Yeni teknolojilerin gelişmesi, üretim alanında verimlilik devrimini sona erdirmekte, ağırlık merkezini imalattan bilgiye doğru kaydırmaktadır. Birçok işletme bilgisayar kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte bilgi toplama, analiz ve rapor tutma işlerinde BT’den yararlanmaktadır. Bu durum, örgütlerde hiyerarşik yapıların hızla çözülmesine dolayısıyla örgütlerin yeniden yapılanmasına yol açmaktadır (Akolaş, 2008:31). BT, işletmelerin yeniden yapılanmasında önemli bir rol oynamakla birlikte, bilginin etkin akışını kolaylaştırmakta, işletme faaliyetlerinin etkin ve etkili karar verilmesinde katkı sağlamaktadır (Adewole, 2005:358). Ayrıca BT, ürün ve hizmetlerin elde edilmesinde ortaya çıkan işlem maliyetlerinin azaltılmasında da etkili olmaktadır (Bullinger ve Lentes, 2000:1476). BT, hızla yönetimin ayrılmaz bir parçası haline gelmekte ve yönetsel kararların birçoğu BT olmaksızın etkin olarak uygulanamaz olmaktadır. Örgütsel değişikliklerin kapsamı BT’nin kullanım amacına bağlı olarak değişebilmektedir. BT yardımıyla örgütsel değişim beş aşamalı bir süreç olarak ele alınabilir. Şekil 2.1’de her bir aşamada BT’nin sağlayacağı faydalar ve rekabet üstünlüğü sağlama konusundaki katkıları arttıracağı görülmektedir.
68
Şekil 2.1: Bilişim Teknolojisi Destekli Örgütsel Değişim Kaynak:Venkatraman, 1994:74
Đlk iki düzey işletme fonksiyonlarının işlevselliğinin arttığını göstermektedir. BT’nin yerel kullanım düzeyinde bazı handikaplarından bahseden Venkatraman, yerel kullanım düzeyi içinde BT uygulamalarına karşı bir iddia ortaya koymamakta, dahili örgüt süreçlerinde uygun değişimlerle bir araya getirilen standart BT uygulamalarının önemli avantajlar sağlayacağını söylemektedir. Dönüşümün yüksek düzeyleri potansiyel olarak daha büyük faydalar elde etmeye işaret etse de bunlar aynı zamanda örgütsel rutinlere (raporlama, performans değerlendirme kriterleri v.b.) paralel olarak daha yüksek düzey değişiklikler yapılmasını gerektirmektedir. Đlk iki düzey, evrimci, sonraki üç aşama da radikal düzeydir. Çünkü, ilk iki düzey diğer üç düzeyle karşılaştırıldığında iş süreçleriyle ilgili minimal değişiklikler gerektirmektedir. Üçüncü aşamayla birlikte radikal değişiklikler BT’nin faydalarının yükseleceğini göstermektedir. Ayrıca örgütsel stratejinin temel mantığı işletme faaliyet alanının tanımlanma mantığını ve örgütün işletme ağları içindeki belirli pozisyonlarını destekleme yönünde söz konusu üç yüksek düzey dönüşüm çerçevesini içermektedir (Venkatraman, 1994:74).
Düşük Olası Faydalar Yüksek
Đş le tm en in D eğ iş im D er ec es i Düşük Yüksek
Đşletme Alanının Yeniden Tanımlanması Đşletme Ağının Yeniden Tasarımı
Đş Sürecinin Yeniden Tasarımı
Đçsel Entegrasyon Yerel Kullanım Kademeli Düzeyler Radikal Düzeyler
69
BT’nin 1960’tan itibaren nasıl geliştiği ve bu gelişimin işletmeler üzerindeki genel etkileri Şekil 2.2’de gösterilmiştir. Bu gelişim evreleri üç dönemde ifade edilmiştir. Đlk dönem, verimliliğin arttığı veri işleme ve mikroişlemci dönemdir. Đkinci dönem, üretimde bilişim teknolojilerinin kullanımıyla fonksiyonelliğin arttığı, üçüncü dönem de gelecekte tahmin edilen yenilikçi dönemdir.
Şekil 2.2: Ekonomik Gelişmede Bilişim Teknolojilerinin Etkisi Kaynak: Bullinger ve diğerleri, 2000:1472
Pazarların hızla değiştiği, ürünlerin yaşam süresinin kısaldığı, teknolojinin sürekli ilerlediği, rakiplerin arttığı günümüzde başarılı olan işletmeler, kuşkusuz bilgiyi kuruluşun her kademesinde kullanan, yeni teknolojileri uygulayan işletmeler olacaktır. BT her ne kadar tek başına rekabetçi avantaj sağlamasa da, işletmelerin temel yeteneklerinin güçlendirilmesi ve sektördeki devamlılığı açısından ön koşul olmaktadır. Bu bağlamda BT’nin işletme stratejileri üzerindeki etkileri üç başlık altında toplanabilir (Vural, 2006:97):
Sektör Düzeyi: BT ürün geliştirme ve dağıtım sürecini kısaltarak bir sektördeki mal ve hizmetlerin niteliği değişebilmektedir. Bununla birlikte, BT sektör düzeyinde çok yaygın bir iletişim
III. Dönem Yenilik II. Dönem Fonsiyonellik I. Dönem Verimlilik B il iş im T ek n ol oj il er in in P er fo rm an sı Karmaşıklık
70
ağı kurulmasına imkan vererek mal ve hizmetlerin yerel ve ulusal olarak kolayca dağıtılmasına ve sonuçta ekonomik bir kazanç elde edilmesine imkan sağlamaktadır.
Đşletme Düzeyi: Bir işletmenin rekabet faktörleri olan alıcılar, tedarikçiler, ikame ürünleri, potansiyel ve mevcut rakipleri değişik ölçülerde bilişim teknolojilerinden etkilenmektedir. BT, işletmelerin yan sanayi ve müşterileriyle bütünleşmelerine, çok hızlı ve etkili veri değişimi yapmalarına imkan sağlamaktadır. Bunun yanında, işletmelerin yeni teknolojileri kullanılması, mevcut rakipleri ve sektöre yeni giren işletmeler karşısında farklılaşmasına imkan sağlamaktadır.
Stratejik Düzey: BT stratejik düzeyde düşük maliyet, ürün farklılaştırma ve özel pazarlara girme alanlarında önemli etkilere sahiptir. Özellikle ofis otomasyonu ve üretim sürecinde planlama ve kontrol amacıyla bilişim teknolojilerinin kullanımı maliyetlerin düşürülmesi ve verimliliğin arttırılması açısından önem taşımaktadır. Bilgisayar destekli tasarım ve işletme dışıyla kurulan işletişim ağları ürün farklılaştırma ve geliştirme sürecine katkı sağlamaktadır. Ayrıca, belirli pazarlardaki tüketicilerin detaylı bilgilerin toplanmasında yararlı olmaktadır.
Bilginin güç haline geldiği günümüzde, ileri ülkeler ve dev işletmeler yatırımlarının büyük bölümünü bilgi ve iletişim teknolojilerine ayırmaktadırlar. Nitekim, ABD'de teknoloji politikaları oluşturulurken, desteklenecek birinci teknoloji alanı bilişim olarak belirlenmiştir. Bu durum, daha güçlü bilgisayarlar, daha hızlı bilgisayar ağları, daha sofistike yazılım geliştirme ve ilk ulusal bilgi otobanını gerçekleştirmeyi gerekli kılmaktadır. Böylece, 19.yüzyılda demir-yollarının oluşturduğu toplumsal ve ekonomik etki, günümüzde bilişim otobanıyla sağlanmaya çalışılacaktır. Bu şekilde bir iletişim ve bilişim altyapısının oluşturulması yeni teknolojilerin geliştirilmesini hızlandıracaktır (Akın, 27.05.2008).
71
Nitekim, BT endüstrisine 2000 yılında dünya çapında 2 trilyon dolar harcanmıştır (Torre ve Moxon, 2001:617).