Aşiret Hayatı ve İskan Sorunu

Kürt aşiretleri, belli bir yerde yaşayan ve muayyen bir başkanın hükümranlığında birbirine bağlı kollardan oluşan bir topluluktur265_{. Onları}

258 _{el-Hesenî, el-'Irak kadimen ve hadisen, s. 45.} 259 _{Niebuhr, Rihle , s. 264.}

260 _{Bazû, Şenkal, s. 146.}

261 _{Ermele, İshak, el-Kusara fî nekebât en-Nasara, Beyrut 1921, s. 60.} 262 _{Ahmed, s. 186.}

263 _{el-Mevlâ, s. 20-21.}

264 _{Doskî, s. 271; Sindî, Bedirhan, el-Muctema' el-Kurdî, s. 45-50.}

265 _{Hasbâk, Şakir, “Mumeyyizat el-Hayat el-Kabeliyye el-Kurdiyye”, Mecelletu kulliyeti'l- el-Âdâb,} Sayı: 2, Cami'atu Bağdad, , Bağdat, Şbat 1960, s. 126.

40

birbirlerine bağlayan temel bağ, nesp birliğinden ziyade266 _{aşiret bireylerinin}

yaşadığı mekan birliğiyle tarım yaptıkları ve hayvan yetiştirdikleri toprak parçasıdır267_{. Bu durum, akrabalık, nesep ve kan bağı yoluyla birbirlerine bağlı}

bulunan Arap kabilelerindeki durumdan farklıdır268. Aile, işlerin idaresi ve haklarının savunulması için bir reis belirlemeyi adet haline getirmiştir. Yine aynı şekilde her aşiret kendine bir lider seçer ve herkes Araplarda ‘Şeyh’, Kürtlerde ise ‘Ağa’ olarak nitelendirilen aşiret liderine tabi olur. Bu lider üstlendiği görev gereği aşiret işlerinin tanzimini yürütüp gücü ve etkinliği oranında aşiretin geleceğini belirler. Liderlik zamanla ailesinde ırsî bir yapıya dönüşür269_.

Kürt aşiretleri iki sınıftan meydana gelmektedir. Bunlardan birincisi; başlarında aşiret Ağalar’ın bulunduğu savaşan sınıf olup kendilerinin ekip biçmedikleri arazi sahiplerinden oluşmaktadır270_{. İkinci tabaka ise tüm aşiret}

bireylerini oluşturan çiftçilerdir (teba). Kürtçe'de buna ‘Kurmanc’, yani yoksul işçi sınıfı denmektedir271_.

Sincar'da aşiret lideri, aşiret üyeleri arasında iyi bir konuma sahip olup ana merci olarak kabul edilirdi. Aşiret üyeleri sorunlarını ona iletir ve emirlerine uyarlardı. Aşiret reisinin makamı ırsî olup belli bir aileye münhasırdı. Onun ölümü durumunda liderlik en büyük oğluna geçerdi. Oğullarının olmaması durumundaysa kardeşine ya da yakın akrabalarından birine geçerdi. Ağanın gücü genellikle tebasının sayısına bağlıdır272_.

Aşiret reisinin, coğrafi faktörlerin belirlediği avantaj ve niteliklerinin yanı sıra gücü ve savaş cesaretiyle temayüz etmesi, onun en önemli özelliklerindendir273_.

Ayrıca fiziki gücü, güçlü ve etkin bir kişiliğinin olması, yürekliliği, servet, toprak ve sürü sahibi olması, mütedeyyin ve zeki olması az önce zikredilen vasıflara

266 _{Hasbâk, el-Ekrad, s. 284; el-Kaysî, Harektu'l- İslâh, s. 137.} 267 _{Şerif, el-Muctem'a el-Kurdî, s. 33; Hasbâk, el-Ekrad, s. 284.} 268 _{el'Atiyye, el-Mer'a ve't- teğayyurat el-ictima'iyye, s.52.} 269 _{El-Mâî, el-Ekrad fî Behdînân, s. 148; Doskî, s. 259.} 270 _{Mizîrî, s. 68.}

271 _{Minorsky, el-Ekrad mulahazât ve intibâ'ât, s. 34; el-Kaysî, s. 137.}

272 _{ed-Demelûcî, İmaretu Behdînân, s. 108; Şamilov, A, Havle mes'ele el-iktâ' beyne el-Ekrad,} Çeviren: Kemal Mazhar Ahmed, Bağdat 1984, s. 64-66.

41

eklenebilir274. Aşiret reisinde olması gereken diğer özellikleri arasında da iyiliksever ve cömert olması, aşiret bireylerine, misafirlere ve yabancılara açık olması gereken konağında ziyafetler vermesi de yer almaktadır275_{. Konağın bir bölümü misafirlerin}

karşılanması ya da ağırlanması için kullanılıyordu. Ayrıca bu bölümde köy veya aşiret ahalisi günlük hayatlarıyla ilgili işleri görüşmek ya da vuku bulan hadiseler, ya da tarımla ilgili problemler için toplanıyordu. Yine burada gizemli hikâyelerin anlatıldığı gece eğlenceleri yapılıyordu276_{. Bu konuda Leahc şöyle demektedir:}

“Ağanın ziyafeti büyük olduğu oranda dostlarının takdiri de o derece yükek olurdu”277_.

Misafirhanenin bir veya daha fazla penceresi ve bir kapısı vardı. Burası erkeklere tahsis edildiğinden temizlik dışında kadınların girmesi yasaktı. Sincar’daki aşiret sakinleri geceleyin burada buluşuyor, aralarında faklı sorunlar ve toplumla ilgili problemleri tartışıyorlardı. Ayrıca zorda kalanların da geceleyin kalmak üzere sığındıkları bir mekândı278_.

Arap aşiretlerinde aşiret şeyhi, aşiretinin sorumluluğunu üstlenir ve mera , ot ve suyun bulunduğu yerlerin araştırılmasını talep ederek meralara inilmesini emreder279. Seyyah Rawolv, Arap aşiret şeyhi hakkında şöyle diyor: “O, sözünün eri olup onu asla bozmaz” 280_{. Yapılan savaşlarda ve gazalarda diğer aşiretlerden elde}

edilen ganimet elde edilmesi durumunda Arap şeyhi, en büyük hisseyi kendisi alır, geri kalanını ise kendisiyle beraber savaş ve gazalara katılan aşiret bireylerine dağıtırdı281_{. Kabilede bir kaza veya zarar olması durumunda Arap şeyhi, hiç}

274 _{Hasbâk, Mumeyyizat el-Hayat el-Kabeliyye, s. 13; el-Kaysi, Abdülvahhab Abbas, “Hareketü’l-} ıslah fi’d-Devleti’l-Osmaniyye ve te’siruha fi’l-Irak 1839-1877m”, Mecelletü’l-Adab, sayı, 3, Bağdat, Ocak, 1981, s. 138.

275 _{el-Kermeli, el-Eb Anastas, Hulasatu Tarih el-‘Irak, Basra1919, s. 151.}

276 _{el-Hamdânî, Kahtân Ahmed Suleyman, el-Mudî ‘inde el-‘Aşâir el-‘Irâkiyye, Bağdat 2000, s. 11;} Hasbâk, el-Ekrad, s. 418.

277 _{Hasbâk, el-Ekrad, s. 418; Leach, E. R, Social and Economic Organization of Rawunduz} Kurds, London School of Economics, London 1940, p. 28.

278 _{Mizîrî, s. 69.}

279 _{el-Verdî, Ali, Lemehât İctimâ’iyye, V, s. 287-288.}

280 _{Rawolv, Leonardt, Rihletu’l- meşrik ila el-‘Irak, ve Suriye, ve Lübnan, ve Filistin, Çev: Selîn} Taha et-Tikrîtî, Bağdat 1978, s. 198.

281 _{el-Cemîl, Seyyar Kevkeb Ali, Tekvinü’l-Arabi’l-hadis 1516-1916, Musul 1991, s. 366; el-Allaf,} İbrahim Halil, Tarihu’l-Musul el-hadis , Musul 2007, s.11; el-‘Allâf, Tarîh el-Mevsil, s.11.

42

kimsenin oluşan zararı hissetmemesi için, aşiretin her bir üyesine mallarından bir miktarını vermelerini emreder, kendisi de zararın en büyük kısmını karşılar282_.

Ağa ya da şeyhin siyasi nedenlerden dolayı, diğer aşiretlerle sağlam ve güçlü ilişkiler kurması amacıyla birden fazla kadınla evlenme hakkı vardır283_{. Örneğin;}

Şemmer el-Cerbâ aşiretinin şeyhi birden fazla kadınla evlilik yapmış olup bunlarda biri Gergeri Kürt aşiretindendir284_.