamamış vaziyettedir. Andhoy, Herat ve Kâbil’de yoğun biçimde yaşamakta olan Afşarlar, Deri Farsçası ve Peştu’nca konuşmaktalardır. Afşarlar umumiyetle ticaretle uğraşırlar.
• Karlıklar: Bu memlekete yaşamakta olup nüfusu yaklaşık 25 bin civarındadır. Faryab, Samangan, Kunduz ve Tahar şehirlerinde yaşarlar. Günümüzde Özbekçeyi en iyi konuşmakta olan Türk topluluğu olma özellikleriyle de bilinmektedirler.
• Kazaklar: Bağlan, Bedahşan, Belh, Cevzican, Faryab, Kunduz, Samangan, Tahar ve Saripul şehirlerinde yaşamakta olan Kazakların 100 bin civarında nüfusa sahip oldukları değerlendirilmektedir. Özbek Türkçesine benzeyen bir Kazakçayı konuşmaktadırlar. Kazakistan’ın kendi nüfus sayısını artırmak amacıyla izlemiş olduğu politika neticesinde pek çok Kazak, Afganistan’dan ayrılarak Kazakistan’a göçmüşlerdir.
• Kırgızlar: Afganistan içerisinde yoğun biçimde yaşayan Kırgızlar, daha çok Bedahşan’ın Vahan etrafında yaşarlar. Samangan ve Kunduz’da yaşamakta olanları ile beraber sayı bakımından oldukça azdırlar. Ülke genelinde 100 bin civarında nüfusa haiz oldukları tahmin edilen Kırgızlar, tarım ve hayvancılıkla uğraşırlar. Afganistan’da buraya kadar özet şekilde bahsettiğimiz etnik yapıların dışında Belüçi, Paşai, Nuristani, Arap ve Gujjarlar adlarında birçok küçük etnik yapıda bulunmaktadır.
2.2 AFGANİSTAN’DA EĞİTİM SİSTEMİ
Afganistan eğitim sistemi ülkenin ihtiyacı olan nitelikli yetişmiş bireyleri eğitme konusunda dünya üzerinde zorluklar yaşayan ülkelerden birisidir. Zira Afganistan
29
dünyanın en fakir ülkelerinden birisi olduğu gibi aynı zamanda en düşük eğitim seviyesine haiz ülkelerindendir.
Şekil 1.Afganistan’da Eğitim Sistemi Akış Şeması (Maarif, 2003: 14).
Afganistan’da yüksek eğitim süreci dışında resmi eğitim kurumlarındaki genel eğitim 1985’te 11 yıla ve 1990’da 12 yıla çıkarılmıştır. Afganistan’da eğitim kademeleri ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olmak üzere üç kademeli şekildedir. İlköğretim altı yıldır. Ortaöğretim ise iki kademelidir. Bunlardan, 7-9’ncu sınıfları kapsayan birinci kısım Şekil 2’de,2005 yılında sınıflarda öğrenim gören öğrenci sayıları ile birlikte gösterilmiştir.
Şekil 2’de görüleceği gibi okulların ilk dört sınıfına giden talebe sayısı o yaş grubunda bulunan çocuk sayısından çoktur.
Şekil 2. 2005 Yılında Sınıf Bazında Okullarda Öğrenim Gören Öğrenci Sayıları (Ministry of Education, 2007: 28).
30
Orta öğretimin ikinci kademesini 10-12’nci sınıfları içerenlise eğitimi oluşturur. Özetle Afganistan eğitim sistemi 6+3+3 formatına göre biçimlendirilmiştir. İlköğretimin zorunlu hale getirilmesiyle birlikte artık ilköğretim diplomasını almayı talep eden bir öğrencinin 6+3 olmak üzere toplamda 9 yıllık eğitimi tamamlaması gerekmektedir. Afganistan’da yüksek eğitime dair kurulan ilk kurum Kabil’de 1932 yılında kurulan tıp fakültesidir. Bu fakülte Türkiye’de eğitim almış olan Rıfkı Kamil ile o dönemdeki lider Nadir Şah’ın gayretleri sonucunda kurulabilmiştir.
Aynı zamanda Dr. Rıfkı Kamil’in Tıp Fakültesinin başına da getirildiği görülmektedir. 1946 yılına değin kurulan fakülteler Eğitim Bakanlığına bağlı biçimde faaliyette bulunmuş olmalarına karşın bu tarihte Kabil Üniversitesi bünyesinde özerk bir konuma kavuşturulmuşlardır.
2.2.1 Afganistan’da En Çok Kullanılan Yabancı Diller
• Arapça: Bu dil, Arap esareti ve Afganistanlıların dinlerine olan bağlılıklarından ötürü, yoğun şekilde kullanılır. Arapça kelimelerin Afganistan’daki resmî kurumlarda kullanılmasına ilişkin herhangi bir yaptırım bulunmamaktadır. Arapça öğretimi, resmî okulların yanı sıra üniversitelerde de mevcuttur.
• İngilizce: Afganistan’da konuşulan yabancı diller arasında yoğun şekilde konuşulmakta olan dil İngilizcedir. Pek çok bakanlık ve devlet kurumuna ait yazılı basın açıklaması İngilizce yapılmaktadır. Kimi devlet kurumlarına ait internet siteleri dahi İngilizce dilindedir. Bu dile ait sözcüklerinin kullanılmasına dair herhangi bir yaptırım bulunmamaktadır. Öğrencilere resmî ve özel okullar ile üniversitelerde İngilizce dili öğretilmektedir (Saeedi, 2013).
• Türkçe: Afganistan’da yabancı diller sırasında yer alan Türkçe yıllardır bu ülkede üniversite, okullar ve özel kurumlar tarafından eğitimi verilen bir dildir. Türkçe Afganistan başkenti kabil dâhil yoğunlukla kuzey Afganistan’da öğrenilmekte olup çok ileri seviyede Türkçe okunmak ve öğrenilmek istenmektedir. Aynı zamanda Türk dizileri ve filmleri de çoğunlukla bu bölge ve Afganistan Türk toplumu arasında izlenilmektedir.
31
• Hintçe: Hintçeden Afganistan dillerine gelen pek çok kelime bulunmaktadır. Bu kelimeler Afgan kültürü ve diline o derece girmiştirki kimse bu sözcüklerin yabancı dillerden türediğini düşünmemektedir.
Afganistanin sanısinemayı Hint filmleri ile tanımış olup bu vesileyle pek çok Afgan Hindistan’a gitmeksizin ve Hint dili eğitimi görmeksizin Hint dilini konuşabilip yazabilme yeteneğine sahip olmuştur. Afganistan’da görev yapan hükümetler geçmişte de günümüzde de Hint diline ait kelimelerin kullanılmasına ilişkin herhangi bir yasak koyma yolunu benimsemiştir.(Saeedi, 2013).
• Fransızca: Fransızcanın etkisi Afganistan’da öteki dillere nazaran oldukça düşüktür. Bu dil kısıtlı miktardaki üniversitede ve kimi okullarda öğretilir. Afganistan’da en fazla kullanılmakta olan Fransızca sözcükler; ajans, kabine, komutan, kültür, lisans, organ, pantolon, parlamento vb. şeklinde sıralanabilir (Saeedi, 2013).