D. AraĢtırmalar
II. ġAHSĠYETĠ VE GÜNLÜK HAYATI
hayatına bağlı kalmadan yaĢamasında GülnûĢ Sultan‟ın büyük emekleri oldu. Daha sonraları III. Ahmed ile beraber Edirne‟ye giden GülnûĢ Sultan orada hastalanarak öldü. NaĢı Üsküdar‟a nakledilerek, cami önündeki türbeye gömüldü133
.
Kaynaklara göre Sultan I. Mahmud‟un 1741‟de beĢ kadını 1753‟te altı kadını vardı134
. Bunlar:
a. AiĢe BaĢkadın (Hace)
1730‟larda padiĢahın haremine alınan AiĢe, Sultan I. Mahmud‟un baĢkadınıdır. Sultan I. Mahmud‟un sağlığında ölen tek kadını budur (Ġstanbul 1746). Fatih‟te Çörekçikapısı‟nda sıbyan mektebi ve bir de çeĢme yaptıran AiĢe Kadın‟ın gömüldüğü yer hakkında bilgi yoktur.
b. Hâtem BaĢkadın (Ö. Ġstanbul 1769)
Sultan I. Mahmud‟un baĢkadınlarından olup, AiĢe‟nin ölümünden sonra baĢkadınlığa yükseldi. Öldüğü tarihte padiĢah olan III. Mustafa amcazadesinin bu eĢinin Üsküdar‟da yaptırdığı Ayazma Camiî‟nin haziresine gömülmesine izin verdi.
c. Alicenab Kadın (Hace)
131
Osmanlı tarihinde III. Murad‟ın cülûsundan itibaren düzenlenen ve Mehd-i ulya veya Valide Sultan denilen padiĢah annelerinin eski saraydan alınarak Topkapı Sarayı‟na nakli hadisesidir, Dündar Alikılıç, Osmanlı‟da Devlet Protokolü ve Törenler, İmparatorluk Seremonisi,Ġstanbul 2004, s. 177- 181.
132
Eyüboğlu, s. 38.
133 Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilât-ı Kadimemiz,(Haz. N. Ahmet Banoğlu), Ġstanbul t.y.,s. 236;
Sakaoğlu, Osmanoğullarının Ünlü Kadın Sultanları, s. 160.
Sultan I. Mahmud‟un baĢ kadınıdır. 1775 yılında hac dönüĢü Ġstanbul‟da vefat eden Alicenab Kadın, Yeni Camiî haziresine gömüldü. Fatih Camiî civarında mektep, çeĢme ve sebil yaptırmıĢtır.
d. Verdinaz Kadın (Hace)
Sultan I. Mahmud‟un beĢinci kadınıdır. 16 Aralık 1804 tarihinde ölen Verdinaz kadın, ġehzadebaĢı Camiî türbesinde defnolundu. Murat PaĢa civarında bir mektep ve sebil 1732 yılında da Galata Su Ġskelesi civarında Verdinaz Kadın ÇeĢmesi‟ni yaptırmıĢtır.
e. Hadice Rami Kadın (Ö. Ġstanbul Ocak 1780) Sultan I. Mahmud‟un altıncı hasekisidir135
BeĢiktaĢ‟ta Akeretler‟e giden sokakta bir sebil yaptırdı. Sultan I. Mahmud‟un ölümünden sonra Haremeyn müfettiĢi Ġbrahim Bey‟le evlendi.
f. Tiryâl Kadın (Ö. Ġstanbul 1785)
Sicill-i Osmanî‟de Sultan I. Mahmud‟un ikbâl hanımlarından, Alderson‟da “Kadın”larından gösterilmiĢ olup, buna göre padiĢahın altıncı kadınıdır. Yenicami Havatin Türbesi ek odasına gömülüdür.
Ġkballeri136
Meyyase Hanım,Sultan I. Mahmud‟un baĢ ikbalidir. Fehmi Hanım, Sultan I. Mahmud‟un ikinci ikbalidir. Sırrı Hanım, ikbali ve kalfalarındandır.
Habbabe Hanım, Sultan I. Mahmud‟un ikbali ve kalfalarındandır.
135 Osmanlı hareminde padiĢahlarla iliĢkileri sonucunda çocuk sahibi olarak haremdeki konumunu
yükselten ikballere verilen isimdir. Bunlardan erkek çocuk annesi olanlara Haseki Sultan ünvanı, kız çocuk annesine de Haseki Kadın ünvanı verilirdi, Alderson, s. 130-131.
136 Ġkballer, padiĢahların kadın efendilerinden sonra gelen ve karı-koca münasebetinde bulundukları,
ancak genellikle çocuk sahibi olmadıkları cariyelerdir, Ahmet Akgündüz, Tüm YönleriyleOsmanlı‟da Harem,Ġstanbul 2007, s. 165-166; Ġkballer çocuk sahibi olurlarsa kadın efendiliğe yükselirlerdi. Bu müessese Osmanlı tarihinde ilk kez II. Mustafa ile baĢlamıĢtır. Bundan sonra, III. Ahmed‟in 1, I. Mahmud‟un 4, III. Mustafa‟nın 1, III. Selim‟in 1, II. Mahmud‟un 4, Abdülmecid‟in 6 ve II. Abdülhamid‟in 4 ikbali olduğu tespit edilmiĢtir, Ali Seydi Bey, s. 207; Vâhid Çabuk, “Osmanlı Haremi”, Osmanlı Teşkilât ve Siyaset Kültürü, Ġstanbul 1996, s. 107.
Bu Ģekilde Sultan I. Mahmud‟un 6 kadını ve 4 ikbalinin olduğu tesbit edilmiĢtir. Ayrıca Harem yaĢamını seven Sultan I. Mahmud, Osmanlı Haremi‟nde en çok cariyesi bulunan padiĢahlardan biridir137. Saray haremindeki cariyelerin sayısı
konusunda en eski listeler Sultan I. Mahmud dönemine ait olup, bunlara göre 17‟si kiler, 6‟sı külhan, 23‟ü diğer hizmetlerde, 79‟u Ģehzadelerin, 98‟i kadın efendilerin dairelerinde olmak üzere 456 cariye vardır138. Bu dönemde haremdeki Kafes
Kasrı‟nda tutuklu bulunan ve hepsi de yetiĢkin olan altı Ģehzade (III. Osman, III. Mehmed, Mustafa, Bayezid, Numan ve I. Abdülhamid) bulunmaktadır139.
Osmanlı tarihindeki birçok padiĢahın aksine Sultan I. Mahmud‟un hiç çocuğu olmamıĢtır. Hatta Sultan I. Mahmud‟un bu üzüntüsünü “Ġki Ģeyden kâm almadım, biri evlâd ve biri mehtab” ifadesiyle dile getirdiği çok meĢhurdur140
. Sultan I. Mahmud‟dan sonra tahta geçen kardeĢi ve halefi III. Osman‟ın da çocuğu olmadığından, Osmanlı Sarayı, 1730 ile 1757 yılları arasında, yani 27 sene doğacak çocuk beklemiĢtir.
Tahta çıkıĢı, amcası III. Ahmed‟in tahttan feragati ile gerçekleĢen Sultan I. Mahmud‟un 24 yıl süren saltanatı, padiĢahın 13 Aralık 1754 tarihinde ölümü ile sona ermiĢtir141. 2 Ağustos 1696‟da Edirne‟de dünyaya gelen Sultan I. Mahmud, 13 Aralık
1754‟te hayatını kaybettiğinde 58 sene, 4 ay, 12 gün, ömür sürmüĢtür142. Ülke içinde
ve dıĢında Osmanlı Devleti‟ne oldukça güçlü bir dönem yaĢatan Sultan I. Mahmud özellikle son zamanlarda rahatsız ve halsiz olmasına ve hekimbaĢının hareket etmemesini söylemesine rağmen, Cuma Selâmlığına çıkıp, cuma namazını kıldı143
. Namazın ardından dönüĢte fenalaĢan padiĢah Demirkapı‟da bindiği atın üzerinde
137 Akgündüz, Osmanlı‟da Harem, s. 136-137.
138 Sakaoğlu, “Mahmud I”, 57; “I. Mahmud”, Osmanlı, XII, s. 183; Ayrıca I. Mahmud dönemi
Topkapı Sarayı‟ndaki cariye listesi için bk. Akgündüz, Osmanlı‟da Harem, s. 231 vd.
139
Sakaoğlu, “Sultan I. Mahmud”, s. 346.
140 ġem‟dani-zâde, Mür‟i‟t-Tevârih, I, s. 178; UzunçarĢılı, Osmanlı Devleti Tarihi, V, s. 335; Adil
ġen, Osmanlı‟da Dönüm Noktası (III. Selim‟in Hayatı ve Eserleri), Ankara 2003.
141 Aktepe, “Mahmud I”, s. 164. 142
Özcan, “Mahmud I”, s. 351.
143 DaniĢment, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, IV, s. 43; Bedi N. ġehsuvaroğlu, “Osmanlı
PadiĢahlarının Âkıbetleri ve Ölüm Sebepleri Hakkında Tıp Tarihi Bakımından Bir Ġnceleme”, V. Türk Tarih Kongresi, Kongeye Sunulan Tebliğler, Ankara 1960, s. 400.
aniden vefât etti144. Öldüğünde 59 yaĢında bulunan padiĢahın saltanat müddeti 24 yıl,
2 ay, 12 gündür. PadiĢahın cenazesi Osmanlı tarihinde ölen padiĢahlara uygulanan ve Ġslâm geleneğinden alınan sisteme uygun bir Ģekilde son derece sade bir Ģekilde yapıldı. Buna göre, tahta geçecek olan yeni padiĢah matem elbiselerini giyerek üzüntüsünü belirtti. Tahta çıkıĢ tebriklerinin tamamlanmasının ardından padiĢahın naĢı sabah erkenden Hırka-i Sâadet civarına nakledilerek, yıkanma ve tekfin iĢlemleri yapılarak burada bekletildi145. Devlet erkânının ölen padiĢahı görüp haklarını helâl
etmelerinden sonra, cenaze Babüssaâde‟de kurulan musallaya götürülerek, sadrazam ve ulemanın da katımıyla cenaze namazı Ģeyhülislâm Mehmed Said Efendi tarafından kıldırıldı146. Üzerinde birkaç parça kâbe örtüsü ve yusufî denilen küçük
selimî ve bir kıt‟a sorguç yer alan padiĢahın tabutu kaldırılarak, Nûruosmaniye Camiî‟nin yanında kendisi için yaptırdığı türbeye değil, halefi III. Osman‟ın emri ile Yeni Camii‟nde babası II. Mustafa‟nın yanına Turhan Sultan Türbesine147
defnedildi148. Sultan I. Mahmud‟un ölümü halk arasında büyük teessüre yol açtığından vefatı ülkede bir matem havası oluĢturdu149. Sultan I. Mahmud‟un
vefâtından sonra kardeĢi III. Osman tahta çıktı. Ancak gerekSultan I. Mahmud‟un
144 I. Mahmud‟un ölümüne sebep olan hastalığı hakkında değiĢik görüĢler vardır: UzançarĢılı, “I.
Mahmud 15 günden beri mide rahatsızlığından muzdaripti. 13 Aralık 1754 tarihinde Cuma namazını Ağa Camii‟inde kıldıktan sonra ata zorla binebildi. Demirkapı‟ya geldiğinde at üzerinde öldü” diye nakletmektedir, Ġ. Hakkı UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, V, Ġstanbul 1994, s. 336-337; Bunun dıĢında padiĢahın kemik veremine bağlı bir hastalıktan ya da bir çok padiĢahın ölümüne neden olan fistül denilen bir hastalıktan öldüğü Ģeklinde de çeĢitli iddialar vardır, D. Ceyhun, Ah Şu Osmanlılar, Ġstanbul 2000, s. 32; Yine I. Mahmud‟un mevcut portrelerindeki özelliklerine bakarak, ĢiĢman bir vücut yapısına sahip olan padiĢahın aniden ölümünün yüksek tansiyona bağlı kalp krizi ya da beyin kanaması gibi nedenlere de bağlanmaktadır, BarıĢ, s. 176; Frelly, Osmanlı Sarayı, s. 219-227; Tarihlerde ölümü ile ilgili olarak, “Feyziyâ dedim du‟â-birle vefât-ı târihin Yâ ilâhi huld ola Sultan Mahmud‟a makam” ifadesi geçmektedir, Hafız Hüseyin Ayvansarâyi, Mecmuâ-i Tevârih, (Haz. Fahri Çetin Derin- Vahid Çabuk), Ġstanbul 1985, s. 154.
145 Ali Seydi Bey, s. 418, Ayrıca bk. KürĢat Demirci, “Cenaze”, DİA, VII, Ġstanbul 1993, s. 333-354. 146
Hakan T. Karatepe, Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Deleti‟nin Son Yüzyılında Merasimler, Ġstanbul 2004, s. 36.
147 Ayrıntılı bilgi için bk. Bülent Çetin- Ġ. Aydın Yüksel, Padişah Türbeleri, Ġstanbul 2000, s. 88-91. 148
UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, V, s. 336; Aktepe, “Mahmud I”, s. 164.
149
Sakaoğlu, , “Mahmud I”, s. 57; ġem‟dâni-zâde‟de ölüm hadisesi ve III. Osman‟ın tahta geçiĢi Ģöyle anlatılır; “ Sultan Mahmud Hân birkaç haftadan berü mizaçsız ve gayetle zaif iken Saferin yirmi sekizinci (14 Aralık 1754) cum‟a günü yine gayret edüp, Demirkapı‟da vâki‟ Ağa Câmi‟i‟ne çıkup, ba‟de‟l-Cum‟a Demir-kapı‟dan, Saray-ı hümâyûn‟a dahil oldukda dabbesinde sükût eder gibi olucak, akreb-i hüddâm kucaklarına aldıklarında teslim-i rûh eylediğine müĢâhede ettiklerinde enva hüzn ve elem ile râhat döĢeğine isâl eylediler. Ve li-eb er karındaĢı Sultan Osman Hân‟ı taht-ı sa‟âdet iclâs ettiklerinde erbâb-ı hall ü akd gelüp bi‟at ettiklerinde toplar atılıp, dellâller nidâ etmekle cülûs-ı Osman Hân i‟lan olundukda “Sultan Gazi” târih vâki oldu” ġem‟dani-zâde, Mür‟i‟t-Tevârih, I, s. 172.
gerek III. Osman‟ın çocukları olmadığından, Osmanoğulları, III. Ahmed‟in evlâtlarıyla yürüdü.