Aşırı Hareketlilik – Dürtüsellikte Baskın Olan Tür (DEHB-AHD)

Bu türden muzdarip olan bir kişi;

a) Parmaklarını / ayaklarını durmadan hareket ettirir, sandalyede kıpırdanıp durur. b) Oturarak durmakta zorluk çeker.

c) Aşırı koşturur, tırmanır.

ç) Etkinlikleri sessizce yapmakta zorlanır. d) Sanki kendisine motor takılmış gibi davranır. e) Aşırı konuşur.

f) Soru tamamlanmadan cevabı yapıştırıverir. g) Beklemekte, sırada durmakta zorlanır.

ğ) Başkalarını rahatsız eder, bir ortama davetsiz girer.44

42 _{National Resource Center on AD/HD. (2008). a.e.} 43 _{National Resource Center on AD/HD. (2008). a.e.} 44 _{National Resource Center on AD/HD. (2008). a.e.}

19

3.4.3 Karma Tür (DEHB-K)

Kişi hem dikkatsizlikte baskın hem de aşırı hareketlilik-dürtüsellikte baskı türlerin maddelerine uyar. 45

3.5 ETYOLOJİSİ (SEBEPLERİ)

DEHB’nin etyolojisi net olmamakla birlikte, genetik46,47 _{(nöro-biyolojik}48,49 ,50_{) ve}

çevresel etkenlerin51,52,53,54 _{katkısı söz konusudur.} 55

3.5.1 Genetik Aktarım

20 ikiz çalışmasındaki analizde %76 oranında genetik aktarım, daha sonraki sistemli bir analizde ise genetik etkilerin %70 oranında olduğu tespit edilmiştir. 56

DEHB genellikle nöro-biyolojik olarak tanımlanan bir bozukluktur ve beynin farklı bölümlerindeki yapısal57 , 58 , 59_{, işlevsel}60_{, fizyolojik}61 , 62 , 63 _{ve kimyasal}64 , 65 , 66

değişiklikler ile bağlantı kurulmuştur.67

45 _{National Resource Center on AD/HD. (2008). a.e.}

46 _{Neale, B.M., Medland, S., Ripke, S. et al. (2010). Case-control Genome-wide Association Study of} Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Journal of American Academy Of Child and Adolescent

Psychiatry. 49, 906 – 920.

47 _{Neale, B.M., Medland, S., Ripke, S. et al. (2010). Meta-analysis of Genome-wide Association} Studies of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Journal of the American Academy of Child and

Adolescent Psychiatry. 49, 884-897.

48 _{CastellanFos, F.X., Giedd, J.N., Marsh, W.L. et al. (1996). Quantitative Brain Magnetic Resonance} Imaging in Attention-Deficit Hyperactivity Disorder. Archives of General Psychiatry. 53, 607-616. 49 _{Volkow, N.D., Wang, G.J., Kollins, S.H. et al. (2009). Evaluating Dopamine Reward Pathway in} ADHD: Clinical Implications. The Journal of the American Medical Association. 302, 1084-1091. 50 _{Shaw, P., Malek, M., Watson, B. et al. (2012). Development of Cortical Surface Area and} Gyrification in Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Biological Psychiatry. 72, 191-197.

51 _{Sagiv, S.K., Epstein, J.N., Bellinger, D.C. et al. (2013). Pre- and Postnatal Factors for ADHD in a} Nonclinical Pediatric Population. Journal of Attention Disorders. 17, 47-57.

52 _{Froehlich, T.E., Lanphear, B.P., Auinger, P. et al. (2009). Association of Tobacco and Lead} Exposures with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Pediatrics. 124, 1054-1063.

53 _{Grizenko, N., Fortier, M.E., Zadorozny, C. et al. (2012). Maternal Stress During Pregnancy, ADHD} Symptomatology in Children and Genotype: Gene – Environment Interaction. Journal of Canadian

Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 21, 9-15.

54 _{Bhutta, A.T., Cleves, M.A., Casey, P.H. et al. (2002). Cognitive and Behavioral Outcomes of} School-Aged Children who were born preterm: A Meta-analysis. The Journal of the American Medical

Association. 288, 728-737.

55 _{Shire. ADHD Institute. (2014). ADHD Aetiology- Genetics, neurobiology, environment.} http://www.adhd-institute.com (27 Nisan 2014).

56 _{Farone, S.V., Perlis, R.H., Doyle, A.E. et al. (2005). Molecular genetics of attention-} deficit/hyperactivity disorder. Biological Psychiatry. 57: 1313-1323.

57 _{Valera, E.M., Faraone, S., Murray, K.E. et al. (2007). Meta-analysis of Structural Imaging Findings} in Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Biological Psychiatry. 61, 1369.

58 _{Ivanov, I., Bansal, R., Hao, X. et al. (2010). Morphological Abnormalities of the Thalamus in Youth} with ADHD. The American Journal of Psychiatry. 167, 397-408.

59 _{Kobel, M. Bechtel, N., Specht, K. et al. (2010). Structural and Functional Imaging Approaches in} ADHD. Psychiatry Research. 183, 230-236.

20

DEHB için en geçerli risk faktörleri; DEHB’li bir akrabaya sahip olma, uzun ve nadir DNA kopya sayı değişkenlerine, aday sayı değişkenlerine sahip olma, ihmal ve fakirlik vb. olumsuz koşullara erken maruz kalma, doğum – öncesi ve sonrası kurşuna maruz kalma ve düşük doğum kilosuna sahip olma/prematüreyi içerir.68

3.5.2 Çevresel Etmenler

Yapılmış olan araştırmalar hamilelik döneminde sigara ve alkol kullanımının çocuklarda DEHB’ye yol açtığını ortaya koymuştur. 69

3.5.3 Şeker

Yapılan araştırmalar rafine şekerin DEHB’ye yol açtığı ya da belirtileri daha da kötüleştirdiği görüşünü çürütmektedir. Yapılan bir çalışmada, çocuklara gün aşırı şeker ya da şeker muadili içeren yiyecekler verilmiştir. Şeker almış çocuklar, muadilini almış olanlara göre farklı bir davranış ya da öğrenme becerisi sergilememiştir.70

Çocuklara ortalama ya da fazla oranda şeker verilen diğer bir çalışma da aynı sonuçları ortaya koymuştur. 71

60 _{Dickstein, S.G., Bannon, K., Castellanos, F.X. et al. (2006). The Neural Correlates of ADHD: an} ALE Meta-analysis. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 47, 1051- 1062.

61 _{Quintana, H., Snyder, S.M., Purnell, W. et al. (2007). Comparison of a Standart Psychiatric} Evaluation to Rating Scales and EEG in the Differential Diagnosis of ADHD. Psychiatry Research. 152, 211-222.

62 _{Liotti, M., Pliszka, S.R., Perez, R. III et al. (2007). Electrophysiological Correlates of Response} Inhibition in Children and Adolescents with ADHD: Influence of Gender, Age and Previous Treatment History. Psychophysiology. 44, 936-948.

63 _{Snyder, S.M., Hall, J.R. (2006). A Meta-analysis of Quantitative EEG Power associated with} ADHD. Journal of Clinical Neurophysiology. 23, 440-455.

64 _{Volkow, N.D., Wang, G.J., Newcorn, J. et al. (2007). Depressed Dopamine Activity in Caudate and} Preliminary Evidence of Limbic Involvement in Adults with ADHD. Archives of General Psychiatry. 64, 932-940.

65 _{Volkow, N.D., Wang, G.J., Kollins, S.H. et al. (2009). a.g.e. syf.16.}

66 _{Costa, A., La Fougére, C., Pogarell, O. et al. (2013). Impulsivity is Related to a Striatal Dopamine} Transporter Availability in Healthy Males. Psychiatry Research. 211, 251-256.

67 _{Shire. ADHD Institute. (2014). a.g.e. syf.16.}

68 _{Thapar, A., Cooper, M., Eyre, O., Langley, K. (2013). Practitioner Review: What have we learnt} about the causes of ADHD? The Journal of Child Psychology and Psychiatry. 54.1, 3-16.

69 _{National Institute of Mental Health. (2008). a.g.e. syf.15.} 70 _{National Institute of Mental Health. (2008). a.g.e. syf.15.} 71 _{National Institute of Mental Health. (2008). a.g.e. syf.15.}

21

3.5.4 Katkı Maddeleri

İngiltere’de yapılmış olan bir araştırmada gıdalardaki sodium benzoate vb. koruyucu madde tüketiminin 3 ve 8-9 yaşlarındaki çocuklarda hiperaktiviteyi arttırabileceğine dair bir sonuç bulunmuştur.72

3.6 TEDAVİSİ

DEHB çok yönlü olarak adlandırılan, oldukça karmaşık bir tedavi yaklaşımını gerektirmektedir.73 DEHB’li kişi ve ailesinin gereksinimleri göz önüne alınarak seçilen farklı tedaviler birlikte uygulanırsa tedavide başarılı olunmaktadır. 74

3.6.1 İlaç Tedavileri

DEHB’de en etkin ve yaygın olarak kullanılan tedavi biçimidir. 74

3.6.1.1 Psikostimulanlar (Uyarıcı İlaçlar)

DEHB için kullanılan ilaç grupları arasında en etkili gruptur. Yapılan araştırmalarda DEHB tanılı 6-12 yaşlarındaki çocukların ders başarısını arttırma ve sosyal ilişkilerini düzeltme oranı % 50 – 95’tir.

a) Ritalin (metilfenidat),

b) Ritalin – SR (yavaş salınımlı metilfenidat), c) Concerta (yavaş salınımlı metilfenidat), ç) Dexedrine (dekstroamfetamin),

d) Cylert (pemolin),

e) Adderall (kombinasyon) kullanılan farklı uyarıcı ilaç türleridir.74

72 _{McCann, Barrett, Cooper et al. (2007). Food additives and hyperactive behavior in 3-year-old and} 8/9-year-old children in the community: a randomised, double-binded, placebo-controlled trial. Lancet. Nov 3; 370 (9598): 1560-1567.

73 _{National Resource Center on AD/HD. (2008). a.e. syf.16.}

74 _{Sürücü, Ö. (2003). Anababa-Öğretmen El Kitabı. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu. İstanbul:} Yayın Pazarlama ve San. Tic. A.Ş.

22

3.6.1.2 Antidepresanlar

Asıl amaçları depresyonu tedavi etmek olsa da, DEHB’de dikkat arttırdıkları ve kontrollü davranışa yol açtıkları için kullanılmaktadır.

a) İmipramin (Tofranil 10-25 mg. tb), b) Desipramin (Norpramin),

c) Nortriptilin,

ç) Buproprion (Wellbutrin) farklı antidepresan türlerindendir. 75

3.6.1.3 Diğer İlaçlar

a) Risperidon (Risperdal): Psikotik bozuklukların tedavisi için üretilmiş, dürtüsel – saldırgan davranışlardaki olumlu etkileri gözlemlenince, DEHB’li çocuk ve gençlerde uzun süreli etkinlik- güvenirlilik araştırmaları yapılmıştır. Bu araştırmalara göre; dürtüsel, aşırı hareketli ve dikkat sorunu yaşayan çocuklar ve gençler için Risperidon etkin ve güvenilir bir ilaç olarak tespit edilmiştir. 75

b) Klonidin (Catapres): Hipertansiyon ilacıdır. Saldırgan ve davranış sorunları olan, Tourette Sendromu / tikleri olan kişilerde kullanılabilir. 75