( اﺛﻞ ) ṣanᶜatı birle havānı taḳı aġır ḳıldı ḳudreti birle taġlarnı taḳı ulaşturdı (1b/07) ﻘ ( ﺛﻘﻞ ) özge cevher aydınlıḳı anteg bolmaġay üçünç ol kim barça cevherlerdin aġır ﯿ
2. Ağırlık ölçüsü
(ﮏ ) ol bolġay kim otuz derem aġrı yinçü kim ġırbāldın aşaġa kiçse yeti yipke ﻧﺳ tizgeyler (20b/02)
( ون ) eḏgüreki ol bolġay kim suwluġ bolġay ve aytıp tururlar kim bir deng aġırı iki ز altunġa teggey (46b/07)
a. 1b/07, 42a/04, 71b/03, 73a/08, 87a/04, 90a/02
a.+ı 20b/01, 32b/02, 41b/05, 46b/07, 47a/01, 55b/02, 61a/04, 70b/03, 71b/04, 71b/05, 94b/08, 94b/09
a.+ına 71b/01
a.+ınca 61a/02, 70a/07, 82a/09 [=22]
aġırlıḳ Ağırlık.
( ون ) eger bir mines aġırlıḳınca bolsa tört altunġa teggey (41a/02) ز (ﮏ ) bir mis̱ḳāl taş ḳadarı aġırlıḳınca bolġay (71a/08) ﻨﺳ
( ﺛﻘﻞ ) bu maᶜnā anıŋ aġırlıḳına delālet ḳılur (86b/01) a.+ına 86b/01
a.+ınca 41a/02, 71a/08 a.+ındın 90a/03
[=4]
aġırraḳ Daha ağır.
(ﺮﺘﯿﻠﺛﻘ) aŋa mekkī oḳurlar ammā mekkī izmekte zümürrüddin ḳatıġraḳ bolġay ve minā
aġırraḳ ve irirek bolġay (46b/06)
a. 46b/06, 86a/09 [=2]
aġ(ı)z Ağız.
(ن ) aytıp tururlar kim ikşi dehne zehr turur eger aġızda tutsa zehr ziyānın ḳılġay gay ﺎھد (57b/05)
a. 39b/03, 39b/06, 75b/05, 83a/07, 97a/04 a.+da 42a/09, 56a/09, 57b/05, 81b/05 a.+ġa 37b/08, 39b/05, 39b/06
a.+ı 13b/02
a.+ından 13b/05
a.+ını 13a/08, 24b/06, 24b/08, 75a/03 a.+ınıŋ 13b/05, 13b/06
a.+larındın 59b/04 a.+nı 37b/08 [=25]
aġbes (< Ar. aġbes) Kül rengi.
(س ) kök yāḳūtḳa aġbes ve ekheb :yaᶜni asrı kök: ayurlar (37a/05) ﺑﻏا a. 37a/05
[=1]
aġrı- Ağrımak.
(ندﺮﮐدرد) eger kişiniŋ köksi aġrır bolsa bir pāra andın özi birle tutsa saġlıḳ tapḳay (70b/08)
a.-sa 25b/01 a.-r 70b/08 [=2]
aġrıġ (krş. aġrıḳ) Ağrı, sancı.
( دد ) ḥacerü’t-teysni sirke birle izip ol tişlegen yirge yaḳsalar zehrlerni ḫāṣṣiyyeti birle ر ceẕb ḳılġay ve aġrıġını tındurġay (63a/06)
( رﺪ ) her ḥayvānnıŋ közinde kim aḳlıḳ bilgürmiş bolsa bir zaḫm yā aġrıġ sebebindin ﻣ ḳaçan bir niçe ḳurla ḥayvān közine tartsalar (67b/07)
a. 25b/01, 67b/07, 73b/02 a.+ı 89a/05, 92b/01, 98a/06 a.+ın 57b/06
a.+ına 90a/05 a.+ındın 59a/07 a.+ını 63a/06, 63a/07 [=11]
aġrıḳ (krş. aġrıġ) Ağrı, sancı.
( دد ) yüz sarılıḳını kitergey ve miᶜde aġrıḳına ḳulınçġa fāyda ḳılġay (62b/07) ر (.) oġlan turġan yirniŋ aġrıḳı kim köp suwluḳdın bolsa islām ḳılġay (80a/05) a.+ı 80a/05
a.+ına 62b/07, 79b/05 a.+ını 63b/03
a.+ıŋa 25a/05 [=5]
aġrıt- Ağıtmak.
(درا درد) eger kāfūr işge sürmeseler başnı aġrıtḳay ve ḳan burundın revān bolġay (95a/02)
a.-ḳay 95a/02 [=1]
aḫbār (< Ar. aḫbār) Haberler, rivayetler.
(رﺒﺎﺧا) söz zümürrüdde aḫbārı ve ḥikāyetinde zümürrüdni ebū reyḥān keltürüp (48a/04) a.+ı 48a/04
[=1]
ᶜahd (< Ar. ᶜahd) 1. Zaman, dönem.
( ﻋﺪ ) yāḳūtnı ẓulmātdın keltürüp tururlar iskender ᶜahdinde ve (...) mes̱eller urġaylar ﮭ ve şiᶜrler keltürüp tururlar (45b/06)
2. Sözleşme, anlaşma.
(دﻮﮭﻌﻣ) öz nerseler tersālar milletinde bu cemāᶜat ᶜahdleri andaġ ermiş (87b/03) a. 88a/02
a.+inde 45b/06 a.+leri 87b/03 [=3]
āḫır (< Ar. āḫīr) Son, nihayet
( اﺮ ) anıŋ isi :otda: köp turġay ve onda anıŋ isi evveldin āḫırġa tegrü bir türlüg bolġay ﺧ (97a/01)
a. 28b/07, 36a/01, 98a/08 a.+ġa 29a/08, 97a/01 [=5]
aḥvāl (< Ar. aḥvāl) Zamana göre durum, hal.
(لاﻮﺣا) yāḳūtnıŋ bahāsı zamān ve mekān iḫtilāfınca ve rüzgā(r) taġayyurındın ve aḥvāl taṣarrufındın ve ᶜizzet ve devlet köprekindin ve azraġındın tezginür (40b/04) a. 40b/04
[=1] aḳ Beyaz.
( ﺳﺪ ) bişinç ol kim ḳaçan otḳa salsalar aḳ körüngey (42a/04) ﻔﯿ
( ﺳﺪ ) her yinçü kim āḳ suwluġ taḳı ṭarāvatlıġ bolġay taḳı asrı tegirmi bolġay gay ﭭﯿ (16a/08)
( ﺳﺪ ) bu türlüg elmāsdın bir türlüg turur aḳ ranglıġ tonmış (51a/04) ﭙﯿ
(ض ) busseẕ teg taḳı filizāt sebaᶜ teg barça renglerniŋ başlıḳı aḳ bolġay (11a/01) ﺎﺑﯿ ● aḳ yāḳūt Bir tür beyaz renkli yakut.
(ﺪﻔﯿﺳ تﻮﻗﯾﺎ) elmās taşı teg cezᶜ teg taḳı aḳ yāḳūt teg taḳı taş toġmaḳı özge ṭarīḳ birle bolabilgey (10a/07)
● aḳ pūra Borik asitten elde edilen bir tür sodyum tuzu.
(ﺪﻔﯿﺳه رﻮﺑ) pūra türlüg turur bir türlügi aḳ pūra ayturlar urlar (74b/04) ● aḳ ṣamġ Bir tür beyaz zamg.
(ﺪﻔﯿﺳﻎﻤﺻ) eger cerāḥat bolsa aḳ ṣamġ birle ṭalā ḳılsalar nāfiᶜ bolġay (73b/06) ● aḳ zāc Şap.
(ﺪﻔﯿﺳجاز) bir türlüg aḳ zāc teg turur ve altunçılar aŋa billūr zācı oḳurlar (75a/09) ● aḳ mühre Bir tür deniz kabuğu.
(هﺮﮭﻣﺪﻔﯿﺳ) teŋiz ḳısḳacı teg taḳı teŋiz tawuşḳanı teg ve aḳ mühre ve dīv tırnaḳı ve balıḳ ḳulaḳı ve bireri ve bireri tirekler ve yirdin bitgen otlar teg (77b/09)
● aḳ ḳıl- Beyazlatmak.
(ندﺮﮐﺪﻔﯿﺳ) ve bir pāra pūra birle irimiş baḳırġa ṭarḥ ḳılsalar baḳırnı aḳ ḳılġay (74b/01) ● aḳ bol- Beyazlamak.
(نﺪﺷﺪﻔﯿﺳ) anıŋ içinde ẓāhir bolġay ve izmek birle hem aḳ bolġay ve laᶜl izmek birle ḳızıl bolġay (53b/09)
a. 10a/07, 11a/01, 11a/02, 11a/03, 11a/04, 12a/01, 12a/08, 14a/08, 14b/04, 15b/07, 15b/08, 15b/08, 16a/02, 16a/05, 16a/08, 17b/02, 17b/03, 17b/06, 27b/02, 29a/01, 30b/09, 32a/02, 32b/07, 37b/06, 37b/07, 37b/07, 37b/08, 41b/09, 42a/04, 46b/02, 50b/06, 51a/04, 53b/08, 53b/09, 54b/02, 55a/06, 56b/09, 57b/09, 58a/01, 59b/01, 60a/01, 62a/09, 62b/01, 63a/09, 63a/09, 67a/07, 67b/06, 69a/05, 70b/01, 71b/08, 72a/05, 73a/02, 73a/09, 73b/06, 74a/09, 74b/01, 74b/04, 75a/09, 75b/06, 75b/08, 76a/09, 76b/02, 77b/09, 79b/01, 79b/09, 80a/02, 84a/06, 84a/07, 84a/08, 84a/09,
85b/01, 85b/03, 85b/05, 86b/03, 88a/07, 89b/01, 90a/01, 90a/02, 90b/07, 95a/08, 96a/06, 96b/01, 96b/03, 96b/07, 97a/09, 98a/04
a.+ı 16a/09, 97b/04 [=88]
aḳ- Akmak.
(نﺪﺷناور) yüzi yirge tigdi taḳı anıŋ burnundın ḳan aḳdı (26b/07)
(نﻼﯿﺳ) hal bolġay kim birer ol suwdın ḳarışsa taḳı aḳsa andın soŋra ve suw teg bolġay (10a/10) a.-dı 26b/07 a.-maġını 84b/05 a.-sa 10a/10 [=3] aḳar
● suw aḳar yir Irmak, akarsu yatağı.
( ﺧﮫ رﺎﻧ د ﺳو ﻞ ) maᶜdenler suw aḳar yirlerniŋ yolında bolġay (8b/01) ﺒﯿ ● sīl aḳar yir Sel yatağı.
(ﻞﯿﺴﻣ) bu sīlniŋ aḳar yirinde bu iki pāra taşnı taptım (34a/03) a. 8b/01, 34a/03
[=2]
ᶜaḳabe (< Ar. ᶜaḳabe) Dar ve sarp geçit.
( ﻋﮫ ) kim ḳaçan külükler ol ᶜaḳabedin tileseler kiçmekke anlarnıŋ toynaḳlarını kiz ﻘﺒ birle birle baġlarlar taḳı asrı aḳrun yörürler (69b/09)
a. 69b/08 a.+din 69b/08 a.+niŋ 70a/03 [=3]
aḳça Akçe, para.
(ﮏ ) kim her dānesi bir mines bolġay ve ᶜaḳd iki mis̱ḳāl kim her dānesi yarım aḳça ﻧدا bolġay (21a/04)
( دم ) iki derem yüz altun ve munteg satġuçıġa taḳı alġuçıġa teᶜalluḳ turur bir aḳçadın ر artuḳraḳ eḏgü azraḳ tüşgey (46b/09)
a.+dın 46b/09 [=2]
ᶜaḳd (< Ar. ᶜaḳd) 1. Sözleşme, anlaşma.
( ﻋﺪ ) ve ḥal ḳılsalar pes ᶜaḳd ḳılsalar ol nerselerniŋ ḳuvvatı ḳadarınca tuzluġlıḳı aŋar ﻘ bilgürgey (9b/04)
2. Bir ipte 36 tane dizili olan incinin oluşturduğu kolye, değeri o dönem için yarım altın ve yarım deng gelmektedir.
( ﻋﺪ ) ᶜaḳd ṣıfatınıŋ şerḥi bir yip otuz altı dāne bolġay anı tertīb birle tüzgeyler (20b/03) ﻘ a. 9b/04, 20a/05, 20a/09, 20a/09, 20b/03, 20b/05, 20b/06, 21a/04, 21a/04, 21a/05,
21a/05, 21a/06, 21a/07, 21a/09, 21a/09, 21b/05, 22b/05, 22b/08, 22b/09, 23a/04 a.+da 21b/06, 21b/06
a.+ġa 22b/05
a.+lar 21a/01, 21a/02 a.+ları 20b/09
a.+nıŋ 23a/01 a.+nı 23a/09, 23b/01 [=29]
ᶜaḳdī (< Ar. ᶜaḳdī) 36 tane incinin bir araya getirilmesinden oluşan inci dizisi.
(ي ﻋﺪ ) andın soŋ ᶜaḳdī ḳılġaylar tört deng ve ol pencāhīniŋ kiçiglerindin taḳı şaṣtīniŋ ﻘ uluġlarındın bolġay (20b/08)
a. 20b/07, 20b/08, 21a/01, 22b/07, 23a/07, 23b/02 [=6]
āḳerḳarḥā (< Ar. āḳerḳarḥā) Papatyagillerden bir bitki.
(ﺎﺣﺮﻗﺮﺎﻗﻋ) eger zācnı ᶜāḳerḳarḥā taḳı zīre birle iw işiginde tütün ḳılsalar ni bürçe taḳı ni sivrü çibin kim ol iw de bolsa ölgey (76a/01)
a. 76a/01 [=1]
ᶜāḳıbet (< Ar. ᶜāḳibet) Son, netice.
(ﺖﺒﺎﻗﻋ) anıŋ üçün sındurur men kim anıŋ ᶜāḳıbeti sınmaḳ turur (59a/05) a. 55a/02
a.+i 59a/05 [=2]
ᶜaḳīḳ (< Ar. ᶜaḳīḳ) Yüzük taşı, mühür vb. yapmakta kullanılan, türlü renklerde, yarı saydam, parlak ve değerli bir taş.
( ﻋﻖ ) ḫāṣṣiyyetini ᶜaḳīḳ taḳı türlüg turur barçasındın sarıġ ṣāfī ve şeffāf eḏgürek ﻘﯿ bolġay (56b/04)
a. 10b/04, 42a/02, 56b/04, 59b/01 a.+ni 56b/04, 56b/06
[=6]
aḳlıḳ Aklık, beyazlık. muhtelen imla hatası var. sefīd kelimesinde (ىﺪﻔﯿﺳ) andın soŋ aḳlıḳı kim ḳurġaşın aḳlıḳıŋa oḫşaġay (36b/06) a. 16b/09, 39a/07, 48a/02, 53b/08, 67b/07, 70b/05, 90a/04, 98b/01 a.+ġa 60a/04 a.+ı 14a/08, 36b/06 a.+ıŋa 36b/06 a.+ını 66a/03, 84b/03 [=14] aḳrun Yavaş.
(ﮫﺘﺴھا) anlarnıŋ toynaḳlarını kiz birle birle baġlarlar taḳı asrı aḳrun yörürler (69b/09) o. 69b/09
[=1]
ᶜaks (< Ar. ᶜaks) 1. Yansıma.
(ﺲ ) bolġay ḳaçan şeffāf billūr bolsa ḳuyaş şuᶜlesine tutsalar anıŋ ᶜaksindin ot ﮑﻋ alġaylar (59a/08)
2. Ters, zıt olan.
(ﺲ ) kim ḳuyaşnıŋ şuᶜāsı aŋa tüşmegey taḳı anıŋ ᶜaksi münᶜakis bolġay (08b/08) ﮑﻋ a.+i 8b/08, 8b/08, 60b/06
a.+in 50a/07
a.+ince 5a/02, 5a/06, 6a/01, 9a/09 a.+indin 59a/08
[=9]
aḳsaḳ Bozuk, düzgün olmayan.
(ﮏ ) aḳsaḳ yinçü ol turur kim anıŋ teşüki igri bolġay (26a/02) ﻟﻨ a. 26a/02
[=1]
aḳsaḳlıḳ Bozukluk.
(ﻰ ) ḫerzehre yıġaçı birle cilā birgeyler ve aḳsaḳlıḳ yinçüke tamām ᶜayb bolġay ﮑﻟﻨ (26a/02)
a. 26a/01 [=1]
āl Bir balina türü.
( آل ) teŋizdeki cānvārlar andın ḳaçḳay ḳaçan kim ve āl taḳı luu çomġuçıġa ḥamle ḳılsa eger imkān mühlet bolsa aḏaḳını ol yıġaçdın çıḳarġay (15a/02)
a. 15a/02 [=1] al- 1. Almak.
(ﻦﻓﺘﺮﮐ) eger yinçüde kiçig sınıḳlıḳ bolsa alġaylar bir pāra nīmrūy ve aŋa yapuşturġaylar (25b/09)
(ندﺘﺎﺳ) bir ḳılıçdın kīş meliki tiledi kim bu ikisini baḥrayn melikindin alġay (86b/06) (.) ol kim yirde dengi bolsa yā artuḳraḳ vilāyet biginiŋ bolur ve andın azraḳ taḳı kim
bolsa çomġuçı alur (15b/02) 2. Çıkarmak.
(ﻦﻓﺘﺮﮐ) maᶜdenni ᶜadndın alıp tururla(r) ve ᶜadn timek taḳı bitüg yiri bolur (07b/06) 3. İçine almak
(ﻦﻓﺘﺮﮐ) nīsān yaġmurı kelür suw yüzine kelgey ve aġzını açıp ve yaġmurnuŋ ḳaṭrelerini
alur (13a/09)
4. Satın almak.
(نﺪﯾﺮﺧ) andaġ kim ayruḳ bir yaḫşıraḳ dānesini tört altunġa alġay (23a/02) 5. Özellik almak, etkilenmek,
( ﯾﺎﺪ ) dürüst ve selāmet bolġay yanları ve ḳavs ve ḳuzeḥ ḫāṣṣiyyetni andın alġay ﺑ (51a/03)
● satġın al- Satın almak.
(نﺪﯾﺮﺧ) ānı yeti yüz illig altunġa satġın almış çün uçuz alıp erdi (27a/08)
(ﻦﻓﺘﺮﮐ) köprekini teg ḳızıl yāḳūt rengi bolġay ve asrı körklügni ve suwluġnı orta laᶜl bahāsında alġaylar (56a/07)
(ىﺮﺘﺸﻣ) ol alġan kişi anı ḳosṭanṭiniyye şehrinde on miŋ perpere altunıŋa sattı (27a/09) ● zaḥmat al- Hastalanmak, göz hastalığına tutulmak.
(ﻦﻓﺘﺮﮐ ﺪﻣر) aġrıġ sebebindin anı defᶜ ḳılġay ve pīrler közi kim yıġlamaḳ sebebdin
zaḥmat almış bolġay (73b/03)
● ḳıvām al- Kaynattıktan sonra kıvama gelmek.
(دﺮﯿﮐ ﻰﻣاﻮﻗ) g bolġay andın soŋ suwnı ṣāfī ḳılġaylar taḳı bir pāra ḳaynatḳaylar kim az
ḳıvām alġay (40b/01)
● fāyda al- Faydalanmak.
(ﻦﻓﺘﺮﮐه ﺪﯾﻓﺎ) öz ḳudret kemāli birle kim ḫalḳ barçanı bilgeyler ve andın kim fāyda almaḳ kerek (78a/06)
(ﻦﻓﺘﺮﮐعﺎﺘﻔاﻧ) żarūretdin tenlerine işge sürmek kerek sürgeyler ve andın fāyda alġaylar (78a/07)
● ot al- Alevlenmek.
(ﻦﻓﺘﺮﮐﺶاﺗ) ḳaçan şeffāf billūr bolsa ḳuyaş şuᶜlesine tutsalar anıŋ aksindin ot alġaylar (59a/08)
(ﻦﺘﺴﺎﯾ ﺑﺶاﺗ) ṣāfī şīşeni kim tolu suw ḳılsalar andın taḳı ot almaġa bolġay (59a/08) ● nikāḥ al- Nikāḥlanmak.
(ﻦﻓﺘﺮﮐ ﺎهﮑﻧ) pād-şāh ḫıẕmatıŋa lāyıḳ bolsa mıṣr şehriŋe keltürdiler taḳı ᶜazīz mıṣr aŋa
nikāḥ ḳıldı ve aldı (29b/08)
a.-dı 29b/08
a.-dılar 48a/09, 90b/04 a.-ġan 27a/08
a.-ġanda 39b/05
a.-ġay 23a/02, 34a/05, 40b/01, 46b/01, 51a/03, 57b/02, 86b/06
a.-ġaylar 14b/05, 21b/05, 23a/04, 23a/05, 23a/06, 23a/06, 23a/07, 23a/08, 23a/09, 23b/01, 25b/06, 25b/09, 34b/02, 40a/08, 50a/01, 51b/04, 56a/07, 58b/08, 59a/08, 60a/04, 78a/06, 78a/07, 90b/01, 90b/02, 94b/03, 96a/01, 97b/02, 97b/05, 97b/06, 98b/05
a.-ıp 7b/06, 27a/08, 38a/01 a.-maġay 59a/08
a.-maġaylar 42a/01, 56a/08 a.-maḳ 78a/06
a.-mas 19a/06
a.-mış 27a/08, 43a/08, 73b/03 a.-mışlar 26b/09, 48a/07 a.-salar 7a/08
a.-ur 13a/09, 15b/02, 28a/07, 28a/08, 36b/09, 38a/07, 54b/07, 93a/07 a.-urlar 22a/07, 77b/02
[=66]
āla Siyahla beyaz arasındaki, benek benek renkler.
( اﺑﻖ ) bir niçe cezvlerde rengler köprek yā azraḳ bolġay ve bu sebebdin āla körüngey ﻠ (39b/01)
a. 39b/01, 69a/06 [=2]
ᶜalā’d-dīn (< ö.a) I. Alāeddin Keykubad, Anadolu Selçuklu sultanıdır.
(ﻦﯾﺪاﻟ ﻼﻋ) keltürüp tururlar kim sulṭān ᶜalā’d-dīn ḫazīnasında bir pāra reyḥānī zümürrüd bar (48b/02)
a. 48b/02 [=1]
ᶜalaḥedde (< Ar. ᶜalaḥedde) Yüksek yer.
( ﻋﻰ ) ammā birer ayturlar kim her birine bir türlüg ᶜalaḥedde maḫṣūṣ taş bar (69b/06) ﻠ a. 69b/06
[=1]
ᶜalāmet (< Ar. ᶜalāmet) Belirti.
(ﺖﻣﻼﻋ) yirleri anteg kim her milleti ᶜibādet vaḳtında anlarnıŋ bir türlüg ᶜalāmetleri bar (87b/02)
a.+i 55a/03, 87b/06 a.+leri 87b/01 [=3]
alamut (y.a) İsmaliyye devletinin yönetim merkezi, Tahran’ın kuzeyinde Hazar denizinin güneyinde yer alan tarihi bölge.
(تﻮﻤاﻟ) birgey alamut taġında bir pāra baḳır tapmışlar ḳapān taşı birle biş batman ve bu barça nādirlerdin turur (84a/04)
[=2]
ᶜalef (< Ar. ᶜalef) Büyük ve küçük baş hayvanların yedikleri yeşil otlar.
( ﮐه ) ammā andın uluġraḳ ᶜalef kirmān taġlarında ve ol taġlarda kim ḳaplan yirleri ﯿﺎ turur (90b/08)
a. 90b/08, 91a/02, 91a/03, 94a/04, 98b/09 a.+lar 91a/02
a.+lerdin 91a/01 a.+ni 98b/09 [=8]
ᶜālam (< Ar. ᶜālem) Alem, kainat.
(ﻰﻔﻠﺳ ﻢﺎﻟﻋ) cevherlerniŋ beyānı kim türlüg nerselerni biriktürüp turu(r)lar anıŋ üçün kim bu ᶜ ālemniŋ birikmegiŋe taḳı ol kim barça maᶜdenlerniŋ sebebni (02b/06) ● ᶜālam-ı suflī Dünya.
(ﻰﻔﻠﺳﻢﺎﻟﻋ) bu felek ḳamerni yarattı kim aŋa ᶜālam-ı suflī tirler yaᶜni bu dünya (03a/07) ● dünya ᶜālamı Dünya.
(.) evvelgi maḳālat aytuḳ erdi bu ᶜālam-ı suflī kim dünyā ᶜālamı turur (03a/03) ● ᶜālam ervāḥı Ruhlar alemi, melekler ve insanların ruhlarının bulunduğu alem. (حاور اﻢﺎﻟﻋ) ḳaçan kim allah taᶜālā ᶜālam-ı ervāḥnı yaᶜni cānlarnı taḳı feriştelerni taḳı
bu yeti kökni taḳı ni kim bu kök üzesinde tepren-gen kim aŋa çarḫ-ı felek tiyürler (03a/06)
● suflī alem Dünya.
(ﯽﻔﻠﺳﻢﺎﻟﻋ) çün barça suflī ᶜālamnıŋ terkībi tört aṣldın tururlar (03b/06) ● ᶜālam-ı kevn ü fesād Oluş ve bozuluşa tabi olan alem.
(دﺎﺴﻓ ونﻮﮐ ﻢﺎﻟﻋ) her bir şeyi başḳa başḳa irdi ḳudreti birle biriktirip biri biriŋe ḳoştı yaᶜni tökip ḳıldı ol tört kim anlarnıŋ baᶜżısıŋa ᶜālam-ı kevn ü fesād tirler yaᶜni bu dünya ni tirler (03a/08)
● ᶜālam cisimleri Cisimler alemi, varlıklar alemi.
(مﺎﺴﺟا) özge ᶜunṣurlarnıŋ ḥükmi taḳı munteg turur ṣūret tekşürmekde ve bu maᶜnā ᶜālam
cismlerinde āşkārā körüne turur (04b/01)
● ᶜālam eṭrāfı Dünyanın dört bir yanı.
(ﻢﺎﻟﻋفاﺮطا) anıŋ yinçüsini ḥāṣıl ḳılur erdim taḳı ᶜālam eṭrāfıŋa iletür erdim (28a/05) ● ᶜālam cevheri Yakut.
(ﻢﺎﻟﻋیﺮھﻮﺟ) ḳatıġlıḳdın ve cilādın ve andın özge kim temyīz ol ikisiŋ arasında bir ᶜālam
cevheri ba(r) ustād ḥakkāk.dın özge ḳılabilmegey (31b/01.)
● ᶜālam ᶜacāyıbları Şaşılacak yaratılışta olanlar.
(ﻢﺎﻟﻋ ﺐﺎﯾﺠﻋ) bir türlüg taḳı billūr bar ve o(l) türlüg barça ᶜālam ᶜacāyıblarındın turur (59a/03.)
● ᶜālam ḫalḳı İnsanlar.
(ﻢﺎﻟﻋ ﻞھا) ve andın özgedin yıltıraġan turur ve ᶜālam ḫalḳı közine biri birindin revan bolup (82b/06)
a. 3a/03, 3a/06, 3a/07, 3a/08, 4b/01, 28a/05, 31b/01, 59a/03, 79a/04, 82b/06 a.+ı 3a/03
a.+nıŋ 2b/06, 3b/06 [=13]
ᶜālamlıġ (< Ar. ᶜālem +Türk. +lıġ) Gizlenen örtülü şey.
(تﻧﺎﻮﻨﮑﻣ) ṣadaflarnıŋ içinde taḳı bildürdi bilmekliki birle ḥalāyıḳlarnı cemᶜ yaᶜni barça ᶜālamlıġlar üze taşlarnıŋ ḫāṣṣiyyetni (01b/06)
a.+lar 1b/06 [=1]
ālet (< Ar. ālet) Araç, gereç, aygıt.
( اﻟﺖ ) muḫtelif nerseler eger andın āletler ḳılsalar oḳ temüri taḳı oraḳ kim anıŋ kiyik taḳı börü tutḳaylar (89a/08)
(ت ) andın soŋ ḳızıl turur ve ol yaḳmaḳdın özgege yaramaz taḳı saṭranç āleti ve nerd ﻻا ve andın özgelerge (98a/06)
● baḳır āletleri Bakır işleme aletleri.
(ﺲﻣتﻻا) köymiş baḳırnı merhemlerde ve renglerde işge sürgeyler ve yalġuz billūrnı taḳı baḳır āletlerine ḳılġaylar (83b/05)
● yapuşturmaḳ āleti Lehimleme için kullanılan alet.
(ﺮﯿﺸﻔﮐ ﮫﮐ تﻻا) yapuşturmaḳ āletini ḳalᶜaydın ḳılurlar ve andın özgeni taḳı baḳırdın ḳılurlar (83b/05)
● saṭranç āleti Satranç tahtası.
(ﺞﻧﺮﻄﺷﺖاﻟ) andın soŋ ḳızıl turur ve ol yaḳmaḳdın özgege yaramaz taḳı saṭranç āleti ve nerd ve andın özgelerge (98a/05)
a.+ini 83b/05 a.+ler 89a/08 a.+lerine 83b/05 a.+leriniŋ 65b/04 [=5]
ᶜaleyhi (< Ar. ᶜaleyhi) Üzerine.
( ﻋﮫ ) bu żaᶜīf ve bīçāredin pād-şāh ilḫān raḥmetu’llāhi ᶜaleyhi derḫﻠﯿ vast ḳıldı bizim
atımızḳa bir kitebi taṣnīf ḳılġıl (02a/04)
● ṣalla’llāhu ᶜaleyhi ve’s-sellem Hz. Muhammed’i selamlama.
( ﻠﻢﺳوﮫﻠﯿﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ) peyġamber ḥadīs̱lerindin ṣalla’llāhu ᶜaleyhi ve’s-sellem uçmaḳnıŋ fażīletinde taḳı ḳaṣrları üçün kelip turur (30b/02)
a. 2a/04, 30b/02, 49a/02 [=2]
ᶜaleyhi’s-selām (< Ar. ᶜaleyhi’s-selām) Selam onun (peygamber) üzerine olsun.
(مﻼﺴﺎﻟﮭﻠﯿﻋ) ādem peyġamberniŋ yiri turur ᶜaleyhi’s-selām ve yaᶜḳūb kindī keltürüp turur (33a/03)
a. 33a/03, 58a/07 [=2]
alġuçı Müşteri, satın alan kişi.
(ىﺮﺘﺸﻣ) veznde artsa bahāsı iki ança bolur ve ol satġuçıġa ve alġuçıġa teᶜalluḳ tutar taḳı her rūzgārda artḳay (23b/09)
a. 41b/02 a.+dın 40b/05
a.+ġa 23b/09, 46b/09 [=4]
alıġ Alınan nesne, alış.
(ى ) her bir yirniŋ ᶜādeti ḥesbince ve ḫalḳ anıŋ birle satıġ alıġ ḳılurlar (77a/06) ﺮﺷ a. 77a/06
[=1] alın Alın.
(ﻰﺎﻧﺸﭘﯿ) eger alınġa yaḳsalar burundın ḳan kelmegini ḳaytarġay (76a/01) a.+ġa 76a/01
[=1]
alıştur- Değiştirmek.
( ﺗﺒل ) bir cezvniŋ ruṭūbatı yubūset birle bedel bolsa ol cezv topraḳ bolur keyfiyet ﺪ
alışturmaḳı sebebindin ᶜaksince taḳı bu ṭarīḳ turur (5a/06)
a.+maḳı 5a/06 [=1]
ᶜalī (ö.a)
● ebū ᶜalī sīnā İbn-i Sina.
( ﻋﻰ ) ebū ᶜalī sīnā aytur ḳızıl peştedin keltürgeyler anı baḥīre oḳurlar (93a/05) ﻠ a. 61a/06, 90b/07, 91b/07, 93a/05, 93a/09, 93b/03
[=6]
ᶜalīm (< Ar. ᶜalīm) Bilen, bilici, hakim.
( ﻋﻢ ) andın özge ᶜalīm ve ᶜazīz taŋrı ḳudretindin bu muḫtelif mürekkebler ṣūretleri ﻠﯿ niçelik taḳı neçiklik yolındın aytılur (7a/04)
a. 7a/04 [=1]
allah (< Ar. allah) Allah.
(ﷲ) turur ḳaçan kim allah taᶜālā ᶜālam-ı ervāḥnı yaᶜni cānlarnı taḳı feriştelerni taḳı bu yeti kökni taḳı ni kim bu kök üzesinde tepren-gen kim aŋa çarḫ-ı felek tiyürler (3a/06)
a. 3a/06 [=1]
alparslan Büyük Selçuklu devletinin ikinci sultanı.
(نﻼﺳر اﭗاﻟ) selçūḳī tārīḫlerinde keltürüp tururlar kim sulṭān alp arslan ḳaçan parsı özine müsellim ḳıldı (55a/09)
a. 55a/09 [=1] alt 1. İç.
(.) kiçig kemilerge olturġaylar taḳı maġāṣḳa : yaᶜni çomġan yirge: barġaylar taḳı suwnuŋ altına baḳġaylar (14b/03)
( زﺮ ) belkim tonnı kim aġartsalar gūgürt ol ton altında tütün ḳılġaylar (80a/01) ﯾ 2. Alt taraf.
( زﺮ ) asrı uluġ bir taġ teg ve anıŋ altında bir suw çeşmesi ve ol taġnıŋ altında bir teşük ﯾ ḳılmışlar (44b/04)
( ﭘﯿﺶ ) yılan çayan ve özge tişlegen zaḥmatlıġ cānvārlar ve anıŋ altındın ḳaçḳaylar (67a/03)
3. Ön, yan, kenar tarafı.
( ﭘﯿﺶ ) asrı uluġ bir taġ teg ve anıŋ altında bir suw çeşmesi ve ol taġnıŋ altında bir teşük ḳılmışlar (44b/04)
a.+ına 14b/03
a.+ında 44b/04, 44b/04, 80a/01 a.+ındın 67a/03
[=5]
altı Altı (sayı ismi).
( ﺷﺶ ) kim anıŋ vezni altı mis̱ḳāl ermiş (27b/03)
a. 20b/03, 20b/06, 21a/03, 21a/05, 21a/09, 21b/01, 23a/08, 24a/03, 27b/03, 43b/07 [=10]
altınç Altıncı (sıra sayısı).
( ﺷﻢ ) altınç ol kim anıŋ suwı az bolġay ḳuruġluḳ taḳı suwsuzluḳ aŋa ġalebe ḳılmış ﺸ bolġay (18a/01)
a. 18a/01, 18b/05, 54b/02 a.+ġa 17a/04
[=4]
altmış Altmış.
(ﺖﺼﺷ) her dānesi anıŋ yarım deng bolġay altmış altun ve bir dānesi bahāsı bir altun taḳı çehār dengge teggey (22b/09)
(ﺖ ) dengniŋ bahāsı otuz altun yā illig altun ve iki deremge altmış biş altun ta yüz ﺴﺷ altun (41a/05)
a. 20a/04, 22b/09, 23b/02, 41a/05, 43b/01 [=5]