Günümüzde üretim yönetimi kavramı yalnızca fiziksel değerlerin yaratılması için gerçekleştirilmesi gereken tüm planlama, yönlendirme ve kontrol çalışmalarını değil, fiziksel olmayan değerlerin yani hizmetlerin oluşturulmasında da aynı işlemlerin gerçekleştirilmesini kapsamaktadır. Bu anlamda, üretim yönetimi kavramı dar kalıpların ötesinde, çok geniş bir uygulama alanı olan bir kavram haline gelmiştir. Bu çalışmada üretim yönetimi kavramı hizmetleri de kapsayacak şekilde ifade edilecektir.
Aynı zamanda bu kavramın işletmeler açısından hayati önemi söz konusudur. Çünkü üretim yönetimi, bir işletmenin en önemli fonksiyonlarından birisi olan üretim fonksiyonunun tüm aşamalarında söz konusu olan eylemler bütününü içermektedir. Bilindiği gibi; üretim fonksiyonuyla yaratılan değerler, hem toplum ihtiyaçlarının karşılanmasında, hem de işletmenin üretim sonucu yarattığı değerleri faydaya dönüştürerek; konumunu korumasında ve ilerlemesinde çok büyük bir yere sahiptir. Bu açıdan, üretim yönetimi süreçlerinde bilimsel yöntemlerden yararlanmak ve değişen koşullara uyum göstermek, özellikle üretim sisteminin yönlendirilmesi aşamasını çok dikkatli gerçekleştirmek gerekmektedir.
Literatürde üretim yönetimi kavramının farklı tanımlarıyla karşılaşmak mümkündür. Bir kaçı aşağıda yer almaktadır:
“ Üretim / İşlemler Yönetimi ” ( ÜRİY ); girdileri ürünler ve hizmetlere dönüştüren örgütlerin ilgili dilimlerindeki, yani produktif ( verimli ) sistemlerdeki, tüm çalışmaların planlanması, örgütlenmesi, kadrolanması, yönlendirilmesi ve kontrolü olarak tanımlanabilir.151
151
M. Hulusi Demir, Şevkinaz Gümüşoğlu, Üretim Yönetimi ( İşlemler Yönetimi), Gözden Geçirilmiş, Genişletilmiş, 5. Bası,İstanbul : Beta Yayınları, Kasım 1998, s. 5.
“ Üretim Yönetimi ”, aslında birbirini tamamlayan, üç başlık altında ele alınıp; incelenebilir :152
( 1 ) Üretim yönetimi, üretim ekonomisinin yönetimidir.
Üretim ekonomisinin görev alanında yer alan işlevlerin ( Ar&Ge, ürün tasarımı, malzeme tedariki, malzeme / yarı mamul stoklaması, üretim planlaması, üretimin kumandası ve kontrolü, işletme içi lojistik, üretimle ilgili örgütleme çabaları vb. ) yönetimi ve sürekli şekilde işletmenin genel amaç-araç sistemiyle ilişkilendirilmesi, geniş anlamda, üretim yönetimi olarak görülebilir.
( 2 ) Üretim yönetimi, üretim sisteminin yönetimidir.
Üretim sistemi, girdileri, değişim / dönüşüm proseslerini ve çıktıları kapsayan bir bütündür. ( … ) Üretim sisteminin yönetimi, üretim için gerekli tüm beşeri ve maddi girdilerin üretime yöneltilmesi ve proses ( ler )in gerçekleştirilmesiyle ilgili tüm iş ve işlemler bütününün yönetimi olarak da tanımlanabilir.
( 3 ) Üretim yönetimi, üretim fonksiyonunun yönetimidir.
Her üretim faaliyeti, kendine özgü bir üretim fonksiyonuna ve bu fonksiyonla bağlantılı bir maliyet fonksiyonuna sahiptir. Her üretim prosesinde, üretimdeki ekonomik / teknik ilişkileri içeren, sadece belli bir sürece özgü “ üretim fonksiyonu ” geçerlidir. Üretim fonksiyonu, iktisat bilimindeki en basit ifadesiyle, girdiler ile çıktılar arasındaki teknolojik ilişkileri gösterir. Üretim, bu teknolojik ilişkiler düzeyinde gerçekleşir. Bu nedenle, üretim yönetimi, dar anlamda, üretim fonksiyonun ve ona ait maliyet fonksiyonun yönetimi olarak da görülebilir.
Üretim yönetimi, üretim faaliyetlerinin örgütlenmesi, yürütülmesi ve denetlenmesi ile ilgili bir kavramdır. Daha açık bir ifadeyle, üretim yönetimi, mal ve hizmetlerin istenilen kalite standartlarında, istenilen zamanda ve en düşük maliyetle de elde edilebilmesi için gerekli karar alımı ile ilgilenen bir işletme fonksiyonudur. 153
152
Yrd. Doç. Dr. İrem Figen Gülenç, İleri Düzeyde Üretim Yönetimi Ders Notları, Kocaeli Üniversitesi İİBF. İşletme Ana Bilim Dalı Üretim Yönetimi ve Pazarlama Yüksek Lisans Programı, 2005, ss. 2-3.
153
Feray Omdan Çelikçapa, Endüstri İşletmelerinde Üretim Yönetimi ve Teknikleri, Bursa : Vipaş AŞ. Yayınları, s. 2.
Tanımlardan da görüldüğü gibi, üretim yönetimi yaklaşımında planlama, yönlendirme ve kontrol aşamaları söz konusudur. Planlama aşamasında, üretim sisteminin ulaşması istenen hedef seviyeleri ve bu seviyelere ulaşmak için gerekli olacak, makine, işgücü, hammadde, malzeme miktarları, üretim bileşiminin makinelere, işçilere paylaştırılması, ürün bitiş zamanları gibi sistemin verimliliğini etkileyecek kararlar alınır ve gerekli hesaplamalar yapılır. Planlama aşamasında, oluşturulan hedeflerin gerçekle uyumlu olması çok önemlidir. Bu anlamda, plan yapılırken kullanılan verilerin özellikleri üstünde dikkatle durulmalıdır. Yönlendirme aşamasında ise; planlama aşamasında alınan kararların fiilen hayata geçirilmesi söz konusudur. Kontrol aşamasında ise; yönlendirme aşaması sonucu elde edilen sonuçlar planlama aşamasında hedeflenen sonuçlarla karşılaştırılır. Sapmalar varsa, nedenleri ve iyileştirmeleri üzerinde çalışmalar yapılır. Bu çalışmada daha çok planlama aşaması üzerinde durularak, üretim planlama kısmı ayrıntılı olarak incelenecektir.
İşletmeler için hayati öneme sahip olan üretim yönetimi yaklaşımı, aslında yönetim türlerinden birisidir. Bu anlamda, yönetim fonksiyonun gerektirdiği tüm koşulların sağlanması gerekir. Bilindiği gibi, yönetim; bir işletmede amaca ulaşma yolunda girişilen çalışmaların düzenlenmesi ve ortak bir amaca yöneltmek sürecidir.154 Bu anlamda üretim yöneticisi, diğer birim yöneticileri gibi, amaca ulaşma yolunda sistem için gerekli düzenlemelerin yapılmasını, personelin bir bütün olarak hareket etmesini ve çıktıların istenilen seviye ve özellikte olmasını sağlamalıdır. Bu durum, aynı zamanda üretim yöneticisinin, performansını da ortaya koyacaktır.
İşletmelerde, her fonksiyon bir amaca yönelik olduğu gibi; üretim yönetimi fonksiyonu da çeşitli amaçları gerçekleştirmek durumundadır. Bunlar : 155
Uzun vadeli amaçlar : Üretim, bilinçli, yöntemli ve amaçlı bir davranıştır ve
sonuçta işletmenin genel amaçlarına hizmet etmelidir. Bunlar: Ekonomik amaçlar : Uzun vadede güvence altına alınmış kar,
Teknik amaçlar : Güvence altına alınmış kalite, çevreyi koruyan teknoloji uygulaması,
154
Kemal Tosun, İşletme Yönetimi, C.1. İstanbul : Fakülteler Matbaası, 1977, s. 183.
155
Örgütsel amaçlar : Kesintisiz iş ve bilgi akışının sağlanması, Sosyal amaçlar : İstihdamın korunması ve çalışanların tatmini.
Kısa vadeli amaçlar : Kısa vadede ise; üretim yönetiminin amacı, üretilen
mal ile ilgili dört faktörün en uygun değerlerinin bulunmasına yöneliktir. Diğer bir deyişle, hangi malların ne miktarlarda, hangi özellikte, nerede ve kim tarafından yapılacağı sorularına en düşük maliyeti ( en fazla karı ) sağlayan yanıtı bulmaya yöneliktir.
Aşağıdaki şekilde üretim yönetiminin firma içindeki yeri gösterilmiştir.
Şekil 20. Üretim İşlemler Yönetimi ve Firma İçindeki Yeri
Pazar
Firma Stratejisi
Finans Stratejisi ÜRİY Stratejisi Pazarlama Stratejisi
ÜRİY
Girdi Çıktı
Materyaller Mallar
Müşteriler İnsan Fabrika Süreç Parçalar Hizmetler
Planlama ve Kontrol Sistemi
Üretim Sistemi
Kaynak : Hulusi Demir, Şevkinaz Gümüşoğlu, Üretim Yönetimi ( İşlemler Yönetimi), Gözden Geçirilmiş, Genişletilmiş, 5. Bası,İstanbul : Beta Yayınları, Kasım 1998, s. 9.