Rus ana birlikleri Nahçıvan bölgesinde hareket ederken Krasovskiy komutasındaki 20. Piyade Tümeni Revan’ı muhasara altına almışlardı. Burada da bastıran aşırı sıcaklıklar nedeniyle Rusya’dan yeni gelmiş ve buranın iklimine henüz alışmamış olan askerler arasında ciddi hastalıklar ortaya çıkmaya başladı. Bu nedenle Revan kuşatmasından vazgeçilerek birlik Baş Abaran tepesine konuşlandırıldı. Hastalar Eçmiyadzin’de bırakıldı zira Eçmiyadzin’de yiyecek stoku yapıldığı gibi, Sivastopol Alayının bir taburu ile yüz kişilik bir Ermeni süvarisi ve 5 top bulunmaktaydı. Dolayısıyla burası güçlendirilmişti134
.
Erivan bölgesi iklim açısından sağlıklı bölge değildi. Yazın sıcaklık gölgede 35 dereceyi bulurken kışın soğukluk –20 derecelere düşebiliyordu. Sağlık için ise en iyi dönem Nisan ve Mayıs aylarıydı. Yazın yağmur çok nadir görünürken yaz aylarında özellikle kanlı sıtma, ishal ve mide rahatsızlıkları çok sık karşılaşılan bir durumdu135
.
Revan komutanı Eçmiyadzin’i başarısız bir ele geçirme denemesinden sonra Abbas Mirza’ya Rus birliğinin çekildiğini ve Eçmiyadzin’in savunmasız kaldığını bildirdi.
Bunun üzerine Abbas Abad’ı kaybeden Cevan Bulak’ta yenilen Abbas Mirza (bu sırada Çorsa’da bulunmaktaydı) oldukça cesaretli bir plan yaptı: Bu plana göre Revan’a hareket edilecek Krasovskiy’in güçsüz birliği yenilecek daha sonra Tiflis’e gidilecekti. Bu şekilde Rus kolordusunun ana birliklerinin karargâhının ele geçirilmesiyle Paskeviç Tebriz’e gitme isteğinden vazgeçirilecekti136
.
Bu arada 1827 yılının Ağustos ayında III. Ermeni gönüllü birliği kuruldu. Bu Ermeni birliği Baburov’un komutası altında General Krasovskiy’in birliğine katılmak üzere Erivan’a doğru hareket etti137
.
Yabancı işgalcilerden Rus askerlerinin yardımı ile bağımsızlığa ulaşmak fikri bütün Ermenileri sarmıştı. Bu konu hakkında General N. N. Muravyev138 şunları yazmıştır: “Yeni ruh kendi devletlerini kurmayı ümit eden bütün Ermeniler arasına yerleşmişti… Ordubad bölgesindeki Ermeni gönüllü birlikleri Gürcü birliği taburu ile birlikte İranlılara karşı arzu edilebilecek en üst düzeyde çarpıştılar. Bu yeni birlik Gürcistan’daki iklim nedeni ile ölen
134 Şişkeviç, a.g.b.. s.536–537. 135
Kavkazskiy Kalendar na 1852 god. Ot Kantselerii namestnika Kavkazskago, İzd: Tipografiya Kantselerii
Namestnika Kavkazskogo, Tiflis, 1851, s. 438.
136
Şişkeviç, a.g.b.. s.537.
137 Agayan,a.g.e.,s.213.
138 Nikolay Nikolayeviç Karskiy (doğ.1794–öl.1866) Rus asker adamı; Tümgeneral; 1812Rus–Fransız savaşı ve
sınırdışı askerî harekâtlara katıldı. Yermolov’un İran elçiliği misyonunda bulundu. 1826–1828 Rus–İran ve 1828–1829 Osmanlı–Rus savaşlarıona katıldı. Kars, Ahıska ve Bayburt’un alınmasında önemli başarılar gösterdi. Kırım savaşı sırasında Kafkas valisi ve Kafkas Kolordusu komutanlığı görevleri yerine getirdi.; Bkz.:
Rusların zaman içerisinde yerini alacak yerli birliklerin kolordusunu oluşturmak için büyük bir ümit vadediyordu139.”
Planlandığı gibi 4 Ağustos’ta 30 bin kişilik İran ordusu Eçmiyadzin yaylasında göründü. Ayın 6’sında ise ordu Aştarak’da durdu. Aştarak, Eçmiyadzin ile Cengulya arasında bulunmaktaydı. Kara Baba’daki Rus ana karargâhında ise Abbas Mirza’nın bu hareketi hakkında hiçbir bilgi alınmamıştı. Bu nedenle Krasovskiy buradan herhangi bir yardım bekleyemezdi140.
Krasovskiy’in Cengulin dağlarında oluşturduğu savunmayı geçemeyeceğini anlayan Abbas Mirza kendi ordusunun karargâhını Uşakan’a kurdu. Abbas Mirza’nın amacı Krasovskiy’i ovaya çekmekti. Diğer taraftan Abbas Mirza birliklerinin büyük bir kısmını Eçmiyadzin’e göndermiş ve burayı kuşatmıştı. Zira Eçmiyadzin’in düşmesiyle, Gümrü üzerinden Tiflis’in yolu açılmış olacaktı bu nedenle birliklerinin az sayıda olmasına bakmaksızın Krasovskiy Eçmiyadzin’e harekât etmeye karar verdi. Karargâhta ağırlıklarını, hastaları ve küçük bir muhafız birliği bırakarak Krasovskiy 16 Ağustos günü 5 tabur, 2 Kazak alayı ve 12 topla yola çıktı. Ancak 2. geçitte Abbas Mirza’nın saldırısına uğradı.
Krasovskiy 24 subay ve 1130 asker kayıp vererek Eçmiyadzin’e ulaştı. Aştarak savaşı olarak adlandırılan bu savaş bazı kahramanlıklara sahne olurken Eçmiyadzin kuşatmasının kaldırılmasını sağlamıştır. Bu savaş İranlılar üzerinde o kadar etkili oldu ki İranlılar Revan’a geri çekildiler ve Abbas Mirza’nın Gürcistan’a girme planı tamamen bozulmuş oldu141
.
Bu sıralarda kuzeydeki olaylar Rusların aleyhine gelişiyordu. 1827 yazı, Erivan’da çok sıcak ve kurak geçmişti. Krasovskiy kumandasındaki kuşatma kuvvetleri bu kötü koşullar altında büyük kayıplar verdiler. İki aydır tek bir yağmur damlasının düşmemesi ve beklenen ana erzak konvoylarının Ağustos’tan önce bölgeye ulaşılamayacağının anlaşılması üzerine 21 Temmuz’da istemeden de olsa kuşatmanın kaldırılmasına karar verildi142
.
Krasovskiy geri çekilerek Eçmiyadzin’de durdu. Eçmiyadzin’de erzak tedarik eden Krasovskiy manastıra birkaç istihkâm topuyla bir miktar asker bırakıp 30 Haziran’da kuzeye doğru çekilmeye başladı. Eçmiyadzin’de Garnizon olarak 1 piyade taburunu ve bir grup gönüllü Ermeni süvarisini yeterli bulmuştu. Bu kuvvet buranın savunulması için çok yetersizdi. Nitekim Rusların hiç beklemediği bir sırada aniden kuşatmayı kaldırarak geri çekilmelerinden yararlanan Erivan Hanı, 4 Temmuz günü manastıra saldırdı. Fakat Krasovskiy henüz yakınlardaydı ve hemen yardıma koşarak fazla kayıp verilmeden manastırı kurtardı. Ancak bir ay sonra Abbas Mirza kumandasındaki İran ordusu Eçmiyadzin önlerinde
139 Agayan,a.g.e., s.213. 140 Şişkeviç, a.g.b.. s.537. 141 Şişkeviç, a.g.b.. s.537–538. 142 Baddeley, a.g.e.,s.177.
görüldüğü zaman durum çok daha başka bir hal aldı. Abbas Mirza’nın planı Paskeviç’in hareketsizliğinden yararlanarak Eçmiyadzin’i ele geçirmek ve buradan Gümrü üzerinden Tiflis’e yürümekti. Eçmiyadzin’in ise uzun bir süre dayanması imkânsızdı. Manastır acil çağrılarla Krasovskiy’den yardım istedi. Hataları ne olursa olsun cesareti tartışılamayacak olan Krasovskiy 1800 piyade 500 süvari ve 12 top eşliğinde 16 Ağustos’da Cenguli’den yola çıktı. Eçmiyadzin 35 km kadar uzaklıktaydı. Fakat yol yalçın dağlar ve dar geçitlerle doluydu. Ayrıca bir İran ordusu da yolu kesmiş bulunuyordu. Aştarak veya Uşakan savaşı olarak bilinen bu çarpışmanın hikâyesi Kafkas savaşlarının en heyecan verici bir bölümünü oluşturmaktadır. Subaylar ve erler büyük bir inat ve cesaretle savaştılar. Bu savaşta Krasovskiy’in altında iki at öldü. Patlayan bir şarapnel parçasıyla da kolundan yaralandı. Rus birlikleri inatla savaşı sürdürdüler ve nihayet ayın 17’sinde kendilerine bir yol açarak ordudan arta kalanlar manastıra ulaşmayı başardılar. Ancak son anlara doğru bir panik başlamış ve askerler düzensiz olarak manastırın duvarlarına doğru koşmaya başlamışlardı. Bütün bu olaylar yaşanırken Patrik’de Hz. İsa’nın kanıyla boyanmış bir Roma mızrağını havada tutarak Rusların zafer kazanmalrı için dua etmişti. Zamanında bir huruç hareketi yapan garnizon askerlerin kalanlarının hayatlarını kurtardılar. Umutlarını yitiren İranlılar çekilerek Azerbaycan’a geri döndüler. Eçmiyadzin çok ağır kayıplar vermiş ancak kurtarılmıştı. Cenguli’den yola çıkan 2300 kişilik ordunun yarısından çoğu savaş alanında kalmıştı. 24 subay ve 1130 er zayiat verilmişti. Büyük fedakârlıklarla toplar korunabilmiş fakat bütün erzak ve mühimmat İranlıların eline geçmişti. İran kayıpları da 400 den fazla değildi. Aştarak savaşı Rus askerleri üzerinde o denli korkunç etkiler bırakmıştı ki ot biçmek için kaleden dışarı çıkan 2 bölük asker sadece uzaktan bir düzine askerîn görünmesiyle paniğe kapılarak kaçışmışlar ve geride bir top dahi bırakmışlardı.143
.
1827 yılının Ağustos ayının ikinci yarısına girilmişti. General Paskeviç, Abbas Mirza’nın ordularıyla birlikte Revan Hanlığına doğru harekete geçtiğini öğrenir öğrenmez Tebriz’e bir saldırı düzenlemek için hazırlıklara başladı. Abbas Mirza’nın ordularıyla birlikte Revan’a doğru harekete geçtiği bilgisi Paskeviç tarafından beklenilmeyen bir haberdi. Zira, Paskeviç daha önce almış olduğu bilgilerde İran ordusunun moral bozukluğuna uğradığını ve hatta Çors’dan velihat prensin kaçtığı haberini güvenilir kaynaklardan edinmişti. Bu nedenle Paskeviç güvenilir kaynaklara dayanarak Abbas Mirza’nın büyük bir güç sağlayamayacağını ve Krasovskiy’in daha güçlü olacağını düşündü ve Abbas Mirza’nın bu girişimini çok ciddiye almadı. Paskeviç, İran ordusunun tamamen yenilmesi haberlerini sakin bir şekilde bekledi. Ancak Krasovskiy’den herhangi bir haber gelmedi. Ve 15 Ağustos’da gelen bilgi de ise
Paskeviç, Abbas Mirza’nın Eçmiyadzin’i muhasara altına aldığını ancak Krasovskiy’in ise hala Cingili’de olduğunu öğrendi.
Elbette ki Paskeviç, bu durumdan hiç memnun kalmadı. Ona göre General Krasovskiy İran birliklerini daha ilerde karşılaması gerekirken o İran ordusunun saldırmasını beklemişti. Ancak kısa bir süre sonra durum anlaşıldı. Zira Paskeviç, Krasovskiy’in karşısında Abbas Mirza bütün gücüyle durduğunu ve buna karşılık Krasovskiy’in birliklerinin üç bin civarında kaldığı ve hatta Gümrü’ye de General Sipagin’in emri üzerine bir taburun gönderildiğini öğrendi. Bu durum Paskeviç’i oldukça öfkelendirdi.
Bu gelişmelerden sonra Paskeviç, mevcut durumu değerlendirerek savaştaki gidişatı belirlemek durumunda kaldı. Paskeviç, ya Erivan’a doğru hareket edecek ve Krasovskiy ile birlikte İran’ın ana ordusunu ortadan kaldıracaktı veya Abbas Mirza’nın yokluğundan yararlanarak Maku veya Hoy’a doğru sonuçta Tebriz’e gidecekti. Paskeviç, kişisel olarak Tebriz’e doğru hareket etme eğilimindeydi ancak, 27 Ağustos’ta Aştarak çarpışmaları hakkında gelen haberler onun bütün hesaplarını alt üst etti. Alınan bu haberden sonra artık Tebriz, Hoy ve Maku’nun ele geçirilmesini düşünmek mümkün değildi. Zira biran evvel Erivan’a gidip Krasovskiy’e yardım etmek gerekiyordu144
.
Karababa ile Erivan arası 160 km idi ve zaman kaybetmemek gerekiyordu. Dolayısıyla aynı gün, 27 Ağustos’ta 7. Karabiner, Gürcü muhafız kıtaları ve Şirvan yaya birlikleri Eçmiyadzin’e girdiler. Atları otlamaya bırakılmış olan süvari birliği ise onlar ile birlikte hareket edemedi ve Paskeviç’in harekete geçmesini iki gün geciktirdi. Nijegorad süvari birliği tam olarak ortaya çıktı ancak Ulan tugayından aldıkları hastalıklar nedeniyle bu birlikten mürettep 4 süvari bölüğü oluşturmak ve diğer geri kalan asker ve atlar dinlenmek üzere Karabağ’a gönderilmek zorunda kaldılar. Süvari tugayı ve mürettep süvari birliği 24 top ile birlikte ikinci kademeyi (eşelon) oluşturdu. Bu eşelon bizzat Paskeviç’in komutasında ancak 29 Ağustos’ta hareket edebildi. Eşelona bu sefer sırasında aynı zamanda Çuguyev Ulan birliği ve Karabağdan gelen Karpov’un Don Kazak birliği de katıldılar.
Bu ordu hızlı ve zorlu bir yürüyüşten sonra 5 Eylül’de saat 10.00’da Eçmiyadzin’in duvarlarında hazır bir durumdaydı. Vaktin geç olmasına rağmen Piskopos Nerses Paskeviç’i büyük bir saygı ile karşıladı. Ancak, Piskopos Nerses’i Aştarak bozgununun önde gelen sorumlularından biri olarak gören Paskeviç, onu soğuk bir şekilde karşıladı. Bu andan itibaren de Paskeviç Ermeni Kilisesinin yerli yöneticilerine açık bir şekilde antipati duymaya başlamıştır. Bununla birlikte Paskeviç, 6 Eylül günü ana güçlerle birleşmek üzere kendi birliği ile Eçmiyadzin’e gelen Krasovskiy’e daha da soğuk davranmıştır145
144 Potto, Utverjdeniye…, s.290–291. 145 Potto, Utverjdeniye…, s.291.