Şefaat

Âhirette peygamberlerin ve kendilerine izin verilen kimselerin müminlerin bağışlanması için Allah katında niyazda bulunmaları anlamına281 _{gelen şefaat}

ifadesine Kur’an-ı Kerim’de olduğu gibi hadislerde de rastlamak mümkün olmaktadır.

Kur’an-ı Kerim’de istisnalar yapılmak suretiyle Allah’ın izin ve rızasına bağlı olarak hakkı benimseyenlere şefaatte bulunulacağı kaydedilmektedir.282 _İlgili

ayetlerde kıyamet günü şefaatten mahrum olanların ana vasfı olarak inkâr veya şirk; yine inkâr anlamında zulüm283_{, âhireti inkâr; buna sürükleyen davranışlar arasında}

namaz kılmama, fakiri doyurmama, bâtıla dalanlarla beraber olup aynı davranışı sergileme284 gibi hususlar zikredilir.

Şefaat kavramı hadislerde de yer alır ve şefaatin hem dünyevî hem uhrevî tarafının bulunduğu belirtilir. Başta Resûlullah olmak üzere bütün peygamberler, melekler ve sâlih kullar büyük günah işleyen müminlere şefaat edecektir.285

Âhirette gerçekleşecek şefaatle ilgili olan hadislerin çoğu Peygamber Efendimizin şefaatiyle ilgilidir. Cenab-ɪ Hakk’ın, bir duasını mutlaka kabul edeceğine dair her peygambere tanıdığı imtiyazı Peygamber efendimiz dünyada kullanmamış, şefaat etme salahiyeti olarak bunu âhirete bırakmış ve şirk dışında

281 _{Mustafa Alıcı, “Şefaat”, DİA, XXXVIII, İstanbul 2010, s. 412.} 282 _{ez-Zuhruf 43/86.}

283 _{el-Mü’min 40/18} 284 _{el-Müddessir 74/41-48}

büyük günah işleyen herkesin bundan yararlanacağını bildirmiştir286_.

Hz. Peygamber’in âhiretteki ilk şefaati mahşerde gerçekleşecektir. Hadislerde geçtiği şekliyle şefaat meselesi şu şekilde aktarılmaktadır:

“Hesaba çekilmek üzere orada uzun süre bekleyen insanlar hesabın

başlatılmasını sağlamak için Hz. Âdem, Nûh, İbrâhim, Mûsâ ve Îsâ’dan şefaat isteyecek, fakat ogünün dehşeti karşısında kimse buna cesaret edemeyecek, sonunda Hz. Îsâ bunu Hz. Muhammed’den istemelerini tavsiye edecek ve Resûl-i Ekrem’in yapacağı şefaati Cenâb-ı Hak kabul edip hesabı başlatacaktır. Daha sonra Resûlullah ilkin ümmetinden cennet ehli olanlar için şefaatçi olacak, cehenneme giren günahkârlar için üç defa şefaat edecek ve bu sayede cehennemlikler buradan çıkarılıp cennete alınacaktır. Kur’an okuyan ve oruç tutan kimseler hakkında bu ibadetlerin de şefaatçi olacağı bildirilmiştir. Hadislerde belirtildiğine göre bütün şefaatçilerin şefaat etmesinden sonra hayırlı hiçbir ameli bulunmayan cehennemdeki müminlere de kullarına karşı çok merhametli olan Allah şefaat edecek, böylece “rahmânın âzatlıları” adı verilen bu grup da cennete girecektir.287

Bilindiği üzere Mu‘tezile’ye bağlı âlimlerin büyük çoğunluğu ile Hâricîler ve çağdaş bazı araştırmacılar, şefaatin büyük günah işleyen ve tövbe etmeden ölen müminleri kapsamayacağı; âhirette insanı kurtaracak olan şefaat değil iman ve iyi amelleri olduğu kanaatindedirler. Ayrıca, büyük günah işleyenlerin şefaat sayesinde affedileceğini söylemek müslümanları günah işlemeye bir nevi teşvik olacağını da söylemektedirler. Selefiyye, Mâtürîdiyye, Eş‘ariyye ve Şîa mezheplerine mensup âlimlere göre şefaat büyük günah işleyen ve tövbe etmeden ölen müminleri de kapsayacaktır. Kur’an’da ve sahih hadislerde âhirette hâkimiyet ve şefaatin yalnız Allah’a ait olduğu açıkça belirtilmekle beraber bazı âyetlerde şefaat etme izni verdiği kullarının, razı olduğu ve şefaat edilmelerine izin verdiği kimseler hakkında şefaatçi olabilecekleri bildirilmektedir288

286 _{Buhârî, “Tevĥîd”, 31; Müslim, “Îmân”, 338-345.}

287 _{Yusuf Şevki Yavuz, “İslam’da Şefaat”, (Şefaat md. içerisinde), DİA, XXXVIII, İstanbul 2012, s.}

412.

Şefaat konusunu ders notlarında289 _{işleyen Kemal Aruçi, “Şefaatü’r-Resul”}

inancının Kur’an, Sünnet ve icma ile sâbit olduğunu ifade ettikten sonra konu ile ilgili Kur’an ayetlerini sunmaktadır.290

Kelam ve Akaid Dersleri notlarından şefaat konusunun işlendiği “Şefâat”

başlıklı yazısında bu mesele hakkındaki genel bilgilerin yanı sıra, konuyla ilgili varid olan deliller incelendiğinde “ilmi açıdan halli kolay olmayan bir meselenin

varlığı”291 _{ve konu etrafındaki tartışmaları da yazının devamında aktarmaktadır.} Sözkonusu çalışmada, usul ilminin en tanınmış eserlerinden bir olan Telvîhu-t

Tevdîh 292 başlıklı eserdeki:

“Kerâhet-i tahrimiyye ile mekruh olan bir şeyin irtikâbı, şefaatten mahrum kalmaya vesile olmaktadır.” ifadesi ile Peygamber Efendimizin, “Sünnetimi terkeden şefaatime nail olamayacaktır.” hadis-i şerifinden yola çıkarak, sünnetin terkedilişi ve

kerâhet-i tahrimiyye ile mekruh olan bir şeyin irtikâbının şefâatten mahrumiyeti gerektirdiği ortaya çıkmaktadır. Sünnetin terkedilişi ve kerâhet-i tahrimiyye ile mekruh olan bir şeyin irtikâbının – büyük günahlardan (kebâirden) olmamakla beraber- şefâatten mahrumiyeti icab etmesi kebâirin de daha aşikar bir şekilde şefâatten mahrumiyeti gerektireceğinin sabit olacağını aktaran Kemal Aruçi, diğer taraftan Peygamber Efendimizin, “Şefâatim, ümmetimin ehl-i kebâiri içindir.”293 anlamındaki hadis-i şerifinin nazar-ı itibara alındığında büyük günah işlemenin şefaatten mahrumiyeti gerektirmeyeceğinin ortaya çıktɪğɪnɪ ifade etmektedir.

Bir çelişki gibi görünen küçük günahların irtikabının şefaatten mahrum etmesi ile büyük günah işlemenin şefaate mani olmamasının sabit olduğunu aktaran Kemal Aruçi, konu ile ilgili izahları da yazının devamına ilave etmektedir.

Kemal Aruçi, Hayâli’nin “küçük günah mürtekibinin şefaatten mahrum

olmasının büyük günah mürtekibinin şefaat mahrumiyetini daha aşikar bir şekilde

289 _{Kemal Aruçi, “Şefaat”, (Neşre hazırlayan ve sadeleştiren: M. Aruçi), el-Hilal, Üsküp 1988 (Mayıs}

- Haziran), yıl II, sayı 11, s. 7.

290 _{İsra, 17/79; Bakara, 2/255; Müddessir, 74/48; Muhammed, 47/19.} 291 _{Müellifin ifadesi. Bkz: Kemal Aruçi, “Şefaat”, s.7.}

292 _{Sadrüş-Şeria’nın eseri Tenkîh’in şerhi olan yine kendi kaleminden çıkan Tevdîh’e Taftazani’nin}

yapmış olduğu haşiyesidir.

ortaya çıkarır” şeklindeki görüşünün kabul edilemez olduğu kanaatinde olduğunu

aktardıktan sonra itirazlarını da aktarmaktadır.

Hayâli’nin iddia ettiği gibi küçük günahlardan biri olan mekrȗhun irtikâbı veya sünnet terkinin cezasının şefaatten mahrumiyet olması, büyük günah irtikabının da cezasının şefaatten mahrumiyeti iktiza etmeyeceğini, bunun nedeninin ise küçük günah mürtekibinin cezası şefaatten mahrumiyet olunca büyük günah mürtekibinin cezası cehennem ateşi gibi şefaat mahrumiyetinden çok daha büyük bir ceza olacağı görüşünde olduğunu aktaran Kemal Aruçi, bu görüşe yapılan itirazı da özetlemektedir.

Hayâli’nin bu yaklaşımına, bir kurtuluş kapɪsɪ olan şefaatin en küçük günah sebebiyle kapanmɪş olmasɪ çok daha büyük bir günah yüzünden neden kapanmamɪş olsun sorusunu sormak suretiyle yapɪlan itiraza verilen cevaplarɪ da Kemal Aruçi, yazɪnɪn devamɪnda aktarmaya devam etmektedir.

Bu itiraza cevap olmasɪ için hadis-i şerifte geçen “şefâat” teriminin te’vili yoluna giden alimlerin tavrını zorlama olarak nitelendirdikten sonra, ulemanɪn çoğunun yapmɪş olduğu şefâat-ɪ hâssa ile şefâat-ɪ âmme ayɪrɪmɪnɪ Hayâli’nin ilk cevabɪ ile birleştirme suretiyle ancak doyurucu bir cevap verilebileceğini ifade etmektedir. Şöyle ki, mekruhu irtikap eden veya sünneti terk eden nasɪl ki şefaat yoksunluğuna mahkumsa, farzɪ terk eden de Cehennem ateşi ile yanmaya mahkumdur. Cehennem ateşi, şefâatten mahrumiyete nispeten çok daha acɪ ve ɪzdɪraplɪ olduğu için sünneti veya mekruhu terk etmek ile farzɪ terk etmenin cezasɪnın aynɪ olmasɪ lazɪm gelmez.

Kaldɪ ki mekruha ve sünnete riayet etme veya etmeme neticesindeki mükafatlandɪrma veya cezalandɪrma Peygamber Efendimizin tercihine sunulmuştur. Farzɪ terk etmek veya büyük günah işlemenin cezasɪ ise hukukullaha aittir. Cezası da cehennem ateşi ile cezalandırılmaktır. Sünnetini terkeden şefaatinden mahrumiyete mahkum edildiği gibi, büyük günah işleyene de şefaat vadedilir. Cezalandɪranɪn ayrɪ ceza oranlarɪnɪn da farklɪ olmasɪ, keraheti irtikap edenin sünneti terkeden ile aynɪ olmasɪ nedeniyle her ikisinin şefaatten mahrumiyete mahkum edilmesi ile büyük günah işleyenin şefaate nail olmasının doğru olmasɪ gerektiğini ifade edip yazɪyɪ sonlandɪrmaktadɪr.