Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA)

Araştırmada taslak ölçek bir devlet üniversitesinin eğitim fakültesinin ve sosyal bilimler enstitüsünün çeşitli bölümlerinde öğrenim görmekte olan 547 öğretmen adayına uygulanmıştır. Eksik veya yanlış doldurulan 12 ölçek araştırma dışı bırakılmıştır. Bu ölçekler, tek bir sütunun doldurulması şeklinde işaretlendiği için veri setinin normallik varsayımlarının sapmasına neden olabileceği düşünülmüştür. Sonuç itibariyle araştırmanın çalışma grubunu 535 öğretmen adayı oluşturmuştur. Katılımcıların 396’sı kadın, 139’u erkektir. Ayrıca katılımcıların 108’i birinci sınıf, 151’i ikinci sınıf, 82’si üçüncü sınıf, 81’i dördüncü sınıf, 113’ü ise

81

pedagojik formasyon öğretmen adayıdır. Alanyazında faktör analizi için gerekli olan örneklem sayısına ilişkin çeşitli görüşler bulunmaktadır. Tabachnick ve Fidell (2001) faktör analizi için örneklem sayısının en az 300 olması gerektiğini belirtmiştir. Kline (1994) ise 200 sayısının yeterli olacağını ifade etmiştir. Bunun yanı sıra örneklemin, ölçekteki madde sayısına göre belirlenmesi gerektiği görüşü de öne çıkmaktadır. Yine Kline (1994) örneklem büyüklüğünün, madde sayısının on katı olması gerektiğini ileri sürmüştür. Sonuç itibariyle bu ölçek geliştirme çalışmasındaki örneklem sayısının yeterli olduğu söylenebilir.

Açımlayıcı faktör analizinden önce, örneklem büyüklüğünün uygunluğunu ortaya koymak için Kaiser-Meyer-Olkin testi yapılmıştır. Test sonucunda bu değerin .90 olduğu saptanmıştır. Bu bağlamda faktör analizi yapmak için örneklem büyüklüğünün mükemmel düzeyde yeterli olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra Barlett küresellik testi sonucunda elde edilen ki-kare değerinin anlamlı olduğu saptanmıştır (X²=7576.321; p<.01). Tavşancıl (2006) bu testin sonucunun anlamlı çıkmasının verilerin çok değişkenli normalliğinin bir göstergesi olduğunu belirtmiştir.

Faktörleşme tekniği olarak Maksimum Likelihood, döndürme tekniği olarak ise Direct Oblimin yatay döndürme tekniği tercih edilmiştir. Yapılan analizlerde madde çıkarmada şu etmenler dikkate alınmıştır:

 Maddelerin yer aldıkları faktördeki yük değerinin en az .40 olması,

 Çok faktörlü yapılarda birden çok faktörde yüksek yük değerinde olmaması için yük değerleri arasındaki farkın .10 olması,

 Maddelerin ilgili boyutla kuramsal yönden uyumlu olması.

Analiz sonucunda, 48 madde için özdeğeri 1’in üzerinde olan 10 faktör olduğu belirlenmiştir. Bu faktörlerin toplam varyansa yaptıkları katkı % 55.97’dir. Ölçeğin kaç faktörden oluştuğunu ortaya koymak için çeşitli yollar bulunmaktadır. Bu yolların birlikte değerlendirilmesinin uygun olduğu düşünülmüştür. Öncelikle ölçeğin maddelerinin kuramsal temele dayandırılarak dört boyutta hazırlanması ve kapsam geçerliği doğrultusunda görüşleri alınan uzmanların bu dört boyutu doğrulaması dikkate alındığında, bu ölçeğin dört boyuttan oluşabileceği dikkate alınmıştır. Bunun yanı sıra ikinci olarak açıklanan toplam varyans tablosuna bakıldığında dört boyutun varyansın yaklaşık % 40’ını açıkladığı saptanmıştır. Bu bağlamda “sosyal bilimlerde yapılan analizlerde % 40 ile % 60 arasında değişen varyans oranlarının

82

yeterli kabul edilebileceği” göz önüne alındığında ise (Scherer vd., 1988’den aktaran: Tavşancıl, 2006, s. 48) ölçeğin dört boyuttan oluşabileceği düşünülmüştür. Bu doğrultuda analizler dört boyut sınırlandırılarak yapılmıştır. Döndürme işlemi 12 defa gerçekleştirilmiştir. Her döndürme sonucunda maddeler teker teker çıkarılmış ve her defasında tablolar yorumlanmıştır. Analiz sonucunda 8 madde ilgili faktörde .40 altında yük değeri aldığı için, 4 madde de birden fazla faktörde binişiklik (<.10) gösterdiği için çıkarılmıştır. Sonuç itibariyle dört boyuttan ve 36 maddeden oluşan bir ölçek ortaya çıkarılmıştır. Buna göre 36 madde toplam varyansın % 45’ini açıklamaktadır.

Tablo 2. İlerlemeci Eğitim Felsefesi Eğilimleri Boyutuna İlişkin Faktör Bilgileri Boyut Madde no Faktör Yükü Ortak Varyans Açıklanan Varyans İl er le m ec i Eğti m F el se fe si Eği li m le ri 18

Öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarını sağlayacak öğrenme etkinlikleri düzenlenmelidir.

.72 .53

% 17.01 24

Eğitim ortamı, öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve hazırbulunuşluk düzeylerini dikkate alacak

şekilde düzenlenmelidir. .71 .54

16 Eğitim ortamı, öğrencilerin yaratıcılıklarını _{ortaya çıkaracak şekilde düzenlenmelidir.} .70 .50

20

Öğrencinin kendi deneyimleri yoluyla (yaparak-yaşayarak) öğrenebileceği eğitim

ortamları oluşturulmalıdır. .69 .44 22

Eğitim sürecinde öğrencilerin kendi çabaları ile oluşturdukları etkinliklere değer verilmelidir.

.69 .49

23

Eğitim sürecinde öğrencinin aktif olduğu yöntemler (problem çözme, proje temelli

öğrenme vb.) kullanılmalıdır. .67 .57 17 Eğitim sürecinde öğretmen, bir rehber (yol _{gösterici) görevi üstlenmelidir.} .65 .45 21 Eğitim sürecinde öğrencilerin bireysel _{farklılıklarına önem verilmelidir.} .60 .42 14 Demokratik bir sınıf ortamı oluşturulmalıdır. .58 .42 19 Eğitim ortamında öğrencilere, her birinin _{özel oldukları hissettirilmelidir.} .57 .40

25

Değerlendirmede alternatif ölçme teknikleri (öz değerlendirme, akran değerlendirmesi vb.) kullanılmalıdır.

.53 .44

26 Öğretmen ve öğrenci arasında karşılıklı _{güvene dayalı samimi bir ilişki olmalıdır.} .50 .36

13

Eğitimin içeriğinin belirlenmesinde öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları merkeze

alınmalıdır. .43 .38

Tablo 2’de İlerlemeci Eğitim Felsefesi Eğilimleri boyutuna ilişkin maddelerin faktör yükleri, faktör ortak varyansı, açıklanan varyans bilgileri yer almaktadır. Buna göre İlerlemeci Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutunda 13 madde bulunmaktadır. Bu

83

faktördeki en düşük yük .43 ile Eğitimin içeriğinin belirlenmesinde öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları merkeze alınmalıdır ifadeli 13. maddeye, en yüksek yük .72 ile Öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarını sağlayacak öğrenme etkinlikleri düzenlenmelidir ifadeli 18. maddeye aittir. Bunun yanı sıra maddelerin faktör ortak varyansları .36 ile .57 arasında değişmektedir. Boyutun açıkladığı varyans değeri ise % 17.01 olarak tespit edilmiştir.

Tablo 3. Yenidenkurmacı Eğitim Felsefesi Eğilimi Boyutuna İlişkin Faktör Bilgileri

Boyut Madde

no

Faktör

Yükü Varyans Ortak

Açıklanan Varyans Y en id en ku rma cı Eğ iti m F el se fe si Eği li m i

40 Eğitim sistemi, toplumsal reformlara _{öncülük edecek şekilde düzenlenmelidir.} .70 .46

% 11.42 45 Okullar, bulundukları çevredeki toplumsal _{sorunları çözmede aktif görev almalıdır} .69 .44

44

Toplumun yeniden şekillendirilmesinde, öncelikle öğretmen değişimi kabullenmeli ve

öncü olmalıdır. .69 .55

47

Sınavlarda, öğrencilerin toplumsal sorunlar karşısında geliştirdikleri çözüm önerileri

değerlendirilmelidir .65 .47

39

Öğrencilerin sosyal çevrelerinde karşılaştıkları sorunlara çözüm üretebilecekleri öğrenme ortamları oluşturulmalıdır.

.61 .38

46 Eğitimin _{şekillendirmek olmalıdır.} amacı, toplumu yeniden .56 .44

48

Eğitim sürecinde, öğrencilerin “değişime açık bireyler” olarak yetişmeleri

sağlanmalıdır. .56 .47

42 Eğitimin içeriği, toplumda gerçek demokrasi _{bilincini oluşturacak şekilde tasarlanmalıdır.} .56 .48

43

Değerlendirme, öğrencinin eleştirel düşünme becerisini kullanıp kullanmadığını ölçecek

nitelikte olmalıdır. .55 .56

Tablo 3’te Yenidenkurmacı Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutuna ilişkin maddelerin faktör yükleri, faktör ortak varyansı, açıklanan varyans bilgileri yer almaktadır. Buna göre Yenidenkurmacı Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutunda 9 madde bulunmaktadır. Bu faktördeki en düşük yük .55 ile Değerlendirme, öğrencinin eleştirel düşünme becerisini kullanıp kullanmadığını ölçecek nitelikte olmalıdır ifadeli 43. maddeye, en yüksek yük .70 ile Eğitim sistemi, toplumsal reformlara öncülük edecek şekilde düzenlenmelidir ifadeli 40. maddeye aittir. Bunun yanı sıra maddelerin faktör ortak varyansları .38 ile .56 arasında değişmektedir. Boyutun açıkladığı varyans değeri ise % 11.42 olarak tespit edilmiştir.

84

Tablo 4. Esasici Eğitim Felsefesi Eğilimi Boyutuna İlişkin Faktör Bilgileri

Boyut Madde

no

Faktör

Yükü Varyans Ortak

Açıklanan Varyans Es as ic i Eğ iti m F el se fe si Eği li m i 33

Öğrenci, öğretmenin anlattıklarını sık sık

tekrarlayarak ezberlemelidir. .78 .66

% 9.76 35 Sınavlarda ezbere dayalı sorular sorulmalıdır. .75 .64

32 Öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrenci çok _{sıkı çalışmalı ve gerekirse buna zorlanmalıdır.} .71 .55 37 Öğretmen sınıf kurallarını, öğrencilere söz _{hakkı tanımadan, kendisi belirlemelidir.} .65 .54 34 Öğretmen, sınıf ortamında kurallara uymayan _{öğrencilere ceza, uyanlara ise ödül vermelidir.} .60 .33 36 Öğretmen, kendi işlediği ve kitaplarda yazılan _{konuları öğrencilere sormalıdır.} .60 .34

30

Öğrenci, doğuştan herhangi bir bilgiye sahip olmadığı için, (meşru otorite tarafından)

istenildiği gibi şekillendirilebilir. .58 .43

Tablo 4’te Esasici Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutuna ilişkin maddelerin faktör yükleri, faktör ortak varyansları, açıklanan varyans bilgileri yer almaktadır. Buna göre Esasici Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutunda 7 madde yer almaktadır. Bu faktördeki en düşük yük .58 ile Öğrenci, doğuştan herhangi bir bilgiye sahip olmadığı için, (meşru otorite tarafından) istenildiği gibi şekillendirilebilir ifadeli 30. maddeye, en yüksek yük .78 ile Öğrenci, öğretmenin anlattıklarını sık sık tekrarlayarak ezberlemelidir ifadeli 33. maddeye aittir. Bunun yanı sıra maddelerin faktör ortak varyansları .33 ile .66 arasında değişmektedir. Boyutun açıkladığı varyans değeri ise % 9.76’dır.

Tablo 5. Daimici Eğitim Felsefesi Eğilimi Boyutuna İlişkin Faktör Bilgileri

Boyut Madde

no

Faktör

Yükü Varyans Ortak

Açıklanan Varyans D ai mi ci Eğ iti im F el se fe si Eği limi

2 Öğrencilere değişmeyen, evrensel değer ve _{bilgiler öğretilmelidir.} .67 .48

% 6.82 3

Eğitimin içeriği, geçmişte doğruluğu kanıtlanmış ve akıl yoluyla elde edilmiş

bilgiler üzerine kurulmalıdır. .65 .45 9

Sınavlar, öğrencinin kesin ve değişmez gerçeklikler hakkındaki bilgi düzeyini ölçmeye

yönelik olmalıdır. .57 .40

12

Eğitimin görevi, öğrencinin mutlak doğruya ulaşması için aklını tutarlı bir şekilde kullanmasını sağlamaktır.

.52 .32

4

Eğitim, öğrencinin zihninde önceden (doğuştan) var olan bilgilerin açığa

çıkarılmasını sağlamalıdır .52 .34

11

Sınıf ortamında öğretmenin aktif olduğu yöntemler (sunuş, anlatım, soru-cevap vb.)

kullanılmalıdır. .44 .24

29

Öğretmen, sınıf ortamında öğrenci

davranışlarını sürekli kontrol altında tutarak

85

Tablo 5’te Daimici Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutuna ilişkin maddelerin faktör yükleri, faktör ortak varyansları, açıklanan varyans bilgileri yer almaktadır. Buna göre Daimici Eğitim Felsefesi Eğilimi boyutunda 7 madde yer almaktadır. Bu faktördeki en düşük yük .42 ile Öğretmen, sınıf ortamında öğrenci davranışlarını sürekli kontrol altında tutarak disiplini sağlamalıdır ifadeli 29. maddeye, en yüksek yük .67 ile Öğrencilere değişmeyen, evrensel değer ve bilgiler öğretilmelidir ifadeli 2. maddeye aittir. Bunun yanı sıra maddelerin faktör ortak varyansları .24 ile .48 arasında değişmektedir. Boyutun açıkladığı varyans değeri ise % 6.82’dir.