ĠĢletmelerin yapısal özellikleri

Anket çalıĢması sonucunda iĢletmelerin kapasitelerine bakıldığında en küçük iĢletmenin 25 ton/yıl ve en büyük iĢletmenin 860 ton/yıl kapasiteye sahip olduğu görülmüĢtür. En küçük üretim yapan iĢletme 23 ton/yıl, en büyük iĢletme 360 ton/yıl üretim gerçekleĢtirmiĢtir.

Anket uygulaması sırasında ve sonrasında yapılan incelemelerde iĢletmeler arası varyasyon katsayısına göre 0-50 ton/yıl üretim yapan iĢletmelerin küçük, 51- 250 ton/yıl üretim yapan iĢletmelerin orta, 250 ton/yıl‟dan büyük üretim yapan iĢletmelerin büyük iĢletmeler olacak Ģekilde gruplandırılmıĢtır. ĠĢletmelerin büyüklük Gruplarına göre kuruluĢ aĢamasındaki kapasiteleri ve Ģimdiki kapasiteleri Çizelge 5.1‟de gösterilmiĢtir.

Çizelge 5.1. ĠĢletmelerin Kapasiteleri ĠĢletme Grupları

(ton/yıl)

ĠĢletmeler

ĠĢletme Sayısı

Kapasite (Ton/yıl) KuruluĢ Ort. Mevcut

Ort.

0-50 6 33 50

51-250 8 53 181

> 250 6 25 589

Ortalama 20 38 264

ĠĢletmelerin mevcut kapasitelerine göre % 30‟u (6) baĢladığı kapasitede devam etmekte olup, % 70‟i (14) ise kapasitelerini artırmıĢ olarak yetiĢtiricilik faaliyetlerine devam etmektedir. ĠĢletmelerin çoğu (% 95) 2005 ve sonrasında kurulmuĢtur. Sadece

bir iĢletme (%5) 1996 yılında kurulmuĢtur. Bundan sonra kapasite artırmayı düĢünen iĢletme oranı (%75) olarak bulunmuĢtur. ĠĢletmelerin tamamı yetiĢtiricilik yapacakları baraj gölü sahasını 15 yıllığına özel idareden kiralamıĢlardır.

ĠĢletmelerin kuruluĢ aĢamasında bazı sorunlar yaĢadıklarını belirtmiĢlerdir. Bunlardan % 45‟i bürokrasi ile ilgili sorunlar teĢkil etmektedir. ĠĢletmelerin % 40‟ı ise herhangi bir sorun yaĢamadığını ifade etmiĢtir. % 15 oranında iĢletme ise yetiĢmiĢ eleman ve teknik bilgi yetersizliği konusunda sorun yaĢamıĢlardır.

ĠĢletmecilerin balık yetiĢtiriciliğindeki iĢ tecrübeleri ortalama 4,55 yıl olarak tespit edilmiĢtir. Alabalık yetiĢtiriciliği dıĢında baĢka bir iĢle uğraĢanların oranı küçük, orta ve büyük gruplarda sırasıyla % 50, 63 ve 50 olmuĢtur. Genel ortalamada bu oran % 55 olarak tespit edilmiĢtir (Çizelge, 5.2).

Çizelge 5.2. ĠĢletmelerin ve Yöneticilerinin Bazı Özellikleri ĠĢletme Grupları

(ton/yıl)

Yöneticiler BaĢka iĢ yapıyor mu _ĠĢ

Tecrübesi (Yıl) Evet (%) Hayır (%) 0-50 50 50 4,33 51-250 63 37 2,88 > 250 50 50 7,00 Ortalama 55 45 4,55

Alabalık yetiĢtiricilerinin genel ortalamada % 55 oranında ikinci bir iĢlerinin olduğu görülmektedir. Alabalık yetiĢtiriciliğine baĢlanmadan önceki uğraĢılarına devam ettikleri görülen iĢletmecilerin gelirlerinin büyük bir kısmını alabalıktan karĢıladıkları belirlenmiĢtir. Alabalıktan elde edilen gelir ile ikinci iĢten alınan gelir arasında büyük farklar olduğu iĢletmecilerin ifadelerinden anlaĢılmıĢtır. Adıgüzel ve Akay (2005)‟in yaptığı çalıĢmada alabalık üretimi dıĢında ikinci bir iĢ yapanların oranı % 52,63, Soylu (1995)‟in yaptığı çalıĢmada ise bu oran % 71,43‟tür. Bu iki çalıĢmaya göre bu araĢtırma sonuçları (% 55) Adıgüzel ve Akay (2005)‟in yaptığı çalıĢmaya yakın sonuçlar vermiĢtir. Sadece alabalık üretimi ile uğraĢan iĢletmeci oranının % 45 olması ve ikinci bir iĢ yapanların gelirlerinin büyük bir kısmının alabalıktan elde ediliyor olması geçim kaynağı olarak alabalığın yer tuttuğunun bir iĢareti sayılabilir.

ĠĢletmelerin kurumsal yapısı incelendiğinde küçük iĢletmelerin % 100‟ünün gerçek kiĢilerden, orta iĢletmelerin % 50 oranında tüzel kiĢiliklerden oluĢtuğu ve büyük iĢletmelerin de % 100‟ünün tüzel kiĢilik Ģeklinde olduğu görülmüĢtür. Genel olarak bakıldığında ise iĢletmelerin % 50‟si tüzel kiĢilik Ģeklindedir. Tüzel kiĢiliklerin tamamı Ģirket olarak kurumsallaĢmıĢtır. Bu sonuçlardan iĢletme büyüdükçe tüzel kiĢiliğe doğru bir kayma olduğunu anlamak mümkündür.

Bölgedeki üretim Ģekli incelendiğinde iĢletmeler:

1. Sağımdan porsiyonluk balığa kadar yetiĢtiricilik yapanlar (Kuluçkalama yapanlar, damızlık balıklarını sağıp yavrusunu kendisi üretenler)

2. Yavru alarak porsiyonluk balığa kadar yetiĢtiricilik yapanlar (Kuluçkalama yapmayıp yavru satın alanlar)

3. Hem sağımdan hem de yavru alarak yetiĢtiricilik yapan kombine iĢletmeler olarak 3 gurupta toplanmaktadırlar (Çizelge, 5.3).

Çizelge 5.3. AraĢtırma Bölgesindeki Üretim ġekilleri ĠĢletme Grupları (ton/yıl) Sağımdan Porsiyona (%) Yavrudan Porsiyona (%) Kombine (%) 0-50 50 50 0 51-250 38 50 12 > 250 67 16 17 Ortalama 50 40 10

YetiĢtiricilik faaliyetleri sırasında karĢılaĢılan sorunlar incelendiğinde; çok büyük bir oranda (%90) hastalıklar geldiği ve bunun dıĢında hastalıklarla birlikte, su seviyesinin düĢmesi veya değiĢmesi, predatörler (kuĢlar vb) ve hızlı su akıĢının en önemli sorunlar olduğu tespit edilmiĢtir. Hastalık veya teknik konularda bir sorunla karĢılaĢıldığında iĢletmeler il veya ilçe tarım müdürlüğünden, diğer iĢletmelerden veya kendi deneyimlerinden faydalanarak sorunlarını çözme yoluna gitmektedirler.

Keban Baraj Gölü‟nde yapılan alabalık yetiĢtiriciliğinde kare, sekizgen veya altıgen ve offshore olmak üzere 3 tür kafes kullanıldığı tespit edilmiĢtir (Resim, 5.1-2).

ġekil 5.1. Bölgedeki Offshore Kafeslerden Bir Örnek

ġekil 5.2. Bölgedeki Kare Kafeslerden Bir Örnek

Kare, sekizgen ve altıgen kafesler profil demir malzemeden, offshore (kıyı ötesi) kafesler yüksek dayanıklı plastik malzemeden yapılmıĢtır. Kare kafesler genellikle Keban ve Elazığ‟da yerel imkanlarla yapılmakta, diğer kafesler ise il dıĢından bu sektörde geliĢmiĢ büyük sağlayıcılardan satın alınmaktadır (Çizelge, 5.4).

Çizelge 5.4. Bölgede Kullanılan Kafes Özellikleri Kafesler Yapım Malzemesi Boyutları (Çap ya da

Kenar Uzunluğu) Hacim (m3)

Kare Profil Demir 5 m (K) 27

Sekizgen veya Altıgen Profil Demir 3 m (K) 85 – 108

Offshore Polietilen 12 m – 16 m (Ç) 79 – 201

K: Kenar Uzunluğu Ç: Çap

ĠĢletmeler toplamında iĢletme baĢına düĢen kafes hacmi 9820 m3

olup, küçük, orta ve büyük iĢletmelerde iĢletme baĢına düĢen kafes hacmi sırasıyla 1947 m3

, 7724,4 m3 ve 20487,7 m3‟tür. Aydın ve Sayılı (2009)‟nın yaptıkları çalıĢmada kafes balıkçılığında iĢletme baĢına düĢen ortalama kafes hacmi 1093,67 m3_{‟tür. Bu çalıĢmada}

genel ortalama 9820,0 m3 olduğuna göre Keban Baraj Gölü‟ndeki fiili üretim kapasitenin oldukça yüksek olduğu söylenebilir (Çizelge, 5.5).

Çizelge 5.5. ĠĢletmelerin Kafes Mevcudu ve Hacim Olarak Kapasiteleri

ĠĢletme Grupları (Ton) Kafesler (Adet) Toplam Kafes Hacmi (m3)

Kare Sekizgen Offshore

Sayı Hacim (m3) Sayı Hacim (m3) Sayı Hacim (m3) 0-50 17,3 1265,3 0,3 141,7 0,8 540,0 1947,0 51-250 65,4 4772,4 6,3 2952 0,0 0,0 7724,4 > 250 97,0 7081,0 13,3 2455,0 11,7 10951,7 20487,7 Ortalama 60,5 4413 6,6 1960,0 3,5 3448,0 9820,0

Kullanılan kafes türünün üretim açısından Ģu farkları bulunmaktadır:

1. Kare kafeslerin maliyeti düĢük olmasına rağmen bakım masrafları yüksek ve kullanım ömürleri düĢüktür.

2. Kare kafeslerin küçük hacimli olması nedeniyle burada stoklanabilecek yavru balık miktarı düĢük olduğundan daha fazla su alanı gerektirmektedir.

3. Daha fazla su alanı ve dolayısı ile daha fazla sayıda kafes, iĢçiliği artırmaktadır. 4. Ancak kare kafeslerin derinlikleri az olduğundan hasat ve temizlik iĢlemleri

5. Polietilen offshore kafeslerin ilk maliyeti yüksektir. Ancak kullanım ömürleri yüksek (en az 20 yıl) ve bakım masrafları düĢük olduğu için daha etkin kullanılmaktadır.

6. Offshore kafesler kare kafeslere göre daha büyük ve derin olduklarından çok daha fazla balık stoklamaya imkan verirler. Aynı alanda daha çok stoklama yapıldığı için birim üretim miktarı için kare kafeslerden daha az su alanı gerektirirler.

7. Bir offshore kafeste kare kafese göre çok daha fazla balık stoklandığı için iĢçilik azalmaktadır (Yemleme, bakım ve kontrol vb).

ĠĢletmelerin kapasitelerinin ne kadarını kullandıkları ile ilgili yapılan incelemede küçük iĢletmeler toplam kapasitelerinin % 67,00‟sini, orta iĢletmeler % 93,10‟unu ve büyük iĢletmelerin % 50,81‟ini kullandıkları görülmüĢtür. Genel ortalamada ise kapasite kullanım oranı % 63,33‟tür (Çizelge, 5.6).

Çizelge 5.6. ĠĢletmelerin Kapasiteleri ve Kapasite Kullanım Oranları

ĠĢletme Gruplar (Ton) Kapasite (Ton/Yıl) Üretim (Ton/Yıl) Kapasite Kullanım Oranı (%)

0-50 50,00 32,33 64,66

51-250 181,25 168,75 93,10

> 250 589,17 299,33 50,81

Ortalama 264,25 167,35 63,33

Aydın ve Sayılı (2009)‟nın yaptıkları çalıĢmada kafes balıkçılığı yapan iĢletmelerde iĢletme baĢına düĢen üretim miktarı 42,43 ton olmuĢtur. Bu araĢtırmada çıkan sonuçlara göre genel ortalamada iĢletme baĢına düĢen üretim miktarı 167,35 ton‟dur. ĠĢletme baĢına düĢen toplam kafes hacimlerine bakıldığında bu farkın normal olduğu söylenebilir. Bu çalıĢma ile Aydın ve Sayılı (2009)‟nın yaptıkları çalıĢmada iĢletme baĢına düĢen kafes hacmi oranı yaklaĢık 1/9‟dur.

ĠĢletmelerin sahip olduğu binalara bakıldığında, genellikle su üstünde kafes sistemiyle entegre ahĢap yapılı binalar mevcuttur. Bu binalar 24 m2

ile 140 m2 arasında büyüklüğe sahip ve maliyeti 25.000 TL‟yi geçmeyen yapılardan oluĢmaktadır. Kıyıda depo veya ambar olarak kullanılan çok az sayıda betonarme bina da mevcuttur. ĠĢletmelerin sahip oldukları binalarla ilgili bilgiler Çizelge 5.7‟de gösterilmiĢtir.

Çizelge 5.7. ĠĢletmelerin Sahip Olduğu Binalar ĠĢletme Grupları

(Ton)

Binalar (m2)

Betonarme AhĢap Toplam Alan

0-50 0,00 46,40 46,40

51-250 20,90 77,90 98,80 > 250 60,00 110,3 170,30 Ortalama 23,50 76,50 100,00

ĠĢletme baĢına düĢen bina alanı küçük iĢletmelerden büyük iĢletmelere doğru arttığı görülmektedir. Küçük iĢletmelerde iĢletme baĢına düĢen bina alanı 46,4 m2

iken büyük iĢletmelerde 110,3 m2_{‟dir. Genel ortalamada iĢletme baĢına düĢen bina alanı}

100,00 m2‟dir. ĠĢletme baĢına düĢen bina alanı yapılan diğer araĢtırmalardan Demir (1997) 26,4 m2, Rad (1999) 199 m2 ve Adıgüzel ve Akay (2005) 138 m2 olarak hesaplamıĢtır.