Şanlıurfa-Akabe Az Katlı Geleneksel Planlı Toplu Konut Etabı ve Akabe I Etap

Şekil 11. Şanlıurfa kent merkezi ve Akabe toplu konut yerleşmesi haritası (ŞBB, uyarlama, 2005)

Şanlıurfa toplu konut alanı, kentin batısında, merkeze yaklaşık 6 km. uzaklıkta, kısmen eğimli bir arazide, Akabe semti diye adlandırılan bir bölgede yer almaktadır. Önceleri taş ocağı bölgesi olan bu alan, günümüzde toplu konut alanı olarak kullanılmaktadır. Toplu konut alanının hemen kuzeyinde küçük bir sanayi sitesi bulunmaktadır (Şekil 11). TOKİ bu bölgede 1120 konut üretmiş ve 2656 konut ise üretim aşamasındadır (TOKİ, 2006). Çalışma kapsamında 131 adet konut incelenmiştir.

Şanlıurfa Akabe Az Katlı Geleneksel Etap Toplu Konut Yerleşmesi

TOKİ, Akabe bölgesinde 1995 yılında kırsaldan kentlere göç eden düşük gelirli gruplar için mimar Erdoğan ELMAS ve mimar Zafer GÜLÇUR’dan oluşan ekibe toplu konut projesi hazırlatarak 1997 yılında uygulamıştır. Ayrıca, 1996 yılında bu toplu konut projesi, 5. Ulusal Mimarlık Ödülleri arasında yer alan “Proje” dalında başarı ödülü kazanmıştır.

Bu proje, TOKİ’nin 83 hektarlık alanının 34 hektarlık bölümünde yer almakta ve 1510 adet konutu ve sosyal donatıları içermektedir (Şekil 8). Projede yer alan konutların 790’ı az katlı ve 720’si ise çok katlı olarak tasarlanmıştır (Tablo 6). Az katlı avlulu geleneksel 790 adet konutun, 473 adeti (A–1, A–2 ve A–3 siteleri) eski taş ocağı

mevkiinde inşa edilmiştir. Üretilen bu konutlar, 01.08.1997 ile 16.12.1997 tarihleri arasında 5 ay gibi kısa bir sürede inşa edilmiştir (Şekil 12). Buna karşın 720 adet çok katlı konutun, (K1, K2 ve K3 siteleri) hiçbiri inşa edilmemiştir. ( Bkz. Şekil 16), (TOKİ, 2006).

Şekil 12 Akabe az katlı geleneksel toplu konutlarından görünüm

Az katlı konutların tasarımı, yöresel anlayış ile modern tekniğin birleşiminden oluşmaktadır. Hem yöresel iklim koşulları, hem de Şanlıurfa'nın avlulu geleneksel konut tipi ve dokusu, tasarımın biçimlendirilmesinde kullanılan önemli ölçütlerdendir. Gölge ve esintilerin, suyun serinletici etkisinin kullanılması, güneşin etkisinin sıcak aylarda en aza indirilmesi, sokak-meydan, duvar, avlu ve küçük açıklıklarla tasarımın temel ilkeleri oluşturulmuştur (Bkz. Şekil 13–14). Konutlar kuzeye ve kuzeydoğuya yönlendirilmiştir. Sıcak iklim koşullarında, dışa kapalı avlulu yapılar, dar-gölgeli sokaklar kentin temel özelliklerindendir. Tasarımın biçimlendirme ölçütleri, kültürün devamlılığını sağlamaya ve sürdürülebilir iklimsel yapıyı özendirmeye yöneliktir (Yapı 180, 1996).

Tablo 6. Şanlıurfa toplu konut yerleşmesi alan çalışmasında yer alan konut sayıları

Şekil 13 Akabe geleneksel az katlı toplu konut sokaklarından görünüm

“Tasarımda etkili olan diğer bir konu ise Toplu Konut İdaresi tarafından verilen değişik gereksinimleri karşılamak için planlamada esnek davranılmış ve az gelirli gruplara uygun tasarım yapılmıştır. Tasarım önerilerine uyum sağlamak için yapı teknolojisinde basitlik esas alınmıştır” (Akyurekelmas Mimarlık, 2006).

Konut Türü Tasarlanan Konut _Adeti Uygulanan Konut _Adeti

Akabe Geleneksel Avlulu Konut 790 473

Akabe Geleneksel Çok Katlı Konut 720 -

Akabe I. Etap Apartman Tipi Konut 216 216

Şekil 14 Akabe geleneksel az katlı toplu konut alanından görünüm

Şekil 16. Erdoğan ELMAS ve Zafer GÜLÇUR’dan oluşan ekibin hazırladığı projenin vaziyet planı (Şanlıurfa Toplu Konut Projesi, 1996)

Şekil 17.Akabe Geleneksel toplu konut yerleşmesi için hazırlanan az ve çok katlı konutlara ait maket resimleri (TÜMMOB- Mimarlar Odası, 2006)

Akabe Geleneksel Toplu Konutlarında, sokak genişlikleri 2,5 – 3 metredir. Az katlı konutların yerleşimi, eğimli arazide tasarlandığı için belirli aralıklarda merdivenler vardır. Eğime paralel olarak üç aksta taşıt yolu bulunmaktadır. Bir konutun bu taşıt yoluna uzaklığı azami 30 metredir. Konutların avlu duvarları yükseltilerek hem dışa

kapalı mekânlar yaratılmış hem de sokakta gölgelik alanların oluşumuna fırsat tanınmıştır. Tasarımda meydanlara ve küçük yeşil alanlara yer verilmiştir (Bkz. Şekil 15).

Avlulu geleneksel tipteki az katlı konutlar, yaklaşık 100 m² lik üç ayrı plan tipinden oluşmaktadır. Bu konutlar, yığma yapı sistemi ile inşa edilmiştir. Konutların zemin katında avlu, eyvan, salon ve mutfak, revak, tuvalet gibi servis mekanları bulunmaktadır. Birinci katta, 3 adet yatak odası ve teras bulunmaktadır (Şekil 17–18). Az katlı avlulu geleneksel konutlarda, salonun büyütülmesi, eyvanın oda gibi kullanılabilmesi ve yatak odalarının salona dönüştürülebilmesi gibi, değiştirilebilirlilik esneklik öngörülmüştür. (Yapı 180, 1996). Az katlı konutlar, dışa kapalı olarak tasarlandıkları için sokak cephesi oldukça sadedir. Konutların avluya bakan iç cepheleri ise modern ve yöresel izler taşımaktadır.

Şekil 18 Akabe Geleneksel toplu konut yerleşmesi için hazırlanan az katlı konutlara ait plan örnekleri (Akyurekelmas Mimarlık, 2006)

Tasarımda yer alan ancak uygulanmayan çok katlı konut blokları, yarı kamusal alanların oluşumunu sağlamak ve sıcak-kuru iklimin etkilerini azaltmak için birbirine yakın olacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Sosyal ve kültürel tüm veriler çok katlı konutlarda kullanılmaya çalışılmıştır. Konutlar, 4 katlı olarak, 3 tip blok ve 4 tip konut plan tipinde her katta 2 adet konut olacak şekilde tasarlanmıştır. Her bir dairede, salon, 2 ya da 3

yatak odası, mutfak, depo, tuvalet ve banyo ile birlikte geniş bir terasa da yer verilmiştir. Bu konutların cephe düzenlerinde, modern ve geleneksel anlayışı birlikte görmekteyiz.

İnşa edilen 473 adet avlulu geleneksel tarzdaki konutlar kullanıcılar tarafından tercih edilmemiştir. Bu konutların bir bölümü bugün kamu lojmanı (A–1 sitesi) olarak kullanılmaktadır. Geriye kalan A–2 ve A–3 siteleri konut olarak kullanmaktadır.

Şanlıurfa Akabe Çok Katlı I. Etap Toplu Konut Yerleşmesi

TOKİ’ 1997 yılında Akabe Geleneksel Planlı Konut Etabı’nı gerçekleştirdikten sonra 2004 yılında, Akabe I. Etap adı altında, çok katlı geleneksel tarzda tasarlanıp daha sonra inşa edilmeyen projenin arsasına ((K1, K2 ve K3 siteleri, (Bkz Şekil 16)), TOKİ tarafından benzeri birçok yerde üretilmiş D ve K tipi çok katlı apartman konut projesi gerçekleştirmiştir (Şekil 19-20-21). Çalışma alanı olarak belirlenen Diğer toplu konut yerleşimlerindeki konut büyüklüklerinden farklı olması nedeniyle brüt 128 m² büyüklüğündeki D tipi konut blokları bu çalışma kapsamında incelenmiştir.

Şekil 19.Akabe I. etap çok katlı toplu konut alanından görünüm

Apartman blokları tünel kalıp sistemi ile betonarme olarak üretilmişlerdir. Akabe–1, 9 adet blok ve 216 adet konuttan meydana gelir (Bkz.Tablo 6). Toplu konut alanında

sosyal ve ticari yapı bulunmamaktadır. Çocuk oyun alanları, araç park yerleri ve site içi yaya yolları mevcuttur.

Akabe I. Etap çok katlı blokların her bir katında 128 m² büyüklüğünde iki adet konut bulunur. Bloklar, bodrum, zemin ve beş normal kattan oluşmaktadır. Konutlar salon, üç adet yatak odası, balkon, mutfak, banyo ve tuvalet gibi servis mekânlarından oluşmaktadır. Ayrıca bodrum katında ortak depo ve kapıcı dairesi bulunmaktadır (Şekil 22–23).

Şekil 20 Akabe I. etap çok katlı toplu konutlarından görünüm

Şekil 22 Akabe I. etap çok katlı toplu konutlarına ait zemin kat planı (TOKİ, 2006)