Ağır Metal Kirliliğine Yol Açan Kaynaklar

Bu kaynaklar arasında, madenler, sanayi kuruluşları, gübreleme, tarım ilaçları, pestisitler, nükleer güç santrallerinden çıkan atık sular, kâğıt, tekstil, plastik, kristal cam, petrol gibi çeşitli endüstriler yer almaktadır (Tunçer ve Uysal, 1988). Metal endüstrilerinden alıcı ortama bırakılan metallerin başlıcaları arasında Cu, Cd, Fe, Hg, Zn, Cr, Ni ve Pb sayılabilir (Şeker vd., 1999).

Van Gölü kıyısında Tatvan'dan Erciş'e kadar uzanan araştırma alanı, yerleşimin yoğun olduğu (özellikle Tatvan) bölgeler olup, arıtma tesisleri de her kentte bulunmamaktadır. Var olan arıtma tesisleri de bölgeler için yetersizdir. Dolayısıyla, göl suyu kanalizasyon, evsel ve endüstriyel atıklarla kirletilmektedir. Bu nedenle, gölde kirlilik olup olmadığını belirlemek amacıyla, gölden alınan su ve dip çamuru örnekleri ile gölün kıyısından alınan toprak örneklerinde Zn, Fe, Mn, Ni, Cu, Cr ve Co konsantrasyon analizlerinin yanı sıra, ana element (Mg, Ca, Na ve K) konsantrasyon analizleri de yapılmıştır. Bu amaçla, ICP- OES (Inductively Coupled Plasma-Optical Emission Spectrometry) cihazı kullanılmıştır.

3.1.1. Demir (Fe)

Ağır metallerin en önemlisidir. Metalik parlaklığındadır. Ağır metaller içinde en zararsız metal sayılır. Meteor kaynaklı oluşu dışında, serbest halde bulunmaz (Erdik, 1993). Demir cevherleri doğada Hematit (Fe2O3), Götit (Fe2O3H20), Limonit (2Fe2032H20),

18

Manyetit (Fe3O4), Siderit (FeCO3) ve Pirit (FeS2) mineralleri şeklinde bulunmaktadır

(URL-1). Sularda yüksek konsantrasyonlarda bulunması, mikro floranın değişmesine sebep olur.

3.1.2. Bakır (Cu)

Atom numarası 29, erime noktası 1083,4 oC, kaynama noktası ise 2567 oC olup, geçiş elementleri sınıfındandır. Bakır turuncu renktedir. Çevrede, kaya, toprak, su ve havada doğal olarak bulunan ağır bir metaldir. Bakır, yaşamak için bize gerekli olduğu kadar, bitkiler ve hayvanlarda için de önemli bir unsurudur. Bakır, tel, sıhhi tesisat boruları, madeni para, silah ve sac gibi çok farklı türde ürünler yapmak için kullanılır (URL-2).

3.1.3. Çinko (Zn)

Atom numarası 30, erime noktası 419,5 oC ve kaynama noktası 907,0 oC’dir. Mavimsi beyaz renkte parlak bir metaldir. Çinko mineralleri genellikle kurşun mineralleriyle birlikte bulunurlar. Özel döküm alaşımlarının hazırlanmasında, kozmetik ürünlerde, boya ve sabun yapımında, tekstilde, flüoresan lambalar, X-ışını ve televizyon ekranlarının yapımında kullanılır (URL-3). Çinko protein sentezi ve büyümede önemli rol oynamaktadır. Yetersizliği durumunda, bağışıklık sisteminde zayıflama, büyümenin yavaşlaması, anemi vb. sorunlara sebep olabilmektedir (URL-4).

3.1.4. Mangan (Mn)

Mangan (veya Manganez) atom numarası 25 olup, 1774 yılında keşfedilmiştir. Saf mangan gümüş renginde olup, katı bir metaldir. Mangan, önemli bir iz elementtir ve yaşam için gereklidir. Tahıllarda ve tahıl gibi çeşitli gıda maddelerinde ve özellikle de çayda yüksek miktarlarda bulunur. Atıkların deşarjıyla ve atmosferik taşınımla suya ve toprağa karışır. Su bitkileri tarafından alınarak birikebilir (URL-5). Daha çok endüstride manganlı demir cevheri olarak kullanılmaktadır.

19 3.1.5. Kurşun (Pb)

Atom numarası 82, atom ağırlığı 201,19’dur. Erime noktası 327,4°C ve kaynama noktası 1750°C’dir. Yerkabuğunda düşük miktarlarda bulunur ve doğal olarak mavimsi-gri bir metaldir. Kurşun, çevrede her yerde bulunabilen önemli bir kirleticidir. Özellikle, endüstriyel faaliyetler neticesinde çevreye yayılmakta olup, su, toprak ve sedimentte birikmektedir. Düşük düzeyleri bile, beynin büyümesini ve gelişimini kısıtladığı için, kurşun, Dünya Sağlık Örgütü tarafından II. sınıf kanserojen grubuna girmektedir (URL-6).

3.1.6. Nikel (Ni)

Saf nikel sert, gümüş-beyaz renkte olup, doğada, ayrıca, göktaşlarında, okyanus zemininde ve su kaynaklarında bulunur. Volkanlarla çevreye yayılır. Alaşım oluşturmak üzere, demir, bakır, krom, demir ve çinko gibi diğer metaller ile birleştirilebilir. Nikelin çoğu, paslanmaz çelik yapımında kullanılır (URL-7). Zararları çok fazla olup, insanlar açısından kanserojen bir etkiye sahiptir.

3.1.7. Krom (Cr)

Krom, cilalı parlaklığı ile beyaz-mavi renkte olup, yerkabuğunun doğal bileşenlerinden biridir. Ekonomik olarak üretilebildiği tek mineral kromittir (FeOCr2O3). Daha çok

endüstride tercih edilmekte olup, gelişen teknolojiyle birlikte kullanım alanı da giderek artmaktadır (URL-8).

3.1.8. Kobalt (Co)

Atom numarası 27 olup, metalik gri renklidir. Aynı zamanda, nikel ve demir ile benzer özellikler göstermektedir. Kobalt, kaya, toprak, su, bitki ve hayvanlarda doğal olarak bulunan bir elementtir (URL-9). Cam, porselen sanayilerinde, elektrolizle kaplama işlerinde, jeneratörlerde ve kanser tedavisinde (Co-60) kullanılmaktadır. Ayrıca, canlıların beslenmesinde önemli yer tutmaktadır.

20 3.1.9. Magnezyum (Mg)

Atom numarası 12 olup, gümüş beyazlığında bir metaldir. Kaynama noktası 1090 °C, erime noktası ise 650 °C'dir. Nispeten tepkin bir metal olup, doğada serbest olarak bulunmaz. Başlıca iki mineral halinde bulunur; magnezit ve dolomit. Deniz suyunda bol miktarda magnezyum klorür ve magnezyum sülfat bulunur. Magnezyum özellikle, endüstride çeşitli alanlarda kullanılmaktadır (URL-10).

3.1.10. Kalsiyum (Ca)

Periyodik cetvelde II A grubunda olup ve gümüşümsü beyaz renkte alkali toprak grubundandır. Yoğunluğu 1,550 gr/cm3, erime noktası 842 °C ve kaynama noktası 1484 °C'dir. Doğada saf olarak bulunmaz. En fazla kireçtaşında (CaCO3) bulunur. En önemli

mineralleri dolomit, apatit ve gibstir. Kalsiyum biyolojik bir öneme sahip olup, insan vücudununda önemli bir yer tutmaktadır (URL-11).

3.1.11. Sodyum (Na)

Atom numarası 11 olup, alkali metaller sınıfındadır. Dünyada en çok bulunan element olup, kuru sodyum klorit'in (NaCl) elektrolizi sonucu elde edilir. En iyi bilinen bileşiği NaCl olup, denizlerde ve denizlerden uzak göllerde bol miktarda bulunur. En önemli mineralleri; kriyolit, boraks ve sodyum sülfattır. Eczacılık, tarım ve fotoğrafçılık alanlarında pillerde kullanılmasının yanı sıra, nükleer güç santrallerinde soğutucu olarak sıvı sodyum kullanılmaktadır (URL-12).

3.1.12. Potasyum (K)

Atom numarası 19 olup, alkali metaller sınıfındadır. Doğada çok yaygın olarak bulunur. Pek çok özelliği bakımından Sodyuma benzemektedir. Potasyumun; potasyum nitrat, potasyum karbonat ve potasyum sülfat tuzları mevcuttur. Okyanuslarda sodyuma göre, oldukça az miktarda bulunur. Tarımda, mermercilikte, cam endüstrisinde, yanıcı ve patlayıcı maddelerin bileşiminde yaygın olarak kullanılır (URL-13).

4. MATERYAL VE METOT