Şeyh San’an’nın Rum Kızını Pencerede Görmesi

Yazma eserde bulunduğu varak numarası: 39b

Ebadı: 15x7,5 cm

resim 75, E.H. 1512, v. 39b (TSMK).

Arka planda açık yeşil geniş bir fonun hâkim olduğu tasvirde bir tepenin ardından az miktarda görünen gökyüzü altın ile boyanmıştır. Bir kısmı üst çerçevenin ardında kalmış olduğu halde bir çin bulutu altın zemin üzerinde yer alır. Sahnenin

108 ortasında şeyh San ‘an açık turuncu karolu bir zemin üzerindedir. Şeyh’in sağında, müritleri birbirini örtecek şekilde ve kısmen çerçevenin ardında kalmış oldukları halde arkaya doğru sıralanmış olarak betimlenmiştir. Çerçevenin solunda yavruağzı tonda boyanmış cumbalı yüksekçe bir yapının pencerelerinden bakan iki kadın figürü ile tasvir tamamlanmıştır (resim 75, çizim 44).

çizim 44, E.H. 1512, v. 39b

109 Tasvir sayfada dikey konumda hikâye edilmiştir. Sayfanın üst kısmında çerçeve içinde, iki sütun halinde tek satır, altta dikey eksen üzerinde çerçeve içinde iki satır halinde nestalik hattı ile farsça yazılmış birer beyit yer alır. Yazılar çerçeve içinde ve satır araları altın ile beynessütur tarzda boyanmıştır. Kompozisyonda 1 numaralı kısımda hikâyenin ana karakteri olan derviş figürü yer alır. Diğer unsurlar onun etrafında sıralanmış haldedir. 2 numarada bir grup figür sayfaya dikey konumda arka arkaya sıralanmış haldedir. Çerçevenin solunda 3 numaralı alanda mimari yapı yine dik konumda ve figürlere paralellik arz etmektedir. 4 numaralı kısımda yer alan iki figür birbirine paralel olarak konumlanmıştır. 5 numaralı alanda yer alan doğa unsurları kompozisyonda diagonal bir hat oluşturarak monotonluğu dağıtır gibidir. Boşluk doluluk anlamında kompozisyonda, kısmen simetrik bir düzen olduğu söylenebilir (şekil 25).

110 Şekil 25, E.H. 1512, v. 39b

minyatürdeki kompozisyon düzeni.

Kompozisyondaki renk dağılımı incelendiğinde, mimari yapının sarı rengi ve açık yeşil bitki örtüsü ilk olarak dikkat çeker. Açık yeşil zemin üzerinde kontrast oluşturacak renklerde olan ana figür, odağı kendine çeker. Ana figürün arkasında yer alan topluluk kendi içlerinde renklerin tekrarı ile bir uyum halinde hissedilir. Buradaki renklerin soldaki figürlerde de kullanılmış olması ile renk uyumu ve derinlik hissi verildiği görülür (resim 76).

111 resim 76, E.H. 1512, v. 39b kompozisyondaki renk dağılımı.

Tasvirdeki unsurlar, üç farklı zemin üzerinde yer almaktadır. Çerçevenin solunda kısmen tasvire dâhil olan mimari bir yapı yer alır. Çerçevenin sağında bir grup figür ard arda sıralanmış şekilde yer alır. Orta eksende sayfanın alt bölümüne yakın konumda bulunan ana figür ile başlayan ve genişleyerek devam eden bir dairenin adeta yan sayfadaki ana figüre işaret ettiği görülür. Şeyh’in duruşu bakışı izleyeni

112 diğer sayfaya yöneltir bir biçimde betimlenmiştir. Kendi içinde değerlendirildiğinde figürlerin dairevi yerleşimi ortadaki figüre odağı çekmektedir (şekil 26).

Şekil 26, E.H. 1512, v. 39b

113 EH. v.39b’de bulunan minyatürü 4 bölümde inceleyebiliriz (şekil 27).

Şekil 27, E.H. 1512 v. 39b

incelenecek bölümler.

1. Şeyh Figürü

Şeyhin başında kırmızı serpuşlu beyaz Osmanlı tipi bir sarık bulunmaktadır. Açık ten rengi düz boyanan portresinin yanakları, göz kapakları, burnunun kıvrımları, kızıl kahverenginde noktalama tekniği ile boyanmıştır. Ellerin ve yüzün

114 ince konturleri kızıl kahve renktedir. Beyaz kuşaklı lacivert elbisesi su bazlı toprak boyalarla düz boyanmış olup, koyu renk ile hafif gölgeler verilmişir. Elbisenin tahrirleri siyah mürekkep ile yapılmıştır. Elbisenin düğmeleri için altın noktalar kullanılmıştır (resim 77, çizim 45).

resim 77, E.H. 1512, v. 39b Şeyh figürü (rep.) çizim 45, E.H. 1512, v. 39b

Şeyh figürünün çizim detayı.

Tasvirde ayakta ve elinde bir baston ile betimlenen Şeyh figürü, yaklaşık 5 cm uzunlukta ve 2.5 cm eninde bir alana sahiptir. Bedeni yaşlı olmasından muhtemel hafif bükük, başı yukarı baktığı için arkaya doğru eğik şekildedir. Figür baş ölçüsüne göre yaklaşık dört baş uzunluğundadır (şekil 28).

115 Şekil 28, E.H. 1512, v. 39b

Şeyh figürü oranları.

2. Diğer Figürler

Kompozisyonda, on ikisi Şeyh’in müridi, ikisi pencereden bakan kadın figürleri olmak üzere toplamda 14 figür yer almaktadır. Şeyh San’an’ın müritlerinin betimlendiği figürlerin portreleri, kimisi dolgun, kimisi köşelidir. Sakallı, sakalsız çehrelerinden, farklı yaş guruplarından oldukları anlaşılır. Portrelerin yanakları ve yüzün kıvrımları kızıl kahve renk ile noktalama tekniğinde çalışılmıştır. Başlarında siyah ve kırmızı serpuşlu beyaz Osmanlı tipi sarıkları gri renk ile gölgeli boyanmıştır. Serpuşların üzerinde altınla çizgi şeklinde süslemeler görülür. Eflatun, turuncu, pembe, turkuaz, mor, lacivert, koyu yeşil, hardal, kahverengi gibi çeşitli renklerdeki giysileri, çeşitli desenlerde altın ile işlemelidir. Genellikle aynı rengin koyusuyla tahrir çekilmiştir. Renkler uyum içinde tekrar ederek, odağı tek noktaya çekmeyecek şekilde kullanılmıştır. Eflatun, turuncu, pembe, turkuaz, mor, lacivert, koyu yeşil, hardal, kahverengi gibi çeşitli renklerde giysileri çeşitli desenlerde altın ile işlemelidir. Genellikle aynı rengin koyusuyla tahrir çekilmiştir. Renkler uyum içinde tekrar ederek, odağı tek noktaya çekmeyecek şekilde kullanılmıştır. Bu

116 bölümde benzer özellikteki figürlerden bazılarına yer verilmiştir (resim 78,78,80, çizim 46,47,48 ).

resim 78, E.H. 1512, v. 39b ayaktaki mürit figürleri (rep.) çizim 46, E.H. 1512, v. 39b

ayaktaki mürit figürlerin çizim detayı.

Ayakta duran müritlerin aynı kalıp ile çalışılmış olduğu gözlenmiş olup burada örnek olarak alınan figür, tasvirde 5 cm uzunlukta ve 1.5 cm eninde bir alanda yer alır. İki eliyle omuzundaki kaftanı tutan mürit figürünün duruşu ve başı dik konumda yarı profilden betimlenmiştir. Figürün baş ölçüsü birim olarak alındığında yaklaşık dört birim kadardır (şekil 29).

117 Şekil 29, E.H. 1512, v. 39b

tam boy figür oranları.

resim 79, E.H. 1512, v. 39b arka planda kalan mürit figürünün portre detay 1 (rep.) çizim 47, E.H. 1512 v. 39b _{arka planda kalan mürit figürü mürit figürünün portre çizim detayı 1.}

V.39b ‘deki mürit figürlerinden arkada kaldığı için kısmen görünen figürün sayfada yer aldığı alan yaklaşık 2 cm uzunlukta ve 1.5 cm enindedir. Başı dik konumda olan figürün baş ölçüsü birim alındığında yaklaşık bir buçuk birim kadardır (şekil 30).

118 Şekil 30, E.H. 1512, v. 39b

arka planda kalan mürit figürünün oranları.

resim 80, E.H. 1512, v. 39b arka planda kalan mürit figürünün portre detay 2 (rep.) çizim 48, E.H. 1512, v. 39b

arka planda kalan mürit figürünün portre çizim detayı 2

Minyatürdeki mimari yapı’ nın cumbasında ve penceresinde yer alan iki kadın figürü, sadece omuzları ve başları görülecek şekilde betimlenmiştir. Başlarında dönemin zevkini yansıtan uçuşan beyaz örtüleri lacivert kırmızıçizgilerle süslüdür. Portreleri dolgun çehreli, yay kaşlı, badem gözlü, minik dudaklıdır. Yanakları, yüz kıvrımları kızıl kahve ile noktalama tekniğinde boyanmıştır. Elbiseleri koyu yeşil siyah ve pembe renkte altınla işlemelidir ( resim 81,82, çizim 49,50).

119 resim 81, E.H. 1512, v. 39b cumbadaki figür 1 (rep.)

çizim 49, E.H. 1512, v. 39b

cumbadaki figür 1’in çizim detayı.

resim 82, E.H. 1512, v. 39b penceredeki figür 2 (rep.) çizim 50, E.H. 1512, v. 39b

120

3. Mimari Unsurlar

Minyatürdeki mimari unsurlar, mimari yapı ve karolu zeminden oluşmaktadır. Minyatürde genişçe yer kaplayan mimari yapı kısmen çerçevenin ardında kalmıştır. Yapının sokağa taşan cumbası ve bir penceresi bulunmaktadır kapısı muhtemelen gümüş renkte boyanmıştır. Zamanla kararmış ve koyu gri renge dönüşmüş olduğu düşünülmektedir. Kapının üst kısmında altın zeminli köşebent formunda rûmili bir süsleme yer alır. Sıcak sarı tonda ve sulandırılarak boyanan zemin üzerinde koyu turuncu renkte geometrik beşgen bir süsleme yer alır (resim 84, şekil 31). Mimari yapının cumbasının çatısında ise yapının gövdesindekinden farklı, altıgen geometrik bir süsleme yer alır (resim 85, şekil 32, çizim 51). Yapının zemininde yoğun geniş lekelenmeler mevcuttur.

resim 83, E.H. 1512, v. 39b mimari yapı (TSMK) çizim 51, E.H. 1512, v. 39b

121 Şekil 31, EH. 1512, v. 39b

mimari yapı geometrik süsleme çizim detayı (rep.)

resim 85, E.H. 1512, v. 39b mimari yapının cumbasındaki geometrik süsleme detayı (TSMK) resim 84, EH. 1512, v. 39b mimari yapı geometrik süsleme detayı

122 Şekil 32, E.H. 1512, v. 39b _{mimari yapının cumbasındaki geometrik süsleme detayı çizimi.}

Şekil 33, altıgen deseni (Yıldız Demiriz, İslam Sanatında Geometrik Süslemeler Bir Envanter Denemesi, Lebib Yalkın yay. İstanbul 2000,s.23)

Minyatürün alt bölümünde yer alan karolu zemin turuncu renkte sulandırma tekniği ile hafif boyanmış ve karolar aynı rengin koyusu ile fırça ile çizilmiştir. Aynı tuğla deseni v. 22 b’deki bahçe terasında da kullanılmıştır (şekil 21). Eser yakından incelendiğinde yer yer dökülen boyalar sebebiyle nohudi kâğıt zemini görülmektedir.

123 resim 86, E.H. 1512, v. 39b karolu zemin detayı.

4. Doğa Unsurları

Minyatürdeki doğa unsurları açık küf yeşili bitki örtüsü, altın sıvama gökyüzü üzerindeki Çin bulutundan oluşmaktadır. Neredeyse hikâyenin tamamı açık yeşil bitki örtüsü üzerinde geçmektedir. Yeşil zemin üzerinde lacivert gri bir renk ile belli bir ritimde, dengeli boşluklar oluşturacak bir biçimde serpiştirilen irili ufaklı bitki öbekleri yer alır. Bitki örtüsünün tepe kısımları tonlarda kademeli boyanarak hacimli aydınlık bir görünüm elde edilmiştir. Minik kayaların konturleri ise carmen kırmızı ile nüanslı bir şekilde çizilmiştir (resim 88).

resim 87, E.H. 1512, v. 39b bitki örtüsü detayı (TSMK).

Açık küf yeşili zeminli tepenin ardında küçük bir alanda yer alan gökyüzü düz altın boyanarak parlak aydınlık bir görünüm kazanmıştır. Altın zemin üzerinde sağa

124 sola etrafa dağılan mavi gri zeminli bir Çin bulutu yer alır. Buluta beyaz nüanslı tahrirler ile zarif bir hareket kazandırılmış olduğu görülmektedir.

resim 88, E.H. 1512, v. 39b Çin bulutu (rep.)