Ġncelenen ĠĢletmelerde Sermaye Yapısı

Yapılan çalıĢmada incelenen iĢletmelerin sermaye yapısı fonksiyonlarına göre sınıflandırılmıĢtır. Sermayenin sınıflandırılmasında bilanço düzeni dikkate alınmıĢtır.

Bilanço iĢletme varlıklarını gösteren aktif sermaye ve varlıkların kaynaklarını gösteren pasif sermaye olarak iki bölümden oluĢmaktadır. Tarım iĢletmelerinin ekonomik analizinin yapılmasında iĢletmelerin sermaye yapısının incelenmesi gerekmektedir. ĠĢletmede gerçekleĢen ekonomik faaliyet için yapılan yatırım ile bu faaliyet sonucu elde edilen gelirin oranının kabul edilebilir bir düzeyde olması beklenmektedir. Bu nedenle iĢletme sermayesinin yapısı incelenmelidir. Ayrıca aktif sermayenin kalemlere göre de dengeli dağılımı önemlidir. Nitekim gereğinden fazla sabit sermaye yatırımı amortisman, faiz ve tamir bakım masrafları nedeniyle iĢletme masraflarını artırmaktadır. Aktif sermayenin orantısız dağılımı, pasif sermaye içerisinde

58 yabancı sermaye oranının fazla olması veya kısa vadeli borçların cari varlıklara göre yüksek olması iĢletme için risk faktörü olarak değerlendirilebilir. Bu risk faktörleri iĢletmenin sürdürülebilirliğini engelleyebilir (Bayramoğlu, 2013).

6.10.1. Çiftlik sermayesi

Duran (sabit) varlıklar olarak da tanımlanan bu sermaye grubu, çıplak toprak (toprak sermayesi), toprağa bağlı bir halde bulunan arazi ıslahı sermayesi, binalar (bina sermayesi) ve toprağa bağlı bitkilerden (bitki sermayesi) oluĢmaktadır (ErkuĢ vd. 1995). Toprak sermayesi klasik geç kiraz çeĢidi üreten iĢletmelerde 209.480 TL, klasik erkenci kiraz çeĢidi üreten iĢletmelerde 242.640 TL olarak belirlenmiĢ ve iĢletmeler ortalaması arazi sermayesi incelendiğinde 225.953 TL olarak belirlenmiĢtir. Bu durum iĢletme gruplarına ve klasik geç ve klasik erkenci kiraz çeĢitlerine göre değiĢmektedir (Çizelge 6.11).

Çizelge 6.11. Toprak sermayesi (TL)

ĠĢletme Grupları Mülk Kira Toplam

TL % TL % TL % I. Grup Klasik Geç 45.760 85,12 8.000 14,88 53.760 100,00 Klasik Erkenci 59.040 100,00 0,00 0,00 59.040 100,00 Grup Geneli 48.240 85,78 8.000 14,22 56.240 100,00 II.Grup Klasik Geç 200.000 100,00 0,00 0,00 200.000 100,00 Klasik Erkenci 207.200 100,00 0,00 0,00 207.200 100,00 Grup Geneli 202.560 100,00 0,00 0,00 202.560 100,00 III.Grup Klasik Geç 438.880 100,00 0,00 0,00 438.880 100,00 Klasik Erkenci 445.360 100,00 0,00 0,00 445.360 100,00 Grup Geneli 443.520 100,00 0,00 0,00 443.520 100,00 ĠĢletmeler Ortalaması Klasik Geç 206.814 98,73 2.666 1,27 209.480 100,00 Klasik Erkenci 242.640 100,00 0,00 0,00 242.640 100,00 Grup Geneli 224.720 99,45 1.233 0,55 225.953 100,00 Arazinin verim gücünü uzun bir süre artırmak amacıyla toprağa yapılan sermaye ve iĢ yatırımları toplamı, arazi ıslahı sermayesini meydana getirmektedir (Bülbül, 1973). Toprağın verimliliğini korumak ve artırmak için yapılan yatırımları içeren arazi ıslahı sermayesinin inceleme alanında çok az olması, bu sermaye grubunun pahalı yatırımları gerektiriyor olması ile izah edilebilir (Cinemre ve ark., 1995).

Arazi ıslah sermayesi masrafları iĢletme bütçesinden karĢılanmak üzere iĢletme arazilerinin verimliliğini artırmak amacıyla yapılan yatırımları (çit, duvar, su kuyusu, kanalet, drenaj vs.) kapsamaktadır (Bayramoğlu, 2013).

Ġncelenen iĢletmelerde klasik geç çeĢit kiraz üreten iĢletmelerde iĢletme baĢına ortalama 1.841 TL, klasik erkenci çeĢit üreten iĢletmelerde iĢletme baĢına 2.123 TL,

59 iĢletmeler otalaması ise 1.966 TL olarak arazi ıslah sermayesi belirlenmiĢtir. Bu durum iĢletme gruplarına ve kiraz çeĢitlerine göre farklılık göstermektedir. AraĢtırmanın yapıldığı bölgede iĢletme büyüklerinin genellikle küçük olmaları, fazla masrafa neden olacak bu tür uzun vadeli yatırımların varlığını azaltmıĢtır (Çizelge 6.12).

Çizelge 6.12. Arazi ıslah sermayesi (TL)

ĠĢletme Grupları Kiraz ÇeĢitleri Sulama Tesisi Tesviye TOPLAM

I.Grup Klasik Geç 302,40 150,00 452,40 Klasik Erkenci 332,10 185,00 517,10 Grup Geneli 316,35 168,00 484,35 II.Grup Klasik Geç 1.125,00 625,00 1.750,00 Klasik Erkenci 1.165,50 647,50 1.813,00 Grup Geneli 1.139,40 633,25 1.772,65 III.Grup Klasik Geç 2.468,70 1.645,80 4.114,50 Klasik Erkenci 2.505,15 1.670,10 4.175,25 Grup Geneli 2.494,80 1.663,20 4.158,00 ĠĢletmeler Ortalaması Klasik Geç 1.183,95 657,75 1.841,70 Klasik Erkenci 1.364,85 758,25 2.123,10 Grup Geneli 1.264,05 702,25 1.966,30

Üretime doğrudan katkısı olmayan ancak iĢletme nüfusunun, iĢletmedeki ürünlerin ve iĢletme sermayesi unsurlarının korunmasına yardım ederek, üretime dolaylı etkilerde bulunan önemli bir sermaye grubunu oluĢturmaktadır (Bülbül, 1973).

Ġncelenen iĢletmelerde klasik geç çeĢit kiraz üreten iĢletme baĢına ortalama 61.691,15 TL, klasik erkenci çeĢit kiraz üreten iĢletme baĢına ortalama 59.907,39 TL bina sermayesi belirlenmiĢtir. Bu durum iĢletme gruplarına ve kiraz çeĢitlerine göre farklılık göstermektedir. Klasik geç kiraz üreten iĢletmelerde bina sermayesi içerisinde en fazla payı %93,04 ile konut almaktadır, bunu %3,40 ile ahır, %2,87 ile samanlık, %0,68 ile samanlık takip etmektedir (Çizelge 6.13).

Çizelge 6.13. Bina sermayesi

Kiraz ÇeĢitleri Konut Ahır Samanlık Ambar TOPLAM TL % TL % TL % TL % TL % I.Grup Klasik Geç 41.111,11 91,02 3.333,33 7,38 222,22 0,49 500,00 1,11 45.166,67 100,00 Klasik Erkenci 41.250,00 96,92 1.25,00 0,29 125,00 0,29 1.062,50 2,50 42.562,50 100,00 Grup Geneli 41.120,55 94,13 1.629,16 3,73 163,61 0,37 771,25 1,77 43.684,57 100,00 II.Grup Klasik Geç 60.555,56 91,14 1.222,22 1,84 55,56 0,08 4.611,11 6,94 66.444,44 100,00 Klasik Erkenci 68.000,00 92,14 2.500,00 3,39 500,00 0,68 2.800,00 3,79 73.800,00 100,00 Grup Geneli 64.177,78 91,74 1.800,11 2,57 270,78 0,39 3.705,55 5,30 69.954,22 100,00 III.Grup Klasik Geç 61.428,57 86,69 6.142,86 8,67 1.714,29 2,42 1.571,43 2,22 70.857,14 100,00 Klasik Erkenci 55.000,00 93,40 2.222,22 3,77 555,56 0,94 1.111,11 1,89 58.888,89 100,00 Grup Geneli 58.200,28 89,80 4.182,54 6,45 1124,93 1,74 1.300,27 2,01 64.808,02 100,00 ĠĢletmeler Ortalaması Klasik Geç 55.588,23 90,11 2.794,11 4,53 411,76 0,67 2.897,05 4,70 61.691,15 100,00 Klasik Erkenci 55.740,74 93,04 2.037,03 3,40 407,40 0,68 1.722,22 2,87 59.907,39 100,00 Grup Geneli 55.664,50 91,72 2.405,58 3,96 409,00 0,67 2.209,65 3,64 60.688,73 100,00

60 Tarım iĢletmelerinde bitki sermayesi; toprağa bağlı olan bütün kültür bitkileri, hâlihazırda büyümekte olan veya gelecek üretim döneminde büyüyecek olan ürün için tarlaya yapılmıĢ masrafları kapsamına alan tarla demirbaĢından oluĢmaktadır (Bülbül, 1979).

Ġncelenen iĢletmelerde bitki sermayesi iĢletmeler ortalamasında klasik geç kiraz çeĢidi üreten iĢletmelerde 77.703 TL olarak belirlenmiĢtir. Bunun %1,32‟sini tarla demirbaĢı ve %98,68‟ini ise meyve bahçesi oluĢturmaktadır. Klasik erkenci kiraz çeĢidi üreten iĢletmelerde 94.268 TL bitki sermayesi tespit edilmiĢtir. Bunun %0,95‟ini tarla demirbaĢı ve %99,05‟ini meyve bahçesi oluĢturmaktadır. ĠĢletmeler ortalaması grup geneli incelendiğinde ise 85.028 TL bitki sermayesi belirlenmiĢtir. Bunun %11,14‟ünü tarla demirbaĢı ve %98,86‟sını meyve bahçesi oluĢturmaktadır. Bölgede iklim Ģartlarının meyveciliğe uygun olması meyve bahçesi sermaye unsurunun değerini arttırmıĢtır (Çizelge 6.14).

(Bayramoğlu, 2013), “Kiraz YetiĢtiriciliği Yapan Üreticilerin Riske KarĢı DavranıĢlarının ĠĢletme Geliri Üzerine Etkileri” adlı çalıĢmasında incelenen iĢletmelerde ortalama 92.306,51 TL iĢletme baĢına bitki sermayesi tespit edilmiĢ olup, bunun %99,12‟sini meyve bahçeleri ve % 0,88‟ini tarla demirbaĢı oluĢturmaktadır. ÇalıĢma kapsamında olan iĢletmelerin üretim deseninde meyve bahçeleri ağırlıkta olduğu için bitki sermayesinin oransal dağılımı iĢletme ve risk gruplarına göre farklılık göstermektedir.

Çizelge 6.14. Bitki sermayesi ĠĢletme

Grupları Kiraz ÇeĢitleri

Tarla DemirbaĢı Meyve Bahçesi Toplam

TL % TL % TL % I. Grup Klasik Geç 220,00 0,75 29.250,00 99,25 29.470,00 100,00 Klasik Erkenci 350,00 1,10 31.500,00 98,90 31.850,00 100,00 Grup Geneli 275,00 0,90 30.330,00 99,10 30.605,00 100,00 II. Grup Klasik Geç 2.100,00 3,07 66.240,00 96,93 68.340,00 100,00 Klasik Erkenci 1.450,00 1,85 76.950,00 98,15 78.400,00 100,00 Grup Geneli 1.775,00 2,47 70.065,00 97,53 71.840,00 100,00 III.Grup Klasik Geç 750,00 0,51 146.280,00 99,49 147.030,00 100,00 Klasik Erkenci 880,00 0,60 145.800,00 99,40 146.680,00 100,00 Grup Geneli 812,00 0,55 146.000,00 99,45 146.812,00 100,00 ĠĢletmeler Ortalaması Klasik Geç 1.023,33 1,32 76.680,00 98,68 77.703,33 100,00 Klasik Erkenci 893,33 0,95 93.375,00 99,05 94.268,33 100,00 Grup Geneli 968,00 1,14 84.060,00 98,86 85.028,00 100,00

61