Ar aştırma Modeli

Araştırmada otizm spektrum bozukluğu yelpazesinde yer alan bireylere cinsel istismar girişimine karşı korunma becerilerinin öğretiminde sosyal öykülerin çoklu

46

örneklere göre genelleme stratejisi ile birlikte sunulmasının etkili olup olmadığını belirlemek amacı ile tek denekli araştırma modellerinden yoklama denemeli denekler arası çoklu yoklama modeli kullanılmıştır.

Çoklu yoklama modelleri, bir bağımsız değişkenin (öğretim ya da davranış değiştirme programı), birden fazla bağımlı değişken üzerinde etkiliğini değerlendiren tek denekli araştırma modelidir ve aynı zamanda çoklu başlama düzeyi modelinin bir uyarlamasıdır. Çoklu yoklama modellerinde deneysel kontrol, uygulamaya başlanan bağımlı değişkenin veri düzey ve eğiliminde değişiklik olurken, uygulamaya geçilmeyen bağımlı değişkenlerde bir değişiklik olmaması ve her bir bağımlı değişkende sırayla uygulamaya geçilerek, benzer değişikliklerin art zamanlılık ilkesine göre diğer bağımlı değişkenlerde de gerçekleşmesiyle kurulmaktadır (Tekin-İftar, 2012).

Çoklu yoklama modellerinde sürekli başlama verisi toplamaya gerek yoktur ve başlama düzeyinde toplanan verilere yoklama adı verilir. Çoklu yoklama modelleri, yoklama denemeli ya da yoklama evreli çoklu yoklama modeli olarak düzenlenebilir.

Ayrıca çoklu yoklama modellerinin denekler, davranışlar ve ortamlar arasında olmak üzere 3 türü vardır (Tekin-İftar, 2012). Bu araştırmada denekler arası yoklama denemeli çoklu yoklama modeli kullanılmıştır.

Başlama düzeyi yoklama evresi ve uygulama evrelerinden oluşan bu modelde birinci deneğe kazandırılan davranışın 2 denekle yinelenmesi hedeflenmiştir. Üç denekte başlama düzeyi verileri alınmıştır. Birinci denekte belirlenen üç taciz türüne (uygunsuz dokunma, uygunsuz öpüşme ve teşhir) ilişkin birer yoklama yapılarak kararlı veri alındıktan sonra hedef davranışta uygulamaya geçilmiş ve diğer deneklerde, deneklerin tuzak cümlelere çok fazla maruz kalmasını engellemek amacıyla, ikinci denekte iki haftada bir üçüncü denekte üç haftada bir aralıklı yoklama verisi toplanması kararlaştırılmıştır. Birinci denekte ölçüt karşılanıp genelleme yoklamaları tamamlandıktan sonra ikinci denekte son bir başlama düzeyi verisi alınmıştır. Üçüncü denekte belirlenen aralıklarla (üç haftada bir) yoklama yapılmaya devam edilmiştir.

İkinci denek ölçütü karşıladıktan sonra genelleme yoklamaları düzenlenmiş ve denek farklı ortam ve taciz türlerine genelleme yaptığından başka bir öğretim düzenlenmeden üçüncü denekte son bir başlama düzeyi verisi alınıp uygulamaya geçilmiştir. Bu

47

uygulama tüm denekler için aynı şekilde gerçekleştirilmiştir. Uygulaması biten deneklerde genelleme gerçekleştiği için genelleme yoklamaları tamamlandıktan 3 ve 5 hafta sonra genelleme izlemesi oturumları düzenlenerek kalıcılık değerlendirmesi yapılmıştır.

Bu araştırmada kullanılan çoklu örnekler modeli genelleme stratejisinde, katılımcılara kazandırılmak istenen davranışı ortaya çıkaracak bir uyaran sınıfı belirlenmiştir. Bu araştırma için uygunsuz dokunma, uygunsuz öpüşme ve teşhir uyaranları ailelerle fikir alışverişi yapılarak, öğretilmesi hedeflenen taciz örnekleri olarak belirlenmiştir. Çoklu örneklere göre öğretim stratejisinde öğretilmesi planlanan ilk uyaran için üç defa arka arkaya kararlı veri alıncaya kadar başlama düzeyi yoklama verisi toplanırken, diğer uyaranlar için birer defa başlama verisi alınmaktadır. Ancak yürütülen araştırmada deneklerin öğretim başlamadan önce çok fazla uygunsuz yaşantıya maruz kalmamaları için her bir örneğe ilişkin birer yoklama verisi alınarak kararlı veri elde edilmiştir. Kararlı veri alınan ilk uyarana dair öğretim yapılıp ölçüt karşılandıktan sonra, genelleme yoklamaları düzenlenerek katılımcının birinci uyaran için öğrendiği zincirleme becerileri, birinci uyaran için farklı ortamlara ve yine farklı ortamlarda öğretim yapılmayan diğer örneklere genelleyip genellemediği test edilmiştir.

Denek diğer ortamlara ve örneklere genelleme yaptığında, ikinci katılımcıda kararlı veri almak için yoklama denemeleri düzenlenmektedir. Yine bu araştırma için ikinci ve üçüncü deneklerde öğretime başlanmadan önce son bir defa başlama verisi alınmıştır.

Tüm öğrencilerde başlama düzeyi verileri alındıktan sonra, öğretime başlanmayan deneklerde öğretim oturumlarına geçilmeden önce en az üç yoklama denemesi yapılmış olması kararlaştırılmıştır. Çoklu örneklere göre genelleme stratejisine uygun olarak genellemenin yapılamadığı uyaranlara ilişkin öğretim oturumlarının düzenlenmesine sadece birinci katılımcıda gereksinim duyulmuştur. Birinci katılımcı öğrendiği hedef davranışı uygunsuz öpüşme taciz türüne genellerken, yalnızca teşhir taciz türüne genelleme yapamadığından katılımcının genelleyemediği örnek için de öğretim başlatılmıştır. Ancak öğrencinin bu durumla ilişkili rahatsızlığını dile getirmesi üzerine anne ve araştırmacının kararıyla öğretime devam edilmemiştir. İkinci ve üçüncü denekte araştırma çoklu örneklere göre genelleme stratejisine uygun olarak planlandığı şekilde uygulanmaya devam edilmiştir.

48

İç ve dış geçerlik deneysel araştırmalarda, araştırmanın sonucunu etkileyen iki etmendir. Dış geçerlik, araştırma bulgularının başka ortamlara, davranışlara ya da bireylere genellenebilirliğidir. İç geçerlik ise, bağımlı değişkende gerçekleşen değişikliğin yalnızca bağımsız değişkenden kaynaklandığının gösterilmesidir (Tekin-İftar ve Kırcaali- (Tekin-İftar, 2012). Katılımcılar arası çoklu yoklama modeline göre tasarlanan bu araştırmada iç geçerliği tehdit eden olası etmenler şunlardır: (a) dış etmenler, (b) ölçme, (c) denek kaybı ve (d) uygulama güvenirliğidir.

Dış etmenleri kontrol altına almak için ebeveynlerden çocuklarına cinsel istismar ve korunma ile ilgili bilgi vermemeleri istenmiştir. Ayrıca çalışma başlamadan önce öğrencilerinnin tam gün devam ettiği özel eğitim ve iş okullarındaki sınıf öğretmenleriyle ve özel özel eğitim kurumlarında öğrencilerin bireysel eğitim derslerine giren özel eğitim öğretmenleriyle görüşülerek bu çalışmayı tekrarlamamaları konusunda bilgilendirilmişlerdir. Ölçme etkisini aza indirmek için aralıklı yoklamaların sıklığı minimum düzeyde tutulmuş, ikinci ve üçüncü denekler için farklı aralıklarda yoklama oturumları düzenlenmiştir. Uygulama araştırmacının kendisi tarafından yapıldığı için öğretim ve yoklama oturumlarının en az %30’unda gözlemciler arası güvenirlik ve uygulama güvenirliği verileri toplanmıştır. Denek kaybını önlemek için ise araştırmaya katılacak ailelerin gönüllü olmasına dikkat edilmiş, çalışmaya başlamadan önce deneklerin ebeveynlerine araştırmaya ilişkin ayrıntılı bir bilgilendirme yapılmıştır.