9. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA
9.2 Üreticilerin Buğday Üretim ve Karar Alma Süreçlerinin Belirlenmesi
Ġncelenen iĢletmelerde hububat ekiminin ağırlıkta olduğu, özellikle buğday ve arpa ekiminin öncelikli sırada yer aldığı belirlenmiĢtir. ĠĢletmeler ortalamasına bakıldığında, iĢletmelerin ekim alanı olarak ayırdığı arazilerin %60,67‟sinde buğday ekimi yapılmaktadır. ĠĢletme büyüklük gruplarına göre ise bu oran 1. grup iĢletmelerde
%23,09, 2. grup iĢletmelerde %30,99 ve 3. grup iĢletmelerde ise %71,68‟dir (ġekil 9.1).
ġekil 9.1 Ġncelenen iĢletmelerde buğdayın ürün deseni içindeki yüzdesi (%)
Ġncelenen iĢletmelerdeki kuru arazi koĢullarındaki buğday verimi ġekil 9.2‟de verilmiĢtir. ĠĢletme geniĢliklerine göre belirlenen buğday verimlerine göre en düĢük buğday verimi 307,42 kg/da ile 1. grup iĢletmelerde tespit edilirken, en yüksek verim ise 329,23 kg/da ile 2. grup iĢletmelerde görülmüĢtür. Kuru Ģartlarda incelenen tüm iĢletmelerin ortalama buğday verimi 320 kg/da olduğu belirlenmiĢtir. Ġncelenen iĢletmeler arasındaki buğdaydaki verim farklılığının nedenleri arasında; kullanılan buğday çeĢidi, kullanılan buğday tohumluğunu yenileme süresi, girdi kullanım düzeyleri arasındaki farklılıklar sayılabilir. Küçükçongar ve ark (2006) yürüttüğü çalıĢmalarında kuru alanda ekimi yapılan ekmeklik buğdayın verimini ortalama 212 kg/da bulmuĢtur.
23,09
30,99
71,68
60,67
0 10 20 30 40 50 60 70 80
1. grup 2. grup 3. grup ĠĢletmeler Ort.
ġekil 9.2 Ġncelenen iĢletmelerin gruplara göre buğday verim değerleri (kg/da)
Ġncelenen iĢletmelerde 11 farklı buğday çeĢidinin ekimi yapılmakta olup, oransal dağılımları Çizelge 9.5‟de gösterilmiĢtir. Bu buğday çeĢitlerinden Esperia, Krasunia odes‟ka ve Bezostaja 1 çeĢitleri özel sektör, diğer çeĢitler Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne (TAGEM) bağlı araĢtırma enstitüleri tarafından tescil ettirilmiĢtir. Ukrayna (popülasyon) ise özel sektör tarafından tescil ettirilen Krasunia odes‟ka baĢka bir isimle Ukrayna çeĢidinden farklı olarak popülasyon karakterli olup, ayrı bir çeĢit olarak değerlendirilmiĢtir (Karabak ve ark. 2012). Ġncelenen iĢletmelerin iĢletme geniĢliklerine ve iĢletme ortalamalarına göre %52,75 oranı ile en fazla ekimi yapılan buğday çeĢidi Esperia‟dır. Esperia çeĢidini %13,19 ile Krasunia odes‟ka,
%12,09 ile Bezostaja 1 ve %9,89 ile de Ukrayna (popülasyon) takip etmektedir. 1. grup iĢletmelerde %43,75 ile Esperia ilk sırada ekimi yapılan buğday çeĢidi olurken, ikinci sırada %18,75 ile Krasunia odes‟ka, üçüncü sırada %12,50 ile Bezostaja 1, dördüncü sırada %9,38 ile de Ukrayna (popülasyon) gelmektedir. 2. grup iĢletmelerde buğday ekiliĢ alanı içinde %46,15 oranı ile Esperia çeĢidi, %19,23 ile Ukrayna buğdayı, %11,54 ile Krasunia odes‟ka, %7,69 ile de Bezostaja 1 çeĢidi gelmektedir. 2. grup iĢletmelerde Sönmez 2001, ġanlı, Gerek 79 ve Bayraktar 2000 çeĢitlerinin de ekimine yer verildiği belirlenmiĢtir. 3. grup iĢletmelerde ilk sırada yer alan buğday çeĢidi %66,67 ile Esperia çeĢidi olurken, %15,15 ile Bezostaja 1 çeĢidi ikinci sırada, %9,10 ile de Krasunia odes‟ka çeĢidi üçüncü sırada yer almaktadır. Bu sıralamayı Ukrayna (popülasyon), Cömert 2 ve Altay 2000 buğday çeĢitleri takip etmektedir. Akdoğan (2005) Ankara‟da yaptığı çalıĢmasında, geleneksel çeĢit yetiĢtiren iĢletmelerin %87,5‟inin geleneksel çeĢit olan Manilya buğday çeĢidini ve %62,5‟inin ise ıslah edilmiĢ çeĢit olan Bezostaja 1
1. grup 2. grup 3. grup ĠĢletmeler Ort.
buğday çeĢidini yetiĢtirdiğini belirtmiĢtir. Islah edilmiĢ çeĢit yetiĢtiren iĢletmelerin tamamında Bezostaja 1 çeĢidi yetiĢtirilmekte olup, iĢletmelerin %39‟unda Gerek 79 ve Kunduru 1149 ve %31,7‟sinde ise Çakmak 79 buğday çeĢidinin yetiĢtiriciliğinin yapıldığı belirtilmiĢtir. Karabak ve ark. (2012) Ankara‟da yürütülen çalıĢmada, buğday çeĢitlerinin yaygınlık derecesinde %38,06 ile Bezostaja 1 çeĢidi ilk sırada, %16,55 ile Tosunbey ikinci ve %11,92 ile Esperia üçüncü sırada yer almaktadır. Buğday çeĢitlerinin yaygınlık oranlarında ise; %38,29 ile Bezostaja 1 ilk sırada gelirken, sırayla
%18,86 ile Tosunbey ve %10,92 ile de Esperia çeĢidi takip etmektedir. TaĢcı ve Oğuz (2014) tarafından Ankara ili Haymana ilçesinde yapılan çalıĢmada, üreticilerin buğday çeĢidini kullanma durumunun ilk sırada Esperia, ikinci sırada Bezostaja 1 ve üçüncü sırada ise Tosunbey çeĢidinin geldiğini belirlemiĢlerdir. TaĢcı ve ark. (2018) Ankara ilinde yapılan çalıĢmada, un fabrikalarının ilk sırada tercih ettiği çeĢitlerin; Esperia, Tosunbey ve Bezostaja 1 olduğunu belirtmiĢtir. Esperia çeĢidinin enerji değerinin yüksek olması, Bezostaja 1 ve Tosunbey çeĢidinin protein değerinin yüksek olması nedeniyle un fabrikalarının tercih sebepleri içerisinde yer aldığını vurgulamıĢtır.
Üreticilerin de un sanayisi tarafından yüksek fiyatla alınan kalitesi yüksek buğday çeĢitlerini ekmeye devam ettiği görülmektedir.
Çizelge 9.5 AraĢtırma alanındaki incelenen iĢletmelerde ekimi yapılan buğday çeĢitlerinin oransal dağılımı (%)
ÇeĢit Adı ĠĢletme Büyüklük Grupları ĠĢletmeler
Ortalaması
ĠĢletmelerde ekimi yapılan buğday çeĢitlerinin dağılımı pasta grafikte gösterilmiĢtir (ġekil 9.3). Esperia (%52,75), Krasunia odes‟ka (%13,19), Bezostaja 1 (%12,09) ve Ukrayna (popülasyon) (%9,89) toplam ekiliĢ oranı %87,92‟dir.
ġekil 9.3 Ġncelenen iĢletmelerde ekim alanlarına göre buğday çeĢitlerinin dağılımı (%)
Ġncelenen iĢletmelerde ekimi yapılan buğday çeĢitlerinin verim değerleri incelendiğinde;
kuru Ģartlarda en yüksek verim 341 kg/da ile Ukrayna (popülasyon) olurken, Esperia çeĢidi 330 kg/da ile ikinci sırada yer almakta ve 325 kg/da verim değeri ile de Krasunia odes‟ka çeĢidi üçüncü sırada yer almaktadır. Bu sıralamayı Cömert 2 (321 kg/da) ve Bezostaja 1 (311 kg/da) takip etmektedir. Genel olarak iĢletmelerin tercih ettiği buğday çeĢitlerinin verim değerleri arasında büyük farklılıklar bulunmamaktadır (ġekil 9.4).
52,75
13,19 12,09
9,89
2,2 2,2 2,2 2,2 1,1 1,1
1,1 Esperia
Krasunia odes'ka Bezostaja-1
Ukrayna (popülasyon) Cömert 2
Sönmez-2001 ġanlı
Gerek-79 Bayraktar 2000 Tosunbey Altay 2000
ġekil 9.4 ĠĢletmelerde üretilen bazı buğday çeĢitlerinin verim değerleri (kg/da)
Ġncelenen iĢletmelerde aralıksız olarak 32,79 yıldır buğday üretimi yapıldığı belirlenmiĢtir. ĠĢletmelerdeki buğday ekiminin devamlılığı; 1. grup iĢletmelerde ortalama 32,84 yıl, 2. grup iĢletmelerde 31,92 yıl ve 3. grup iĢletmelerde de 33,42 yıl olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 9.6).
Çizelge 9.6 Ġncelenen iĢletmelerde buğday ekiminin devamlılığı (yıl)
ĠĢletme Büyüklük Grupları Buğday ekiminin iĢletmelerdeki devamlılığı (yıl)
1. grup 32,84
2. grup 31,92
3. grup 33,42
ĠĢletme Ort. 32,79
Ġncelenen iĢletmelerin buğday üretimine devam etme nedenleri iĢletme geniĢliklerine göre Çizelge 9.7‟de gösterilmiĢtir. ĠĢletmeler ortalaması incelendiğinde; buğday üretimine devam etme nedenleri arasında, iĢletmelerin %46,16 ile büyük çoğunluğu arazinin baĢka ürün yetiĢtirmeye uygun olmaması, %31,87‟si baba mesleği olması ve
330 325 341
311 321
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Esperia Krasunia Odes'ka
Ukrayna (popülasyon)
Bezostaja-1 Cömert 2
%10,99‟u da buğdayın satıĢ sorununun olmaması olarak belirtmiĢlerdir. Gruplar incelendiğinde; 1. grup iĢletmelerin %46,88 ile büyük bir oranı, arazinin baĢka ürün yetiĢtirmeye uygun olmadığı için buğday üretimine devam ederken, %21,88‟i baba mesleği olduğu, %15,62‟si satıĢ sorunu olmadığı, %6,25‟i gelirinin yüksek olduğu,
%6,25‟i yetiĢtiriciliği kolay olduğu, %3,12‟si de herkesin ektiği ürün olduğu için buğday tarımına devam ettiklerini ifade etmiĢlerdir. 2. grup iĢletmelerin %46,15‟i arazinin baĢka ürün yetiĢtirmeye uygun olmadığını belirtirken, %38,46‟sı baba mesleği olduğunu, %11,54‟ü de satıĢ sorununun olmadığını ve %3,85‟i de buğday gelirinin yüksek olduğunu belirtmiĢtir. 3. grup iĢletmelerin %45,46‟sı arazinin baĢka ürün yetiĢtirmeye uygun olmadığı için buğday üretimine devam ettiğini belirtmiĢken,
%36,36‟sı baba mesleği olduğu, %6,06‟sı satıĢ sorunu olmadığı, %6,06‟sı yetiĢtiriciliği kolay olduğu, %3,03‟ü gelirinin yüksek olduğu ve %3,03‟ü de herkesin ekim yaptığı ürün olduğu için buğday üretimine devam ettiklerini belirtmiĢlerdir.
Çizelge 9.7 Ġncelenen iĢletmelerin buğday üretimine devam etme nedenleri (%)
Buğday üretimine devam etme nedenleri
ĠĢletme Büyüklük Grupları 1. grup 2. grup 3. grup ĠĢletmeler
Ort.
Araziye uygun olması 46,88 46,15 45,46 46,16
Baba mesleği olması 21,88 38,46 36,36 31,87
SatıĢının kolay olması 15,62 11,54 6,06 10,99
Gelirinin yüksek olması 6,25 3,85 3,03 4,39
YetiĢtiriciliğinin kolay olması 6,25 - 6,06 4,39
Herkesin ektiği bir ürün olması 3,12 - 3,03 2,20
Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00
AraĢtırma alanındaki iĢletmelerde ortalama buğday tohumluğunu yenileme süresi 2,24 yıl olarak tespit edilmiĢtir. 3. grup iĢletmeler diğer iĢletmeler içinde ortalama 1,91 yıl ile buğday tohumluğunu yenileme süresi en kısa olan iĢletmelerdir. Kullandıkları tohumlukları yenileme süresi ise; 1. grup iĢletmelerde 2,47 yıl, 2. grup iĢletmelerde de 2,38 yıl olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 9.8). Akdoğan (2005) Ankara‟da yürüttüğü çalıĢmasında, ıslah edilmiĢ buğday çeĢitlerinin sertifikalı tohumluklarını kullanan iĢletmecilerin %92,7‟sinin 2-3 yılda bir tohumluğunu değiĢtirdiğini, %7,3‟ünün ise her
yıl sertifikalı tohumluk satın aldığını belirtmiĢtir. Köksal ve Cevher (2015) Ankara ili Polatlı ilçesinde yaptığı çalıĢmada, özel sektör tarafından geliĢtirilen buğday tohumluğunu kullanan üreticilerin buğday tohumluğunu yenileme süresinin 3 yılda 1 kez olduğu veya hiç yenilemediklerini belirlerken, kamu tarafından geliĢtirilen buğday tohumluğunu tercih eden üreticilerin, çoğunlukla her yıl sertifikalı tohumluk kullandıklarını belirlemiĢlerdir. TaĢcı (2018) Konya‟da yaptığı çalıĢmada, arpa üreticilerinin tohumluk yenileme süresini ise 2,30 yıl olarak belirlemiĢtir. Buğday ve arpa üretiminde, çiftçilere ekonomik yük getirmemesi ve üretilen tohumluk miktarının tüm tohumluk ihtiyacını karĢılayamayacak olması nedeniyle üreticiler için tohumluk yenileme süresinin teknik açıdan 3 yıl olarak tavsiye edildiği (Kayaçetin 2006), (HarmanĢah 2015) ve (Anonim 2017b) dikkate alındığında incelenen iĢletmelerin tavsiye edilen tohumluk yenileme süresine uyduğu görülmektedir.
Çizelge 9.8 Ġncelenen iĢletmelerin buğday tohumluğunu değiĢtirme zamanı (yıl)
ĠĢletme Büyüklük Grupları ĠĢletmelerin buğday tohumluğunu yenileme süresi (yıl)
1. grup 2,47
2. grup 2,38
3. grup 1,91
ĠĢletme Ort. 2,24
Ġncelenen iĢletmelerde sertifikalı tohumluk kullanma durumu Çizelge 9.9‟da gösterilmiĢtir. ĠĢletmeler ortalamaları incelendiğinde %42,86‟sının tamamını sertifikalı buğday tohumluğu kullandığı, %38,46‟sının ise sertifikalı tohumluk kullanmadığı,
%18,68‟inin ise kullandığı buğday tohumluğunun belli bir oranda sertifikalı olduğu belirlenmiĢtir. ĠĢletme büyüklük gruplarına göre; 1. gruptaki iĢletmelerin kullandığı tohumluğun %46,87‟sinin tamamının sertifikalı olduğu, %37,50‟sinin sertifikalı tohumluk kullanmadığı ve %15,63‟ünün de kullandığı buğday tohumluğunun belli bir oranının sertifikalı olduğu görülmektedir. 2. grup iĢletmelerin %23,08‟inin sertifikalı tohumluk kullandığı, %46,15‟inin sertifikalı tohumluk kullanmadığı ve %30,77‟sinin ise belli bir kısmını sertifikalı tohumluk kullandığı belirlenmiĢtir. Toplam iĢletme geniĢlikleri içinde tamamen sertifikalı tohumluk kullanımı %54,55 oranı ile en büyük
paya 3. gruptaki iĢletmeler sahip olup, bu iĢletmelerin %33,33‟ünün kullandığı tohumluğun sertifikalı tohumluk olmadığı ve %12,12‟sinin de tohumluk kullanımında belli bir oranını sertifikalı tohuma yer verdiği belirlenmiĢtir.
ĠĢletmelerin buğday ekim alanları ile sertifikalı buğday tohumluk kullanımı arasında istatistiki açıdan %95 güven aralığında anlamlı bir iliĢkinin olup olmadığını belirlemek için Ki-kare testi uygulanmıĢtır.
: ĠĢletme büyüklük grupları ile sertifikalı tohumluk kullanımı arasında istatistiki açıdan iliĢki yoktur.
: ĠĢletme büyüklük grupları ile sertifikalı tohumluk kullanımı arasında istatistiki açıdan iliĢki vardır.
Buna göre; p değeri 0,05‟ten büyük olduğundan (p>0,05) kabul edilerek, iĢletme büyüklük grupları ile sertifikalı tohumluk kullanımı arasında istatiksel olarak iliĢki olmadığı belirlenmiĢtir.
Çizelge 9.9 ĠĢletmelerin sertifikalı buğday tohumluğunu kullanım oranları (%)
ĠĢletme Büyüklük
ĠĢletmeler ortalaması incelendiğinde, %38,46‟sının kullandığı buğday tohumluğunun tamamının sertifikasız olduğu görülmektedir (Çizelge 9.9). Bu yüzdelik dilim içinde yer alan iĢletmelerin %80,64 oranı ile büyük bir yüzdeye sahip kısmı sertifikalı tohumluk fiyatının yüksek olduğu, %6,45‟i kendi kullandığı tohumluğu temiz olduğu için ihtiyaç duymadığını, %4,84‟ü sertifikalı tohum desteğinden faydalanamadığı, %3,23‟ü sertifikalı tohumluğu çoğaltmak amacıyla tercih ettiğini, %3,23‟ü sertifikalı tohumluk
hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığı ve %1,61‟i de istediği sertifikalı buğday tohumluk çeĢidini bulamadığı için tamamen sertifikalı tohumluk kullanamadığını belirtmiĢlerdir (Çizelge 9.10). Akdoğan (2005)‟ın Ankara‟da, TaĢcı (2018)‟nın Konya‟da yaptığı çalıĢmalarda sırasıyla iĢletmelerin %68,8‟i ve %66,7‟si sertifikalı tohumluk fiyatının yüksek olmasını, sertifikalı tohumluk kullanmama nedeni olarak bildirmiĢlerdir.
Çizelge 9.10 Ġncelenen iĢletmelerin kullandıkları tohumluğun tamamının sertifikalı tohumluk olmamasının nedenleri (%)
Nedenler %
Sertifikalı tohumluk fiyatının yüksek olması 80,64
Kendi kullandığı tohumluğun temiz olması 6,45
Sertifikalı tohumluk desteğinden faydalanamıyor olması 4,84 Sertifikalı tohumluğu çoğaltmak amacıyla kullanması 3,23
Bilgi sahibi olmaması 3,23
Ġstediği sertifikalı buğday tohumluk çeĢidini bulamaması 1,61
Toplam 100,00
Ġncelenen iĢletmelerin 2018 yılındaki buğday tohumluğunu tedarik yerleri Çizelge 9.11‟de gösterilmiĢtir. ĠĢletmelerin %35,72‟si kendi tohumluğunu kullanırken, %27,68‟i Tarım Kredi Kooperatifi‟nden (TKK), %20,54‟ü de tohum bayisinden tedarik ettiği belirlenmiĢtir. 1. grup iĢletmelerin %34,21‟i buğday tohumluğunu TKK‟den alırken,
%31,58‟i önceki yıldan ayırdığı kendi tohumluğunu kullanmakta, %18,42‟si tohum bayisinden, %7,90‟ı tüccardan, %2,63‟ü TĠGEM‟den, %2,63‟ü komĢu, akrabadan ve
%2,63‟ü de AraĢtırma Enstitülerinden temin etmektedir. 2. grup iĢletmelerin %45,71‟i kendi tohumluğunu kullanırken, %20‟si TKK‟den, %20‟si tohum bayisinden, %5,71‟i TĠGEM‟den, %2,86‟sı tüccardan, %2,86‟sı köydeki komĢu, akrabadan ve %2,86‟sı da AraĢtırma Enstitülerinden tedarik etmektedir. 3. gruptaki iĢletmelerin buğday tohumluğu tedarik yerlerinin ise %30,77‟si kendi ayırdığı tohumluk, %28,21‟inin TKK,
%23,08‟inin tohum bayisi, %7,69‟unun komĢu, akraba, %5,13‟ünün TĠGEM,
%2,56‟sının tüccar ve %2,56‟sının da araĢtırma enstitüleri olduğu belirlenmiĢtir. Tüm iĢletme grupları için tohumluk yenileme süresinin ortalama 2,24 yıl olduğu dikkate alındığında, tohum tedarik yerlerinde iĢletmelerin büyük bir kısmının kendi tohumluğunu kullanmasının nedeni; sertifikalı tohumluk fiyatının yüksek olmasına
bağlıdır. TKK‟yi tohum tedarik yeri olarak tercih etme durumları incelendiğinde ise;
tarımsal faaliyet ihtiyaçlarına yönelik kredi (iĢletme kredileri, üretim amaçlı krediler, yatırım kredileri vb.) kullanma olanaklarının olması yer almaktadır.
Çizelge 9.11 Ġncelenen iĢletmelerin 2018 yılı tohum tedarik yerleri (%)
ĠĢletme
ĠĢletmelerin buğday çeĢit tercihinde dikkat ettiği kriterlerin belirlenmesinde 5‟li Likert ölçeğinden yararlanılmıĢtır. Bu kriterlerin ortalama oranları da Çizelge 9.12‟de gösterilmiĢtir. ĠĢletmeler çeĢit seçiminde ilk sırada buğdayın verimine dikkat ederken, ikinci sırada kalite kriteri etkili olmaktadır. TMO‟nun yüksek fiyat verdiği ve TMO‟nun alım bareminde yer alan çeĢitler, üreticilerin çeĢit tercihini etkileyen diğer önemli kriterlerdir. Üreticilerin çeĢit tercihinde en son dikkat ettiği kriter ise alıĢkın olduğu çeĢit seçimidir.
Buğday çeĢidinin verimi (4,95/5), kalitesi (4,90/5), sıcaklığa karĢı dayanıklı olması (4,82/5), satıĢ fiyatı (4,80/5), pazarlamasının kolay olması (4,78/5), su azlığına dayanıklı olması (4,77/5), hastalık ve zararlılara dayanıklı olması (4,68/5), tohum fiyatı (4,47/5), kolay bulunabilir olması (4,04/5), daha az gübre ihtiyacının olması (3,79/5), TMO‟nun yüksek fiyat verdiği çeĢitler (4,30/5) ve alım bareminde yer alması (3,97/5) kriterlerinin üreticilerin çeĢit seçiminde etkili ve önemli olduğu saptanmıĢtır.
Üreticilerin çeĢit seçiminde, tohumu aldığı yerin tavsiye etmesi (3,41/5) ve alıĢkın olduğu çeĢidi tercih etmesi (2,70/5) kriterinde kararsız oldukları belirlenmiĢtir (Çizelge 9.12).
Çizelge 9.12 Ġncelenen iĢletmelerin buğday çeĢidini seçerken dikkat ettiği kriterler
ÇeĢit tercihinde etkili olan kriterler ĠĢletme Büyüklük Grupları ĠĢletmeler Ort.
1. grup 2. grup 3. grup
Verim 5,00 4,85 4,97 4,95
Kalite 5,00 4,85 4,85 4,90
Sıcaklığa dayanıklılık 4,78 4,85 4,85 4,82
SatıĢ fiyatının yüksek olması 4,84 4,73 4,82 4,80
Pazarlama kolaylığının olması 4,75 4,69 4,88 4,78
Su azlığına dayanıklılık 4,69 4,69 4,91 4,77
Hastalık ve zararlılara dayanıklılık 4,69 4,46 4,85 4,68
Tohum fiyatının uygun olması 4,66 4,35 4,39 4,47
TMO'nun yüksek fiyat verdiği çeĢitler olması 4,59 4,38 3,94 4,30
Kolay bulunabilir olması 4,34 4,00 3,79 4,04
TMO'nun alım bareminde yer alması 4,38 4,00 3,55 3,97
Daha az gübre ihtiyacının olması 3,81 3,81 3,76 3,79
Tavsiye (TKK, komĢu, akraba) 3,75 3,27 3,21 3,41
AlıĢkın olduğu çeĢit olması 3,22 2,23 2,58 2,70
(1 Kesinlikle katılmıyorum- 5 Kesinlikle katılıyorum)
ĠĢletmelerin son beĢ yılda buğday ekim alanlarındaki değiĢim incelendiğinde;
iĢletmelerin buğday ekim alanının %73,63 oranı ile değiĢiklik olmadığı, %20,88 oranı ile ekim alanlarında azalma olduğu ve %5,49 ile de artma olduğu belirlenmiĢtir. ĠĢletme geniĢliklerine göre incelendiğinde; 1. grup iĢletmelerin %28,12‟sinde buğday ekim alanında azalma olduğu ve %71,88‟inde de değiĢiklik olmadığı görülmektedir. 2. grup iĢletmelerin %3,85‟inin buğday ekim alanlarını son beĢ yıl içinde arttırdığı,
%11,54‟ünün azalttığı ve %84,61‟inin ise değiĢiklik yapmadığı belirlenmiĢtir. 3. grup iĢletmelerin %12,12‟sinde buğday ekim alanlarında artma olurken, %21,21‟inde azalma olduğu ve %66,67‟sinde de değiĢiklik olmadığı görülmektedir (Çizelge 9.13).
Çizelge 9.13 Ġncelenen iĢletmelerde buğday ekim alanının son beĢ yıl içindeki değiĢim
ĠĢletmelerin %5,49‟unda (2. ve 3. grup iĢletmeler) buğday ekim alanında artma olduğu, bu artmanın sebebinin arazide taĢ temizliğinin yapılması, arazi alımı ve arazi kiralamasına bağlı olduğu belirlenmiĢtir.
ĠĢletmelerin %20,88‟inde buğday ekim alanında bir azalma olduğu belirlenmiĢtir. Bu azalmanın sebepleri ise Çizelge 9.14‟de gösterilmiĢtir. Buğday ekim alanında azalma olan iĢletmelerin %26,32‟si iklim değiĢikliğine bağlı bir azalma yaĢadığını, %26,32‟si buğdayın gelirinin düĢük olduğu için üretimden vazgeçtiklerini, %15,79‟u satıĢ güçlüğü yaĢadığını ve %10,53‟ü de miras nedeniyle arazilerin parçalanmasına bağlı buğday ekim alanlarında azalma olduğunu belirtmiĢtir. Diğer azalmaların nedenleri ise iĢletmelerin toplam %21,04‟ünde; arazi satıĢının olması, arazi kiralamadan vazgeçilmesi, buğday üreticisinin farklı ürün ekimine geçmesi ve toplulaĢtırma ile birlikte buğday arazi kayıplarının olması olarak belirlenmiĢtir.
Çizelge 9.14 Ġncelenen iĢletmelerde buğday ekim alanının azalma nedenleri (%) Buğday ekim alanının azalma
Ġklim değiĢikliğinin olması 22,22 33,33 28,57 26,32
SatıĢ güçlüğü sorununun olması 33,34 - - 15,79
Ġncelenen iĢletmelerin %49,45‟inde nadas sistemi uygulanmakta olup buğdaydan sonra iĢletmelerin %23,08‟inde nohut, %10,98‟inde arpa ve %5,49‟unda da yulaf ekimi yapılmaktadır. ĠĢletme geniĢliklerine göre incelendiğinde; 1. grup iĢletmelerin %59,38 oranı ile büyük çoğunluğunda tarla buğdaydan sonra nadasa bırakılmaktadır.
%18,75‟inde nohut ekimi yapılmakta, %9,39‟unda arpa, %3,12‟sinde kimyon,
%3,12‟sinde buğday, %3,12‟sinde ayçiçeği (yağlık) ve %3,12‟sinde de fiğ bitkisinin ekimi gerçekleĢmektedir. 2. grup iĢletmelerin %42,31‟inde buğday ekimi yapılan alan sonraki yıl nadasa bırakılmakta, %23,07‟sinde nohut, %23,07‟sinde arpa, %3,85‟inde yulaf, %3,85‟inde kimyon ve %3,85‟inde ise buğday ekimi yapılmaktadır. 3. grup iĢletmelerin %45,45‟inde nadas uygulanmakta, %27,28‟inde nohut, %12,12‟sinde yulaf,
%6,06‟sında kimyon, %6,06‟sında buğday ve %3,03‟ünde de arpa ekimi gerçekleĢmektedir (Çizelge 9.15).
Çizelge 9.15 Ġncelenen iĢletmelerde buğdaydan sonra ekimi yapılan ürünler (%)
Ürün adı ĠĢletme Büyüklük Grupları ĠĢletmeler
Ort.
1. grup 2. grup 3. grup
Nadas 59,38 42,31 45,45 49,45
Nohut 18,75 23,07 27,28 23,08
Arpa 9,39 23,07 3,03 10,98
Yulaf - 3,85 12,12 5,49
Kimyon 3,12 3,85 6,06 4,40
Buğday 3,12 3,85 6,06 4,40
Ayçiçeği (yağlık) 3,12 - - 1,10
Fiğ 3,12 - - 1,10
Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00
ĠĢletmelerde buğday ekiminin aynı tarlaya kaç yılda bir yapıldığı Çizelge 9.16‟da gösterilmiĢtir. Bu doğrultuda iĢletmelerin %93,41‟i 2 yılda bir, %4,4‟ü her yıl, %2,19‟u ise 3 yılda bir aynı tarlaya buğday ekimini gerçekleĢtirmektedir. ĠĢletme geniĢliklerine göre de iĢletmelerin %90‟nından fazlasının 2 yılda bir buğday ekimini aynı tarlaya yaptığı belirlenmiĢtir.
Çizelge 9.16 Ġncelenen iĢletmelerin münavebede buğday ekim tercihi (yıl, %)
Ġncelenen iĢletmelerin buğday satıĢ yerleri Çizelge 9.17‟de gösterilmiĢtir. Bu durumda iĢletmelerin %69,66‟sı tüccara, %15,73‟ü borsaya, %14,61‟i de TMO‟ya buğday satıĢını gerçekleĢtirmiĢtir. TMO ürün kalitesine göre satıĢta ek bir fiyat politikasını uygulamakta ve buğdayın kalitesine bağlı olarak satıĢ fiyatı da yüksek olmaktadır.
Ancak üreticilerin analiz sonuçlarında buğdayın kalitesinin bekledikleri düzeyde çıkmaması nedeniyle ürünün düĢük fiyattan satıldığını düĢünmeleri ve nakliye masraflarından dolayı daha çok tüccarlara ürün satıĢını yapmaktadır. Ayrıca borsada buğdayın yüksek fiyattan satılmasına rağmen nakliye masraflarının ek bir maliyet oluĢturmasından dolayı üreticiler satıĢ yeri olarak ilk sırada tüccarı tercih etmektedir.
ĠĢletme geniĢliklerine göre bakıldığında; 1. grup tarım iĢletmelerinin %96,67‟si buğday satıĢını tüccara, %3,33‟ü ise TMO‟ya yapmıĢtır. 2. grup iĢletmelerin %96,15‟i buğday satıĢ yeri olarak tüccarı, %3,85‟i de TMO‟yu tercih etmiĢtir. Buğday satıĢ yeri olarak 3.
grup iĢletmelerin %42,42‟sinin borsayı, %33,34‟ünün TMO‟yu ve %24,24‟ünün de tüccarı tercih ettiği tespit edilmiĢtir. Karabak ve ark. (2013) Ankara, Sivas ve Yozgat illerinde yapılan çalıĢmada, Ankara‟da faaliyet gösteren buğday üreticilerinin 2011 yılında hasat ettiği ürününün %44,9‟unu borsaya, %24,1‟ini tüccara, %14,9‟unu TMO‟ya sattığını belirtmiĢtir. Bu çalıĢmada satıĢ yeri olarak ilk sırada borsanın tercih edilmesinde Ankara‟da borsanın bulunması, borsada ürün satıĢ fiyatının yüksek olması yer almaktadır. KarakuĢ (2017) Konya ili Çumra ilçesinde yürütülen çalıĢmada, birinci partide yer alan iĢletmelerin %38,30‟u ürününü tüccara %34,75‟i TMO‟ya ve %26,95‟i de borsaya sattığını belirtmiĢtir. Ġkinci partideki iĢletmelerin %44,44‟ü ürününün satıĢını TMO‟ya, %38,88‟i tüccara, %16,68‟i ise borsaya yaptığını belirtmiĢtir. Bu çalıĢmada;
borsada ürünün satıĢ fiyat avantajı fazla olmasına rağmen üreticilerin nakliye ücretinden kaynaklı satıĢ yeri olarak daha çok tüccarları tercih ettiği belirtilmiĢtir.
Çizelge 9.17 Ġncelenen iĢletmelerin buğday satıĢ yerleri (%)
ĠĢletme Büyüklük Grupları
Buğday SatıĢ Yerleri
Toplam
Tüccar TMO Borsa
1. grup 96,67 3,33 - 100,00
2. grup 96,15 3,85 - 100,00
3. grup 24,24 33,34 42,42 100,00
ĠĢletmeler Ort. 69,66 14,61 15,73 100,00
ĠĢletmelerin %77,53‟ü buğdayı hasattan hemen sonra satarken, %22,47‟si hasattan sonra belli bir müddet bekletip sonra buğday satıĢını gerçekleĢtirmektedir. 1. grup iĢletmelerin
%90 ile neredeyse tamamı hasattan hemen sonra bekletmeden ürününün satıĢını yaparken, %10‟u belli bir süre sonra satıĢ yapmaktadır. 2. grup iĢletmelerin %73,08‟i buğdayı hasattan hemen sonra, %26,92‟si hasattan bir süre sonra satmaktadır. 3. grup iĢletmelerin %69,70‟i hasattan hemen sonra, %30,30‟u ise buğdayı hasadından belli bir süre sonra satıĢını gerçekleĢtirmektedir (Çizelge 9.18).
Buğday ekim alanları ile buğday satıĢ zamanı arasında %95 güven aralığında anlamlı bir iliĢkinin tespiti Ki-kare testi ile yapılmıĢtır. Bu kapsamda kurulan hipotezler;
Buğday ekim alanları ile buğday satıĢ zamanı arasında %95 güven aralığında anlamlı bir iliĢkinin tespiti Ki-kare testi ile yapılmıĢtır. Bu kapsamda kurulan hipotezler;