Üstbilişsel Bilgi

Üstbilişsel bilgi türü, kişinin kendi bilişi hakkında bilgi sahibi olması anlamını taşımaktadır. Öğrencinin bilişi hakkında çıkarımlar yapabilmesi, kendi düşünüşünden haberdar olması kendilerinin farkına varmalarını sağlamakta ve öğrenmelerinin kolaylaşmasının önünü açmaktadır. Ayrıca kişinin kendi bilişinin farkında olmasının bir getirisi olarak öğrenmesini düzenlemeyi ve kendini değerlendirmeyi de başarmasını sağlamaktadır. Üstbilişsel bilginin stratejik bilgi, bağlamsal ve koşullarla ilgili yönler de dâhil olmak üzere bilişsel görev bilgisi ve kendi kendisi hakkında bilgi olmak üzere üç alt kategorisi bulunmaktadır (Anderson vd 2001; çev. Özçelik, 2014).

Stratejik bilgi, öğrenme, düşünme ve problem çözme ile alakalı genel stratejilerin

oluşturduğu bilgi türüdür. Öğrencinin bir konuyu öğrenmek için yapmış oldukları ezberleme, anlam çıkarma ya da ders materyallerini kavramada kullanabilecekleri stratejileri içermektedir. Öğrenci ayrıca bilişlerini planlama, bilişini izleme ve bilişlerini düzenlemede de ihtiyacı olacak bazı üstbilişsel stratejilerin bilgisini de kullanmaktadır. Problem çözme esnasında yararlanacakları çeşitli stratejiler ile tümevarım ve tümdengelim stratejilerini de kullanmak yine bu bilgi türünün içinde yer almaktadır. Farklı şekillerde ifade etme ya da özetleme gibi geliştirme stratejilerinin bilgisi, kendi kendini sınama gibi anlama stratejilerinin bilgisi, şema ile

38

gösterme gibi organizasyonla ilgili stratejilerin bilgisi bu bilgi türünün örnekleri arasında yer almaktadır (Demirel, 2015).

Bağlamsal ve koşullarla ilgili yönler de dâhil olmak üzere bilişsel görevler bilgisi,

öğrencilerin hangi stratejiyi ne zaman ve nasıl kullanacağı bilgisidir. Öğrenciler bilgi ile karşılaştıklarında hangi stratejiyi kullanmaları gerektiğini öğrenmektedir. Fakat her strateji her duruma uygun olmayabilir. Böyle bir durumda ise öğrenciler her farklı durum için en uygun ve en işe yarar yarar stratejiyi geliştirmelidir. Koşullarla ilgili bilgilerin diğer bir yönü ise strateji kullanımının kültüre, sosyal yaşantıya ya da daha özel bir alana bağlı olmasıdır. Yani bir stratejinin her kültürde ya da her ortamda aynı faydayı sağlayamayabileceği bilinmelidir. Basit bir ezberleme görevinin sadece tekrar gerektirebileceğinin bilgisi, özetleme ya da farklı şekilde ifade etme gibi geliştirme stratejilerinin daha derinlere inen bir kavrayışla sonuçlanabileceğinin bilgisi bu bilgi türüne örnek olarak gösterilebilir (Anderson vd 2001; çev. Özçelik, 2014).

Kendi kendisi hakkında bilgi (özbilgi), öğrencinin öğrenme ve bilişle ilgili olarak

kendi düzeyinin farkında olmasının, güçlü veya zayıf yönlerinin farkında olmasının bilgisini içerir. Öğrencilerin hangi sınav türünde daha başarılı oldukları ya da hangi durumlarda daha kolay kavradığının bilisi kendi kendisi hakkında bilgi sahibi olduğunu göstermektedir. Ayrıca uzmanların da kendi bilgi düzeyleri ve eksiklerini bilmeleri ve ihtiyaçları olan bilgiyi bulmak için kullanacakları stratejiyi bilmeleri de bu tür bilgi dâhilindedir ve uzmanları da diğerlerinden bu yönüyle ayırmaktadır. Kişinin kendisi hakkındaki bilgi, üstbilişsel bilginin önemli bir yönü olarak görülmektedir. Ancak burada önemli olan bilginin doğruluk derecesidir. Özellikle öğrencilere verilen geri dönütlerde, öğrencinin kendini olduğundan farklı biri olarak algılamasına yol açacak dönütlerden kaçınılması gerekmektedir. Kişinin bazı alanlarda bilgili olup bazı alanlarda ise bilgili olmayabileceği ile ilgili bilgi, bir göreve duyduğu kişisel ilginin bilgisi, bir görevi yapmadaki kendi amaçları ile ilgili bilgi kendi kendisi hakkındaki bilgi türüne örnektir (Başbay, 2008; Demirel 2015).

39

Tablo 7. Bilgi Birikimi Boyutu (Anderson vd., 2001; çev. Özçelik,2014: 39; Demirel, 2015:114, Başbay, 2008)

Ana ve Alt Gruplar Örnekler

A. Olgusal Bilgi- Bir konu alanını tanımış, o alandaki problemleri çözebilen bir öğrencinin bilmesi zorunlu olan temel ögeler

AA. Terimlerin bilgisi

AB. Özel ayrıntı ve ögelerin bilgisi

Teknik terimler, müzik simgeleri Başlıca doğal kaynaklar, güvenilir bilgi kaynakları

B. Kavramsal Bilgi - Geniş bir yapının temel ögeleri arasında bulunan ve bu yapıyı oluşturan ögelerin birlikte hareket etmesini sağlayan ilişkiler

BA. Sınıflamalar ve sınıfların bilgisi BB. İlkeler ve genellemeler bilgisi BC. Kuram, model ve yapıların bilgisi

Jeolojik zamanlar, işletmelerde mülkiyet şekilleri Pisagor teoremi, arz ve talep kanunu

Evrim kuramı, parlamentonun yapısı

C. İşlemsel Bilgi- Bir şeyin nasıl yapılacağı, araştırma yöntemleri; beceri, algoritma, teknik ve yöntemlerden nasıl yararlanılacağına dair ölçütler

CA. Alana özel beceri ve algoritmaların bilgisi CB. Alana özel teknik ve yöntemlerin bilgisi CC. Uygun yöntemlerin hangi durumlarda kullanılacağının belirlenmesine ilişkin ölçütlerin bilgisi

Suluboya resimde yararlanılan beceriler, tam sayılarda bölme algoritması

Görüşme teknikleri, bilimsel yöntem

Newton’un ikinci yasasına dayalı bir işlemden ne zaman hangi durumda yararlanılacağının

belirlenmesine ilişkin ölçütler; işletme maliyetlerini tahmin etmek için belli bir yöntemden yararlanılıp yararlanılmayacağına karar verme ile ilgili ölçütler

D. Üstbilişsel Bilgi- Genelde bilişle ilgili bilgi, kişinin kendi bilişinin farkında ve onunla ilgili bilgi sahibi olması

DA. Stratejik bilgi

DB. Uygun bağlam ve koşullarla ilgili olanlar da dâhil olmak üzere, bilişsel görevlerle ilgili bilgi DC. Kendi kendisi hakkında bilgi

Ders kitabında verilen şekliyle bir konu alanı bölümünün(ünite) yapısını ortaya koyarken yararlanılabilecek araçlardan biri olan ana hatların belirlenmesi ile ilgili bilgi; çeşitli stratejilerden yararlanma yolları ile ilgili bilgi Belli öğretmenlerin öğrencilerine

uygulayabilecekleri test çeşitleri hakkında bilgi, değişik görevlerin gerektirebileceği bilişsel hazırlıklar

Makaleleri eleştirmenin bir kişisel güç, makale yazmanın ise bir kişisel zayıflık göstergesi olduğunun bilgisi; kişinin kendi bilgi düzeyinden haberdar olması

40