Ağacın Makroskopik Yapısı

Ağaç malzemenin makroskopik özelikleri, çıplak gözle veya lup(10× ) ta incelendiğinde görülebilen özellikleridir. Ağaç malzemelerin hepsinde görülen bu özellikler ağacın boyuna eksenine kesiliş şekline göre değişmektedir. Ağaç gövdesinde

enine, boyuna radyal ve boyuna teğet olmak üzere birbirinden farklı üç kesit vardır.

Enine kesit ağacın boyuna eksenine dik yönde, radyal kesit ağaç boyunca ve yarıçap yönünde teğet kesit ise ağaç boyunca fakat yıllık halka sınırına teğet yönde kesilmesiyle elde edilir. Odunların makroskopik özellikleri sadece kesim yönleriyle değil fiziksel özellikleriyle de değişmektedir.

Şekil 3.4 Meşe gövdesinde enine, radyal ve teğet kesit görünüşü (Örs ve Keskin, 2001).

3.2.1 Enine kesitte görülen özellikler

3.2.1.1 Kabuk

Odunu saran kabuğun makroskopik görünüşü ağaç türlerine ve yaşa göre değişmektedir. Ağaç türlerine göre düz çatlaklı veya lifli yapıda olabilir. Yaşlı ağaçlarda ise iç ve dış kabuk olmak üzere iki bölümden oluşur.

3.2.1.1 Öz

Normal olarak ağaç gövdesinin ortasında bulunan öz, ilk yıllarda ağacın kökleriyle alınan suyun yapraklara iletim görevini yapar. Paranşim hücrelerden oluşan

süngerimsi bir yapıda olan özdeki hücreler bir süre sonra canlılıklarını kaybeder. İğne yapraklı ağaçlarda çok küçük ve aynı şekillidir ve doğrudan gözle görülemez. Yapraklı ağaçlarda ise biçim, renk ve yapı bakımından farklılıklar gösterir ve gözle görülebilir.

Renk bakımından ise siyahtan beyaza kadar değişiklikler gösterebilir.

3.2.1.2 Öz ışınları

Paranşim hücrelerinden oluşan öz ışınları ender olarak özden başlayarak çevre yönüne doğru uzanır ve odun içerisinde herhangi bir yerde son bulur. Bunlara primer öz ışınları denirken odunun herhangi bir yerinden başlayan ve çevreye kadar uzanan öz ışınlarına seconder öz ışınları denir. Öz ışınları besin maddelerini kabuk ve öz arasında iletme ve depo etme görevini yapar. Teknik bakımdan ise direnci azaltarak yarılma ve kuruma sırasında çatlama oluşmasını kolaylaştırır.

3.2.1.3 Yıllık halkalar

Gövdenin enine kesitinde özün etrafında az veya çok belirli iç içe geçmiş halkalar şeklinde görülen oluşumlara yıllık halka ismi verilmektedir. Ağaçlarda belirli dönemlerde kambiyum iç tarafa doğru bölünerek öz etrafında yıllık halkaları oluşturur.

Soğuk ve ılıman iklim bölgelerinde kambiyum kış aylarında duraklama gösterir.

Duraklama evresinden önce oluşan odun hücrelerinin lümenlerinin dar, çeperlerinin kalın olması sonucu sık yapılı bir doku meydana gelirken, ilkbaharda da oluşan hücrelerin lümenleri geniş çeperleri ince olmasından dolayı yıllık halka sınırları belirginleşir. Tropikal iklimlerde ise yağışlı ve kuraklık şartlarının birbirini takip etmesiyle ancak belirgin halde görülebilir.

İlkbaharda oluşan daha gevşek yapıda, ince çeperli ve geniş lümenli hücrelerden oluşan kısmın yoğunluğu daha az, hava boşluğu daha fazla ve rengi daha açıktır. Yıllık halkaların bu kısmına ilkbahar odunu denir. Daha sonra oluşan kalın çeperli ve dar lümenli hücrelerden oluşan kısım ise yaz odunu adını alır. Yaz odunu sık yapıda olup daha yoğun ve rengi daha koyudur.

3.2.1.4 Öz ve diri odun

Ağaçlarda gençlik, erginlik ve yaşlılık olmak üzere üç hayat dönemi vardır. Bu dönemlerde oluşan odun da genç odun, ergin odun, yaşlı odun adını alır. Genç odun öze yakın yıllık halkaları içine alır. Ergin odun belirli bir sürede sonra oluşan odun yapısıdır. Yaşlı odun ise çok yaşlı ağaçlarda görülür.

Gövdenin dış tarafında besi suyu iletimi ve gıda maddesi depo etme görevi gören, canlı hücrelerin oluşturduğu açık renkli kısma “diri odun “adı verilir. Ağaçta çap arttıkça, öze yakın yerlerdeki yıllık halkalardaki dokular besi suyu iletimi ve gıda maddesi depo etme görevini yapamaz. Gövdenin iç kısmında özü çevreleyen ve ölü dokulardan oluşan iç odun kısmı sadece mekanik destek görevi yapar ve “öz odun”

olarak adlandırılır.

Şekil 3.5 Ağacın Enine kesittin de görülen yapılar

3.2.2 Radyal ve teğet kesitlerde görülen özellikler

Radyal ve teğet yüzeyler hem birbirlerinden, hem de enine yüzeylerden farklı karakteristiklere sahiptirler. Radyal kesit, öz ışınlarına paralel olarak alınan yüzeydir.

Bu kesitte öz, yıllık halkalar, ilkbahar ve yaz odunu tabakası, diri odun ve öz odun boyuna şeritler halinde uzanır. Reçine kanalları ve trakeler ince çizikler halinde, öz ışınları ise genişliklerine göre ince mozaikler veya levhacıklar halinde görülür.

Teğet kesit ise yıllık halkalara teğet yönde alınan boyuna yüzeylerdir. İlkbahar ve yaz odunu arasındaki renkler kontrastı nedeniyle, teğet yüzey üzerinde açıklı koyulu düzensiz dalgalı şekiller görülür.

Açıklanan bütün özellikler normal şartlar altında büyümüş bir ağaçtan elde edilecek olan malzemede belirlenmiş özelliklerdir. Çeşitli kusurların bulunması nedeniyle radyal ve teğet yüzeyde görünüş büyük ölçüde değişiklik göstermektedir.

3.2.3 Fiziksel karakteristikler

3.2.3.1 Renk

Ağaçlarda diri odun çoğunlukla sarımsı beyaz ve pembe tonlarda, öz odun ise beyazdan siyaha kadar çeşitli renklerde olabilir. Renk, lif yapısı ve görünüş özellikleriyle birlikte, ağaç malzemelerin dekoratif bakımdan kalitesini yükseltmektedir.

Ağaçların renk farkı sadece farklı ağaç türleri arasında değil aynı ağaçta bile farklılıklar gösterir. Ayrıca kesimden sonra oksidasyon nedeniyle bir süre sonra odunun rengi koyulaşmaktadır.

3.2.3.2 Lif yapısı

Odunda liflerin yerleşimi düzenli ya da düzensiz olarak görülür. Düzgün liflilik ağaç malzemenin direnç özellikleri, işlemede kolaylık ve zayiatın azalması bakımından önemlidir. Liflerin düzensiz oluşu ise direnci azaltmakta çalışmayı düzensizleştirmekte

ve işlenmeyi zorlaştırmaktadır; fakat düzensiz lifler odunda güzel görünüşlü şekiller oluşturması bakımından da tercih sebebidir.

3.2.3.3 Parlaklık

Parlaklık, malzeme yüzeyine gelen ışınların yansıma özelliğidir. Radyal yüzeylerdeki öz ışın levhacıklarının ışığı daha iyi yansıtmalarından dolayı, enine ve teğet yüzeylere göre daha parlaktır. Öz odunda yabancı maddeler bulunduğundan diri odundan daha parlaktır. Birçok ağaç türünün odunu parlak değildir.

3.2.3.4 Koku ve tat

Öz odunda bulunan eterik yağlar, reçine ve tanenli maddeler ağaç malzemeye koku vermekte ve tanınmasında yardımcı olmaktadır. Koku veren maddeler uçucu olduklarından açık havada bırakılan ağaç malzeme kokusunu kaybeder. Bu nedenle en belirgin olarak yeni kesilmiş yüzeylerde hissedilir

Tat, uçucu ekstratif maddelerin odunda depolanmasından kaynaklanır. Örneğin, Meşe ve kestane fazla miktarda tanen içerdiği için acı bir tada sahiptir. Yeni kesilmiş odunda özellikle öz odunda daha belirgindir. Yapı ve görünüş itibariyle çok benzeyen ağaçları birbirinden ayırmak için kullanılabilen bir özelliktir.