5. VERGİ AFLARINA İLİŞKİN GÖRÜŞLER
5.1. Af Yanlısı Görüşler
5.1.1. Siyasi ve Ekonomik Bunalım Dönemlerinden Sonra Affın Gerekliliği Af, değişim süreci içinde olan toplumlarda, yönetim değişikliklerinin, devrimlerin, iç karışıklıkların yaşandığı dönemlerde, bunalımlı dönemleri atlatabilmeye dönük bir girişim olarak değerlendirilmektedir. Sadece siyasi değil ekonomik ve mali bunalım dönemlerinden sonra da af gerekli olabilmektedir. Çünkü olağan dönemlerde çıkarılmış olan yasalarla ekonomik ve mali bunalımları atlatmak mümkün olmayabilir.
Bunun için içinde bulunulan duruma uygun yeni af yasalarına ihtiyaç vardır. Af yasaları mevcut hataları ve adaletsizlikleri ortadan kaldırıp toplumsal barışa katkı sağlayabilir.
Dolayısıyla bu tür bunalım dönemlerinde çıkarılacak bir af yasasıyla birlikte hem mükellefler rahatlayacak hem de devlet hazinesine gelir sağlamış olacaktır.119
119 Edizdoğan, Gümüş, a.g.m., s.104.
37
5.1.2. Vergi Mevzuatının Karmaşıklığı Sebebiyle Vergi Affının Gerekliliği Vergi kanunlarında yapılan sık değişiklikler ve vergi mevzuatının karmaşık bir yapıda olması kanunların uygulanabilirliğini ve anlaşıla bilirliğini zorlaştırmaktadır.
Vergi mükelleflerinin eğitim düzeylerinin düşük olması karmaşık yapıda olan ve hızla değişen vergi kanunlarını yorumlayamamalarına neden olmaktadır. Ayrıca hukuki metinlerin yeterince açık ve anlaşılır olmaması, idare ve mükellef arasında yorum farklılıklarına neden olabilmektedir.120
Vergi affını savunanlara göre vergi mevzuatının yeterince açık ve anlaşılır olmaması mükelleflerin vergi ödevlerini zamanında ve tam olarak yerine getirememesine sebep olmaktadır. Dolayısıyla mükellefler üzerindeki haksızlıkların ortadan kaldırılması amacıyla vergi affına başvurulmalıdır.
5.1.3. Vergi Suçlarının Diğer Suçlara Göre Daha Az Tehlike Oluşturması Vergi suçu, vergi mükellefi veya vergi sorumluları tarafından vergi kanunlarında gösterilen maddi ve şekli yükümlülüklere ve mecburiyetlere aykırı olarak işlenen, devleti vergi kaybına uğratan veya kamu düzenini bozan, kanuni tarife uygun ve cezayı gerektiren fiiller olarak tanımlanabilir.121
Ceza hukuku açısından suçun çeşitli açılardan (hukuki, sosyolojik, kriminolojik) tanımları yapılmıştır. Vergi suçları adam öldürme, sahtekarlık, dolandırıcılık, taciz, tecavüz gibi ahlaki çöküklük içermemesi neticesinde toplum için daha az tehlike oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu görüşü savunanlara göre toplum düzeni bakımından daha büyük tehlike içeren suçlar bile affedilirken vergi suçlarının af kapsamı dışında bırakılması adalet ve eşitlik ilkesine ters düşmektedir.
5.1.4. Vergi Denetimlerinin Yol Açtığı Olumsuzlukları Gidermek ve Vergi Kaçağını Azaltmak Amacıyla Affın Gerekliliği
Beyana tabi bir vergi sisteminde mükelleflerin vergilendirilecek matrahlarını kendileri hesaplayarak beyan etmeleri vergi idaresinin güçlü ve etkin olmasını zorunlu
120 Doğan, Besen, a.g.e., s.59.
121 Edizdoğan, Gümüş, a.g.m., s.105.
38
hale gerektirmektedir. Çünkü gelir idaresinin gelir toplayabilmesi için kimlerin beyanlarını doğru bir şekilde verdiğini kimlerin mükellef olduklarını gizlediklerini denetleyip tespit etmesi gerekmektedir.
Vergi sisteminde var olan oto kontrol yöntemleri vergi güvenliğini sağlamada her zaman için yeterli olmamaktadır. Dolayısıyla mükellefler tarafından beyan edilen matrah ve bilgilerin doğrulunu denetlemek mükelleflerin vergi kanunları karşısındaki gerçek durumlarını tespit etmek amacıyla vergi idaresi hesap ve işlemleri zaman zaman inceleme gereği duymaktadır. Çünkü denetimlerin olmadığı sadece mükelleflerin beyanına dayanan bir sistemde eşitlik ve adaletin sağlanması mümkün değildir.122
Denetimlerin çok sık ve yeterince yapılmaması özellikle beyana dayanan vergilerde denetime tabi olan ve olmayan mükellefler arasında farklı standartların uygulanmasına ve adaletsizliğe neden olmaktadır.123
Denetimlerin yetersizliği, denetim elemanlarının yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmamaları ve sayısal olarak yetersizlikleri vergi kayıp ve kaçağının artmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle etkin bir vergi yönetimi kuruluncaya ve vergi bilinci toplum nezdinde yerleşinceye kadar mükellefler arasındaki denetim eksikliğinden doğan farkların giderilmesi amacıyla vergi afları çıkarılmalıdır.124
5.1.5. Vergi İdaresinin ve Vergi Yargısının İş Yükünün Hafifletilmesi
Ülkemizde vergi idaresi ve yargısının çok büyük bir is yükü altında olması nedeniyle ihtilaflı kamu alacaklarının takip ve tahsili çok uzun sürmektedir. Ayrıca mükelleflerin sayısının sürekli artmasına rağmen, vergi dairelerinin gerek sayı gerekse nitelik olarak yetersiz kalmaları, iş yükünün zamanla artıp yığılmasına neden olarak bu kurumların işleyişinde aksaklık yaratmaktadır.125
122 a.g.m., s.105.
123 Doğan, Besen, a.g.e., s.60.
124 Nami Çağan, ‘‘ Türk Hukukunda Vergi Cezalarının Affı’’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara, s.115.
125 Dönmez, a.g.e., s.39.
39
Bu noktada vergi aflarının birikmiş dosyaları tasfiye etmek suretiyle vergi idaresi ve vergi yargısı üzerindeki iş yükünü azaltacağı ve bu kurumlara daha rahat ve etkin çalışma ortamı kazandıracağı ileri sürülmektedir.126
5.1.6. Hızlı Bir Gelir Kaynağı Olması Nedeniyle Affın Gerekliliği
Devletin fonksiyonlarının sürekli olarak artmasına paralel olarak kamu harcamaları da sürekli olarak artmaktadır. Kamu harcamaları artarken kamu gelirleri yeterince artmaması kamu harcamaları ve kamu gelirleri arasındaki farkın her geçen gün artmasına neden olmaktadır. Böyle bir durumda aflar, vergilerin artırılması ve harcamaların kısılmasına bir alternatif olabilmektedir.127
Hükümetlerin af programlarından başlıca iki beklentisi vardır. Bunlardan ilki kısa dönemde vergi gelirlerinde ani ve hızlı artış sağlamaktır. İkincisi ise uzun dönemde daha önce vergi idaresinin bilgisi dışında kalan mükelleflerin vergi affına katılımını sağlayarak vergi tabanını genişletmek, nihayetinde vergiye uyumu ve vergi gelirlerini arttırmaktır.128
5.1.7. Vergi Affını Savunan Diğer Görüşler
Vergi afları sayesinde mükellef ile vergi idaresi arasında işbirliği güçleneceğinden, mükellefle vergi yönetimi arasındaki gergin olan hava yumuşayacak, karşılıklı iyi niyet ve güvene dayanan bir ilişki kurulabilecektir.129
Vergi kaçakçılığının önlenmesi ve vergi gelirlerinin artması için vergi ahlakının yükselmesi gerekmektedir. Vergi ahlakının henüz gelişmemiş olduğu ekonomilerde vergi ahlakı yerleşinceye kadar afların çıkarılması uygun olacaktır.130
Uzun süren enflasyon nedeniyle borçlarını ödeyemeyen ve gecikme zammı ve gecikme faizi uygulamalarına maruz kalıp artan borç yükü sebebiyle ekonomik
126 Edizdoğan, Gümüş, a.g.m., s.106.
127 Dönmez, a.g.e., s.36.
128 Zuhal Akbelen, Z. Berna Aydın, Orhan Polat, “Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Gelirleri Üzerine Etkisi: Ampirik Bir Analiz”, Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:6, Sayı:64, Ocak 2018, s.256.
129 Dönmez, a.g.e., s.41.
130 Yalçın, Başer, a.g.m, s.109.
40
ortamdan çekilmeyi düşünen mükelleflerin devamlılığını sağlamak için vergi affı uygulaması yararlı olacaktır.131
Vergi cezalarının affedilmesi, af mekanizmasını sık kullanmamak koşuluyla mükellef psikolojisinde olumlu bir etki yaratacaktır.132