Acil Yardım Tesislerinin Optimum Yerleştirilmesi Problemleri

Acil yardım hizmetlerinin optimum yerleşimi için birçok matematiksel model geliştirilmiş, simülasyon modelleri kullanılmıştır. Acil yardım sistemlerinin meşgul olma ihtimalleri, taleplerdeki değişkenler, kurulum şartları farklılıkları gibi koşullar dikkate alındığında modeller olasılıklı veya deterministik olarak ayrılmıştır. Sistemin belirli zaman aralıklarında farklı ihtiyaclarının karşılanması durumu göz önüne

alındığında dinamik modeller kullanılmıştır. Fakat tüm modellerde kısıtlı kaynaklarla kapsanamayan bir miktar talep olacağı kabul edilmelidir. Acil yardım hizmetleri tesislerinin optimum yerleştirilmesi modellerinde genellikle maliyet göz önüne alınmamıştır. Bu tür tesislerin optimum konuşlandırılmasında genel amaç, var olan kısıtlı kaynaklar ile en uygun tesis yerleşim konumunun belirlenmesi ve hizmet talebinin maksimum karşılanmasıdır.

Acil yardım tesisleri içinde yer alan yaralı toplama noktalarının yer seçimi, kamu sektöründeki yer seçimi problemlerinin özel bir halidir (ReVelle vd., 1977). Drezner (2004) tarafından bir model önerilerek yaralı toplama noktalarının optimum yerleştirilmesi modeli uygulanmıştır. Bu problem, yaralı toplama noktaları olarak kullanılacak p sayıda tesisin optimum şekilde yerleştirilmesini içerir (Darende, 2009: 43).

Yaralı toplama noktaları, yaralıların toplandığı, durumlarına göre sınıflandırıldığı (triyaj), çok acil hastaların tedavilerinin yapıldığı, gerek görülen hastaların sahra hastanelerine ya da afet bölgesi dışındaki hastanelere nakledildiği geçici bir süre için oluşturulan yerlerdir (Schultz vd., 1996).

Afetler sonrası kurulacak yaralı toplama noktaları gibi tesislerin, küçük yerleşim birimlerinde yerleşim yeri giriş veya çıkışlarına, kalabalık yerleşim birimlerinde ise trafik yoğunluk durumuna göre ulaşım için yollara yakın uygun yerlere konuşlanmaları faydalı olur. Yaralı toplama noktalarının afet bölgesi yakınında, olası tehlikelerden uzak, sedye ile yaralıların taşınabileceği mesafede güvenli bir yerde oluşturulması gerekir (Akdur, 1998: 32–33).

Yaralı toplama noktaları adıyla kurulacak tesisler; okulların veya üniversitelerin yerleşim alanları, futbol sahaları, kamuya ait geniş park ve bahçeler olabilir. Bu gibi yerlerin uygun konum olarak kabul edilebilmesinin sebebi; üstü açık, sarsıntıda çökme ihtimali olmayan, birçok kişiye bir anda hizmet sunabilen ve helikopter konuşlanmasına uygun yerler olmalarıdır (Darende, 2009: 43).

Yaralı toplama noktaları, çok sayıda afetzedeye acil yardım hizmeti gerektiren büyük afet durumlarında faaliyete girer (Drezner vd., 2005). Bu durumlar,

büyük ölçekli bir deprem, hortum, sel ya da beklenmeyen bir savaş olabilir. Büyük boyutlu bir afetle karşılaşıldığında yaralı toplama noktaları öncelikle faaliyete başlamalıdır. Bunlar önceden belirlenmiş, toplumun önceden bilgilendirildiği ya da kurulduğunda topluma hemen duyurulması gereken yerlerdir (Akdur, 1998: 32). Bu noktalar sürekli tıbbi personel ve malzeme yönünden desteklenmelidir, aksi halde kısa sürede fonksiyonunu kaybeder (Schultz vd., 1996).

Drezner (2004), yaralı toplama noktalarının konuşlandırılması modeli için acil yardım hizmetlerinin optimum yerleştirilmesi modellerine ek olarak bazı varsayımlarda bulunmuştur. Bunlar ( Darende, 2009: 42):

 Afet bölgesinde alt yapı, afetin özelliğinden dolayı zarar görmüş olabilir.  Acil yardım ekipleri talep yerlerine ulaşmakta zorluk çekiyor olabilir.  İlk yardım tesisleri yardım taleplerini karşılamakta zorlanabilirler.  AFAD tesislerinin kendileri de hasar görmüş olabilir.

 Yaralılar en yakın yaralı toplama noktalarından kendi imkânları ile ya da yaya olarak yardım alabilirler.

Yaralı toplama noktalarında verilmesi gereken temel ilk yardım hizmetleri aşağıda sıralanmıştır (Akdur, 1998: 35).

Yaralıların toplanma noktalarına getirilmeleri ve kaydedilmesi,  Temel ilk yardım hizmeti (triyaj),

 Yerinde ve dikkatli hayat kurtarıcı ilk yardım,  Yaralıyı belli bir süre tedavi edebilme,

 Yaralıları ilgili sağlık kuruluşlarına sevk etme.

Geniş çaptaki afetlerden sonra çok sayıda yaralının olduğu ve ilk yardım kaynakların yetersizliği dikkate alındığında yaralıların ne zaman ilk yardım hizmeti

alabileceği bilinmediği ve tüm yaralılara ilk yardım yapılmasının mümkün olmadığı afet bölgesinde yaralıların durumlarına göre sınıflandırılması şarttır. Bu faaliyetlere imkân verecek yaralı toplanma merkezlerinin yer seçimi il afet planlarında ya da afet yönetiminde yer alması gerekir.

Daha önceki çalışmalar incelendiğinde acil yardım tesislerinin ve yaralı toplama noktalarının optimum yerleştirilmesini konu alan çalışmalar yapılmıştır ancak bu çalışmada geçen yaralı toplanma merkezleri, yaralı toplama noktalarını içine alan daha kapsamlı tesisler olarak kabul edilmiştir. Aşağıda sıralanan özellikler ile yaralı toplanma merkezlerinin, yaralı toplama noktalarından farklı olduğu varsayılmıştır.

1- Yaralı toplama noktaları afetlerden hemen sonra kurulan geçici yerler iken yaralı toplanma merkezlerinin kalıcı tesislerden oluşturulduğu kabul edilmiştir.

2- Yaralı toplama noktalarında sağlık personeli olarak bir hemşire veya bir sağlık memuru yeterli görülmesine rağmen, toplanma merkezlerinde daha önceden belirlenmiş, sayıları en az bir olmak üzere doktor, hemşire, sağlık memuru, AFAD görevlisi ve bir ambulans bulundurulması gerektiği kabul edilmiştir.

3- Sınırlı sayıdaki toplanma merkezinin AFAD koordine merkeziyle haberleşme ağının afetlerden önce oluşturulduğu varsayılmıştır.

4- Yaralı toplama noktalarında yaralı afetzedelere ilk yardım hizmeti esas alınırken yaralı toplanma merkezlerinde afetzedelerin diğer ihtiyaçları için lojistik destek sağlandığı kabul edilmiştir.

5- Yaralı toplama noktaları il sağlık müdürlükleri tarafından oluşturulurken yaralı toplanma merkezlerinin AFAD ve il valilikleri tarafından oluşturulduğu kabul edilmiştir.

6- Afetlerden önce yaralı toplanma merkezleri yerlerinin yetkililer tarafından halka duyurulduğu kabul edilmiştir.

Yukarıda ifade edilen özellikleri gereği afet sonrasında halkın can kaybını en aza indirmeyi amaçlayan yaralı toplanma merkezlerinin optimum yerleştirilmesinde matematiksel model kullanılmalıdır. Bu çalışmada yaralı toplanma merkezlerinin konuşlandırılması için matematiksel model oluşturulmuş, geleneksel ve geleneksel olmayan optimizasyon yöntemleri ile ayrı ayrı analiz edilmiş ve merkezler optimum fayda temin edecek şekilde yerleştirilmişlerdir.

Gelen başlıklarda yaralı toplanma merkezlerinin konuşlandırılması için kullanılan optimizasyon yöntemlerinden ayrıntılı olarak bahsedilmiştir.