ÜNSÜZ DEĞİŞMELERİ

a. Ön seste tonlulaşma k-/g- değişmesi

Metnimizdeki /k/’li ve /g/’li kelimeler tespit edilirken Osmanlı sahasının ayrımı esas alınıp birçok ses hususiyetleri bakımından olduğu gibi k/g değişikliğinde de bugünkü yazı diline göre karar verilmiştir.

Eski Türkçede /k/’li olan, metnimizde /g/’li olarak kabul ettiğimiz kelimeler şunlardır: geç-, geç, gel-, gerek, gey-, gedürmek ~ getir- ~ getür-, gibi, gice, gider-, gir-, gök, gölge, gör-, görün-, göster-, götür-, göz, gül-, gün, gündüz, güneş, günlük.

Metnimizde /k/’li olarak kabul ettiğimiz kelimeler şunlardır: kendü, kes-, kimesne, kimse, kişi.

t-/d- değişmesi

Metnimizde ince ünlülü kelimelerde kelime başında t-/d- değişmesi olmuş, kalın ünlülü kelimelerde ise dahı kelimesi dışında değişme olmamıştır. t-/d- değişmesinin gerçekleştiği ince ünlülü kelimeler günümüz Türkiye Türkçesi yazı dilinde de d’lidir.

Metnimizde /d/’li olarak tespit edilen ince ünlülü kelimeler şunlardır: de- ~ di- , degil, degin, demür, denil-, deri, deve, deyü ~ diyü, dile-, diñle-, dip, diri, diye, diz, dön-, döndür-, dört, dördünci, döşe-, döşek, düş “rüya”, düş-, düşük, düşürmek.

Günümüzde /d/’li, metnimizde /t/’li olan kalın ünlülü kelimeler şunlardır: ùaàıl- “dağıl-”, ùamla- “damla-”, ùaşra “dış” ùoà- “doğmak”, ùoàrı “doğru”, ùoàur- “doğur-”, ùoúuz “dokuz”, ùoldur- “doldur-”, ùolu “dolu”, ùoñ- “don-”, ùoyur- “doyur-”, ùur- “dur-”.

Şu kelimeler günümüzde de /t/’lidir: ùaş- “taş-”, ùopraú “toprak”, topuú “topuk”, ùut- “tut-”.

Kalın ünlülü daòı (<taúı) “dahi, da/de” kelimesinde t->d- değişmesi olmuştur. da/de bağlacı da /d/’lidir: da ~ de.

b. Kelime içinde ve sonunda tonlulaşma -t- / -d-, -t/-d

Şu kelimelerde bulunan t ünsüzü geçici olarak tonlulaşmıştır. aúıdup 56a/12, ardın 55b/13, gide 103a/11, ıãıdan103a/15(2), ide 97a/3(2), on dördünci 56b/15, unudup 72a/3(8).

kendü ( < kentü) 61b/11 ve şimdi ( << uş + amtı) 93a/15 kelimelerindeki /t/ ünsüzü kalıcı olarak tonlulaşmıştır.

-K- / -G-

/K/ ünsüzüyle biten tek veya çok heceli kelime tabanlarına ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde bu ses tonlulaşır. Eski Anadolu Türkçesinden itibaren Batı Türkçesinde sık görülen bir durumdur.26

Metnimizdeki örnekleri: göbegi 55b/6, óarçlıàı 81a/3, ùopraàa 75a/2, ùopuàın 70b/14, uzunluàı 70a/4, yumşaàına 66a/7, yüksekligi 90b/1(2).

2.7.2. Tonsuzlaşma

d/t değişmesi

iste- (< izde-) 80b/13, işitdüm (< eşid-) 94b/6.

26 _{Abdurrahman Özkan, Mehekkü’l-İlim ve’l-Ulemâ, Giriş - İnceleme - Metin - Dizinler -Tıpkıbasım,}

2.7.3. Süreklileşme ú/ò değişmesi

Metnimizde ú/ò değişikliği görülen kelimeler şunlardır: daòı (< taúı 55a/2(94), òatun “kadın” (< úatun) 81b/2(20), yoósa (yoúsa < yok ise ) 72a/7(3).

2.7.3.2. b/v değişmesi

Kelime başında b/v değişmesi görülen kelimeler şunlardır: vir- (<bir-) 64b/1, vardur (< bar) 64b/4, var- (bar-) 76a/4.

Kelime içi ve sonunda b/v değişmesi görülen kelimeler şunlardır: úavışdur- (< kabış-) 65b/4, evde (< eb) 73b/2, sevindir- (< seb-) 62b/12.

2.7.3.3. d/y değişmesi

Metnimizde d/y değişmesi olan kelimeler şunlardır: büyük (< bedük) 62b/7, gey- (< ked-)66/10, ayaàına (< adak) 71a/10, úuyı (< úuduġ) 75b/2, koy- (< koḏ- ) 89a/5, ùoyur (< tod-)103a/13, uy- (< ud-) 78a/5, uyúu (< udıku) 95a/2, uyu- (< udı-) 88a/5, ayır- (< adır-).

2. 7.4. Dudaksıllaşma 2.7.4.1. ġ/v, değişmesi

Metnimizde ãovuú 71b/6 kelimesinde à/v değişmesi görülmektedir. 2.8. ÜNSÜZ DÜŞMESİ

Metnimizde ünsüz düşmesi örnekleri şunlardır:

l ünsüzünün düşmesiyle: getür- (< keltür-)57a/10, otur- (< oltur-)65a/10. r ünsüzünün düşmesiyle: i- (<er-) ise 55a/8, pek (<berk) 58a/13, bile (< birle) 56b/1, kimse (< kimerse) 67b/2.

v ünsüzünün düşmesiyle: ãu (< suv < sub) 69b/15.

g ünsüzünün düşmesi ile: içerüsini (< içgerü) 89a/6, ilerüsi (< ilgerü) 104b/15. 2.9. ÜNSÜZ TEKLEŞMESİ

Metnimizde tekleşme hadisesinin görüldüğü kelimeler şunlardır: óac (< óacc: Ar.) 80a/4, had (< óadd: Ar.) 104a/13.

2.10. ÜNSÜZ TÜREMESİ /y/ türemesi

Türkçede iki ünlü yan yana bulunmamakta ve yabancı dillerden geçmiş bulunan bu özellikteki kelimelerde çatışmayı gidermek için bazen iki ünlü arasında bir kaynaştırıcı ünsüz türemektedir.

Metnimizde /y/ türemesi olan kelimeler şunlardır: cÀyiõdür (< cÀʾiõ) 70a/8, dÀyim (< dÀ’im)81b/15, dÀyimÀ (< dÀiʾmÀ) 57a/4, ferÀyiøde (< farÀʾiz) 89a/14, fÀyideleri (< fÀʾide) 57a/7, rÀyióa (< rÀʾióa) 69b/14, riàÀyib (< reàʾÀib) 96a/4.

2.11. ÜNSÜZ İKİZLEŞMESİ

Metnimizde iki örnekte ünsüz ikizleşmesi görülür: elli (< elig) 89b/5, uããı (< uã) 59a/1 kelimesinde aldığı ek ile birlikte geçici bir ünsüz ikizleşmesi görülür.

2.12. ÜNSÜZ UYUMU

Eski Anadolu Türkçesinde olduğu gibi Klasik Osmanlı Türkçesi dönemine ait metnimizde de /d/ ile başlayan eklerin tonsuz şekilleri yani t’li şekilleri bulunmamaktadır.

-dA (bulunma hâli eki)

ateşde 90a/5, güneşde 58b/1, oturuşda 63a/9, rekèatda 84a/3, ãafda 61a/6, ãalÀtda 60a/6, taóiyyÀtda 62a/6, vaúitde 65b/13 vb.

-dAn (ayrılma hâli eki)

abdestden 58a/3, bitürdükden 66b/4, bölükden 56a/14, döndürdükden 64b/9, eyledükden 69b/7, úoàladuúdan 60a/3, mestden 69b/2, şehÀdetden 62a/12, ùayanmaúdan 65b/1, uzaúdan 74a/11, üçden 58a/6 vb.

-dUr (bildirme eki, fiillerde kuvvetlendirme/ihtimal eki)

almaúdur 55a/9, dekdür 55b/7, dönmemekdür 55b/1, dörtdür 56a/3, durmaúdur 57b/10, göstermekdür 55b/9, óilÀllamaúdur 55a/15, içmekdür 57b/15, itmekdür 55a/10, oúumaúdur 56b/3, ovuşdurmaúdur 55a/13, yumaúdur 55a/6 vb.

-dUr- / -dIr-( fiilden fiil yapma eki): Sadece basùurmayup 71a/10, kelimesinde tonlu olarak görülür.

ulaşdurmaú 56b/10 bekişdirir 57a/11, ovuşdurmaúdur 57b/9 óacÀmat itdürse 58b/10, úavışdurmaú 79a/6, úarışdururken 75b/5, döndürdükden 64b/9.

-dI / -dU (görülen geçmiş zaman eki) úalúdum 72a/7, itdiler 80b/8 vb. -dIK / -dUK (sıfat fiil eki)

itdügi 55b/3 bitdügi 56a/11, çıúduàı 61a/8, ùutduàı 64a/9, yatduàı 84b/14, itdikden 76a/2, itdikleri 95a/7 vb.

-dUKdA (zarf fiil eki)

geçdikde 85a/11, itdikde 70a/7, úalúduúda 62a/2 vb. 2.13 HECE DÜŞMESİ

Metnimizde hece düşmesi güccük (< küçükçük) 67b/1 kelimesinde ve tur- fiilinin geniş zamanının ekleşmesiyle oluşan -dUr (<durur < turur) bildirme ekinde görülmektedir: birdür 93b/5, çoúdur 77b/5, gerekdür 71b/10, óaúúdur 93a/14, úıyÀmdur 61b/6, yoúdur 69a/11, yüz sekizdür 67b/9, vardur 57a/7, zamÀndur 73a/1 vb.

… [55a] (1) Yaàı ve zifti úaldurup altını yumazsa àusli ve abdesti (2) ãaóìó olmaz, İbrÀhìm Óalebì’de yazar. Ve daòı bir adamuñ barmaúları (3) bitişik olsa barmaúların açup ãuyı arasına aúıda, eger aúıd(4)mazsa àusli ve abdesti ãaóìó olmaz, Münyetü’l-Muãallì’de mesùÿr(5)dur.

BÀb: Bu bÀb, àuslüñ sünnetleri beyÀnında. áuslüñ sünnetleri (6) ondur. Evvelki, ellerin bileklerine dek yumaúdur; Baóri’r-RÀéyiú’da mesùÿr(7)dur. İkinci, ud yerin yumaúdur; Baóri’r-RÀéyiú’da mesùÿrdur. Üçünci, (8) bedeninde necÀset var ise anı yumaúdur; Baóri’r-RÀéyiú’da mesùÿr(9)dur. Dördünci, abdest almaúdur; Baóri’r- RÀéyiú’da mesùÿrdur. Beşinci, niyyet (10) itmekdür; ÓaddÀdì’de yazar, bÀb-ı àusülde mesùÿrdur. Altıncı, gövdesini (11) üç kerre yumaúdur; Baóri’r-RÀéyiú’da mesùÿrdur. Evvel ãaà omuzına (12) ãoñra ãolına ve daòı ãoñra başına, vesÀ᾿ir aèøÀsına ãuyı (13) dökmek; Baóri’r-RÀéyiú’da mesùÿrdur. Yedinci, cümle aèøÀsını ovuşdurmaúdur; (14) Münyetü’l-Muãallì’de mesùÿrdur. Sekizinci, àusliñ maóallinde eliniñ (15) ve ayaàınuñ barmaúların óilÀllamaúdur; Münyetü’l-Muãallì’de mesùÿrdur. [55b] (1) Ùoúuzuncı, ardın ve öñin úıbleye dönmemekdür; Münyetü’l-Muãallì’de mesùÿrdur. (2) Bismi’llÀhi’r-raómÀni’r-raóìm27_{, (3) onuncı, àusül itdügi zamÀnda söylemeye;}

Münyetü’l-Muãallì’de mesùÿrdur. (4) Eger ayaàı àusül iderken mÀé-i müstaèmel içinde durmazsa àusülden (5) evvel abdest alduúda ayaàın yayúaya, Baóri’r-RÀéyiú’da mesùÿrdur.

BÀb: Bu bÀb, (6) àuslüñ óarÀmı ve mekrÿhı beyÀnındadur. áuslüñ óarÀmı göbegi altından (7) dizi altına dekdür, àusül maóallinde açup göstermekdür; Münyetü’(8)l-Muãallì’de yazar. Ve daòı òatunlar àusül maóallinde birbirine göbegi altından (9) dizi altına dek göstermekdür, Münyetü’l-Muãallì’de yazar. Ve daòı óammÀmda (10) kÀfir èavratları MüslimÀn èavratlarını görmek óarÀmdur; ÓaddÀdì’de, óażr (11) ve ibÀóada meõkÿrdur. äuyı isrÀf itmek kerÀhet-i taórìme ile mekrÿ(12)hdur, İbrÀhìm Óalebì’de yazar. Ve àusül maóallinde söz söylemek de mekrÿ(13)hdur,

Münyetü’l-Muãallì’de yazar. Ve ardın, öñün úıbleye dönmek mekrÿhdur; (14) Münyetü’l-Muãallì’de mesùÿrdur. Ve àusül itdügi yerde işemek mekrÿhdur, (15) İbrÀhìm Óalebì’de yazar. Ve óammÀmda àusül itdügi yerde namÀz úılmaú mekrÿhdur; [56a] (1) İbrÀhìm Óalebìéde yazar, namÀz mekrÿhlarında mesùÿrdur.

BÀb: Bu bÀb, (2) abdestüñ şarùı beyÀnındadur. Abdestüñ vücÿbınuñ şarùı ùoúuzdur, (3) ãıóóatinüñ şarùı dörtdür, Baóri’r-RÀéyiú’da yazar. Vücÿbınuñ şarùı: Evveli, (4) İslÀmdur. İkinci, èaúıldur. Üçünci, bulÿàdur. Dördünci, abdestsiz olmaúdur. (5) Beşinci, ãuyuñ bulunmasıdur. Altıncı, ãuyuñ istièmÀline úÀdir olmaúdur. (6) Yedinci, óayø olmaúdur. Sekizinci, nifÀs olmaúdur. Ùoúuzuncı, her vaútıñ (7) Àóir vaútıdur. Ve daòı ãıóóatinüñ şarùınuñ evvelki, muùlaú ãudur; muúayyed (8) olmaya aña mübÀşeret itmekdür. İkinci, óayødan pÀk olmaúdur. Üçünci, (9) nifÀsdan pÀk olmaúdur. Dördünci, abdest alurken abdesti bozacaú şeyé olma(10)maúdur.

BÀb: Bu bÀb, abdestüñ farøları beyÀnındadur. Abdestüñ farø[ları] dörtdür. (11) Evveli, yüzüni başı úılı bitdügi yerden çeñesi altına dek úulaúlarınuñ (12) yumşaàından ãuyı aúıdup yumaúdur. ÚÀêìóan’da mesùÿrdur. İkinci, (13) elinüñ ucundan dirseklerine dek ãuyı aúıdup dirseklerin bile (14) yumaúdur. ÚÀêìóan’da mesùÿrdur. Üçünci, başınuñ dört bölükden bir (15) bölügine mesói itmektür. ÚÀêìóan’da mesùÿrdur. Dördünci, ayaúlarını [56b] (1) topuúları ile bile yumaúdur, ÚÀêìóan’da yazar.

BÀb: Bu bÀb, (2) abdestüñ sünnetleri beyÀnındadur. Abdestüñ sünneti on yedidür. Evveli, Eèÿõu (3) oúumaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. İkinci, BismillÀhi oúumaúdur; İbrÀhìm (4) Óalebìéde yazar. Üçünci, ellerini bileklerine dek yumaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde (5) yazar. Dördünci, eli barmaúların óilÀllamaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. (6) Beşinci, maømaøa itmekdür; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Altıncı, istinşÀú (7) itmekdür; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Yedinci, niyyet itmekdür; İbrÀhìm Óalebìéde (8) yazar. Sekizinci, her yunan yeri üç kerre yumaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. (9) Ùoúuzuncı, ãaúalın óilÀllamaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Ve daòı bıyıú

(10) altına ve úaş altına ãuyı ulaşdurmaú lÀzımdur; İbrÀhìm Óalebìéde (11) yazar. Onuncı, ãaúalını bütün yayúamasa ãaúalını mesói itmekdür; İbrÀhìm (12) Óalebìéde yazar. On birinci, abdeste saàından başlamaúdur; İbrÀhìm (13) Óalebìéde yazar. On ikinci, başına úablayu mesói itmekdür; İbrÀhìm Óalebìéde (14) yazar. On üçünci, başından artan ãu-y-ıla úulaúlarına mesó itmekdür; İbrÀ(15)hìm Óalebìéde yazar. On dördünci, tertìbce almaúdur; äadri’ş-Şerìèa’da [57a] (1) yazar. On beşinci, arasın kesmeyüp birbirine ulaşdurmaúdur; (2) äadri’ş-Şerìèa’da yazar. On altıncı, mesóe altından başlamaúdur; Baóri’r-RÀyiú’da (3) yazar. On yedinci, misvÀú istièmÀl itmekdür; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. (4) Baèøı èulemÀdan naúil olunmış ki dÀyimÀ bir adam èözürsiz başına (5) úablayu mesói terk eylese ol adam günÀhkÀr olur; bu meséele İbn-i (6) HümÀm’da, kitÀbi’t-ùahÀretüñ Àòirinde mesùÿrdur.

BÀb: Bu bÀb, (7) misvÀkuñ fÀyideleri beyÀnındadur. MüsvÀkuñ on beş fÀyidesi vardur; (8) SirÀci’l-VehhÀc’da õikir olunur, bu maóalde daòı õikir olunur. Ve daòı (9) yetmiş iki fÀyidesi[ni] İbn-i Óacer [el-]Heytemì õikir itmişdür. Yetmiş iki fÀyideden (10) birisi sekerÀt-ı mevt[d]e kelime-i şehÀdeti getürmeg[e] sebeb olur ve (11) on beş fÀéyidenüñ evvelki, dişinüñ etini pekişdirir. İkinci, maèdeyi (12) úavì ider. Üçünci, balàamı giderür. Dördünci, ãafrayı úatè (13) ider. Beşinci, dişiniñ aàrısın giderür. Altıncı, aàzın úoúusın (14) giderür. Yedinci, başın ùamarların sÀkin ider. Sekizinci, AllÀhu (15) èAôìmü’ş-şÀn rÀżì olur. Ùoúuzuncı, şeytÀn[ı] yerindirir. Onuncı, [57b] (1) baãarı úavì ider. On birinci, óasenÀtı ziyÀde ider. On ikinci, (2) sünnet ile èamel itmiş olur. On üçünci, aàzın pÀk ider. On (3) dördünci, faãió lisÀn olur. On beşinci, iki rekèat müsvÀk ile (4) úılınan namÀz[ıñ åevÀbı] yetmiş rekèat misvÀksız [úılınan] namÀzıñ åevÀbından ziyÀde (5) olur.

BÀb: Bu bÀb, abdestüñ müsteóabları beyÀnındadur. Abdestüñ (6) müsteóabları on birdür. Evvelki, boynuna mesói itmekdür, Baóri’r-RÀyiú’da (7) yazar. İkinci, ayaàın yuduúdan soñra barmaúların altından óilÀllamaúdur, (8) İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Üçünci, abdest alduàı zamÀn aèøÀsını (9) ovuşdurmaúdur, İbrÀhìm Óalebìéde

yazar. Dördünci, abdest alduàı (10) zamÀn úıbleye úarşu durmaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Beşinci, bir yü(11)ksek meúÀnda durup abdest almaúdur; Baóri’r- RÀyiú’da yazar. Altıncı, abdest (12) alduúda vaút-i mekrÿh degilse iki rekèat namÀz úılmaúdur; İbra(13)hìm Óalebìéde yazar. Yedinci, ÀåÀrda vÀrid olan duèÀları o(14)úumaúdur; Baóri’r-RÀyiú’da yazar. Sekizinci, abdestden artan ãuyı (15) ayaú üzere içmekdür; İbrahìm Óalebìéde yazar. Ùoúuzuncı, ellerin [58a] (1) yumaàa barmaúları ucundan başlamaúdur; Baóri’r-RÀyiú’da yazar. Onuncı, ayaúların (2) yumaàa barmaúları ucundan başlamaúdur; Baóri’r-RÀyiú'da yazar. On birinci, (3) abdestden soñra ãuyı üzerine sürmekdür, óuşÿ῾dur. Yaènì (4) úıyÀmda gözlerin secde yerine baúup ayırmamaúdur; Mülteúa’da yazar.

BÀb: Bu bÀb, (5) abdestüñ mekrÿhları beyÀnındadur. Abdestüñ mekrÿhları on beşdür. Evvelki, (6) yüzine ãuyı berk urmaúdur; Münye’de yazar. İkinci, her yunan yeri üçden (7) ziyÀde yumaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Üçünci, her yunan yeri üçden (8) eksik yumaúdur; İbrÀhìm ÓÀlebìéde yazar. Dördünci, abdest alurken üfür(9)mekdür; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Beşinci, ãol el-ile maømaøa itmekdür; ÒaddÀ(10)dì’de yazar. Altıncı, ãol el-ile istinşÀú itmekdür; ÒaddÀdì’de yazar. Yedinci, (11) abdest alurken èavret yerin açmaúdur; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. Sekizinci, (12) abdest alduàı ãuya tükürmekdür; İbrahìm Óalebìéde yazar. Ùoúuzuncı, (13) saà el-ile sümkürmekdür; İbrahìm Óalebìéde yazar. Onuncı, gözlerin pek (14) yummaúdur; İbrahìm Óalebìéde yazar. On birinci, gözlerin pek açmaúdur; (15) ÚÀêìóan’da, bÀbü’l- vuøÿéda mesùÿrdur. On ikinci, abdest alurken [58b] (1) dünyÀ kelÀmı söylemekdür; İbrÀhìm Óalebìéde yazar. On üçünci, güneşde (2) ıãınmış ãu ile abdest almaúdur; Úınyati’l-FetÀvÀ’da mesùÿrdur. On (3) dördünci, ayaúların yumadan silinmekdür; İbrahìm Óalebìéde yazar. On beşinci, (4) abdest alduúda evvel ãolundan başlamaúdur; İbrahìm Óalebìéde yazar.

BÀb: Bu bÀb, (5) abdestüñ müfsidleri beyÀnındadur. Abdestüñ müfsidleri yigirmidür. Evvelki, (6) ardından ve öñünden çıúan abdesti bozar; äadri’ş-Şerìèa’da,

Mülteúa’da meõ(7)kÿrdur. İkinci, bir adamuñ gövdesinde yarası olsa ol yaradan úan ve (8) iriñ ve ãarıãu çıúup yuması lÀzım olan yere aúarsa abdesti (9) bozar; Mülteúa’da ve äadri’ş-Şerìèa’da yazar. Üçünci, bir adam úan aldırsa (10) yÀóÿd óacÀmat itdürse abdesti bozar; äadri’ş-Şerìèa’da ve Mülteúa’da yazar. (11) Dördünci, bir adam bir defèa aàzı ùolusı úuãarsa abdesti bozar, eger balàam (12) ise øarar virmez; Mülteúa’da, äadri’ş-Şerìèa’da yazar. Beşinci, bir adam namaz (13) içinde ùayanup uyursa abdesti bozar. Eger ol ùayanduàı şeyéi (14) alsalar düşerse bozar ve eger düşmezse bozmaz; äadri’ş-Şerìèa’da ve Mülteúa’da (15) yazar. Altıncı, bir adam yatup uyursa [abdesti] bozar; Mülteúa’da ve äadri’ş-Şerìèa’da [59a] (1) yazar. Yedinci, bir adamuñ uããı gitse abdesti bozar; Mülteúa’da ve äadri’ş-(2)Şerìèa’da yazar. Sekizinci, deli olsa abdesti bozar; Mülteúa’da ve äadri’ş-Şer(3)ìèa’da yazar. Ùoúuzuncı, ruúÿè ve sücÿd olan namÀzlarda úaóúaóa ile (4) gülmek abdesti bozar; äadri’ş-Şerìèa’da ve Mülteúa’da yazar. Onuncı, çıplaú (5) èavrat-ıla úuçuşmaú abdesti bozar; Mülteúa’da ve äadri’ş- Şerìèa’da yazar. (6) On birinci, bir adam er-ile èavratı farú itmeyecek úadar şarÀb içmek abdesti (7) bozar; İbrahìm Óalebìéde ve äadri’ş-Şerìèa’da mesùÿrdur. On ikinci, (8) burnunuñ içinde àusülde yuması farø olan yere úan aúup inse (9) abdesti bozar; áurer’de ve FetÀvÀ-i ÚÀêìóan’da yazar. On üçünci, bir adamuñ (10) gözinde èöõüri olup yaş aúarsa abdesti bozar; Dürer [ve] áurer’de ve Münyetü’l-(11)Muãallì’de mesùÿrdur. On dördünci, bir adam óuúne itdürse abdesti (12) bozar; İbrÀhìm Óalebìéde ve Münyetü’l-Muãallì’de yazar. On beşinci, òatunlarıñ fercine (13) úoduàı bez ùaşra ùarafı ıãlanursa abdesti bozar; Münyetü’l-Muãallì’de (14) ve İbrÀhìm Óalebìéde yazar. On altıncı, bir adamuñ úulaàında aàrısı ve yÀóÿd (15) beresi olsa úan ve iriñ ve ãaruãu aúarsa abdesti bozar; Baóri’r-RÀ[59b](1)yiú’da ve Dürer [ve] áurer’de yazar. On yedinci, bir adamuñ bir yerinde úabarcıàı olup (2) úabarcuàuñ başı úopup úan ve iriñ ve ãaruãu çıúup yuması lÀzım (3) olan yere aúarsa abdesti bozar; İbrÀhìm Óalebìéde ve Münyetü’l-Muãallì’de (4) yazar. On sekizinci, úan ile úarışıú tükürük tükürse eger úan ziyÀde ise (5) abdesti bozar; Münyetü’l-Muãallì’de ve İbrÀhìm Óalebìéde yazar. On ùokuzuncı, (6) bir adamuñ dişi arasında úan çıkup akarsa abdesti bozar; İbrÀhìm

(7) Óalebìéde yazar ve ÓÀvì’de yazar. Yigirminci, bir adam çıplaú ata binüp iniş (8) aşaàı giderken uyursa abdesti bozar. Baóri’r-RÀyiú’da, İbrÀhìm Óalebìéde (9) mesùÿrdur.

BÀb: Bu bÀb, abdestüñ úısımları beyÀnındadur. Abdest almaú (10) üç úısımdur. ŞürünbülÀlì, Dürer şeróinde õikir itmişdür. Evvelki úısmı dört (11) maóalde farødur. Evveli, beş vaúıt namÀzuñ farø[ı] içün ve nÀfile içün (12) abdest almaúdur. İkinci, cenÀze namÀzın úılmaú içün abdest almaúdur. (13) Üçünci, secde-i tilÀvet içün abdest almaúdur. Dördünci, kelÀmullÀh[a] (14) yapışmaú içün abdest almaúdur. İkinci úısmı vÀcibdür; (15) ùavÀf içün abdest almaúdur. Üçünci úısmı otuz bir yerde abdest [60a] (1) almaú müsteóabdur. Evveli, uyúudan úalúduàı zamÀn abdest almaúdur. İkinci, (2) uyuduàı zamÀn abdest almaúdur. Üçünci, abdeste müdÀvemet itmekdür. (3) Dördünci, abdesti varken abdest daòı almaúdur. Beşinci, àaybet söyledükden (4) ãoñra abdest almaúdur. Altıncı, úoàladuúdan ãoñra abdest almaúdur. (5) Yedinci, yalan söyledükden ãoñra abdest almaúdur. Sekizinci, şièir sö(6)yledükden ãoñra abdest almaúdur. Ùoúuzuncı, òÀric[-i] ãalÀtda úahúaha (7) ile güldükden soñra abdest almaúdur. Onuncı, meyyit yumaú murÀd itdükde abdest almaúdur. (8) On birinci, meyyit götürmek murÀd itdikde abdest (9) almaúdur. On ikinci, vaútından evvel abdest almaúdur. On üçünci, (10) àusülden evvel abdest almaúdur. On dördünci, cenÀbetde ùaèÀm (11) yemek murÀd itdükde abdest almaúdur. On beşinci, cenÀbetle ãu içmek (12) murÀd itdükde abdest almaúdur. On altıncı, òatunla cimÀè itdükde uyumaú (13) murÀd itdükde abdest almaúdur. On yedinci, àaøabì vaútında abdest almaúdur. (14) On sekizinci, Úuréan ezberlemek murÀd itdükde abdest almaúdur. On (15) ùoúuzuncı, óadìs naúil itmek murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirminci, [60b] (1) úavl-i ãaóÀbe rivÀyet itmek murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi birinci, (2) dersin müõÀkere itmek murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi ikinci, (3) eõÀn oúumaú murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi üçünci, iúÀmet itmek (4) murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi dördünci, óuùbe oúumaú murÀd (5) itdükde abdest almaúdur.

Yigirmi beşinci, Peyàamber èaleyhi’ã-ãalÀtu ve’s-selÀm[uñ] (6) marúad[-ı] şerìflerin ziyÀret itmek murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi (7) altıncı, vaúfeye ùurmaú murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi yedinci, saèy (8) itmek murÀd itdükde abdest almaúdur. Yigirmi sekizinci, deve eti yedükde (9) abdest almaúdur. Yigirmi ùoúuzuncı, her günÀh itdükde abdest almaúdur. (10) Otuzuncı, èulemÀnuñ iòtilÀfı olan yerde abdest almaúdur. (11) Otuz birinci, her òatÀdan soñra abdest almaúdur.

(12) BÀb: Bu bÀb, cÀmièe girmenüñ (13) ÀdÀbı beyÀnındadur. CÀmièe girmenüñ ÀdÀbı yedidür. Evvelki, pabucını çıúar(14)duàı zamÀn ãol ayaàın çıúarmaúdur; EõkÀr-ı Nevevì’de, bÀbı keyfiyyetü’l-(15)libÀsü’ş-şevbede yazar. İkinci, pabucını ãol eli-le almaúdur, EõkÀr[-ı] (15) Nevevì’de yazar. Üçünci, cÀmièe girdügi zamÀn evvel saà ayaàın úoyup [61a] (1) bu duèÀyı oúuya: “َِك تَمْح َرِ َبا َوْبَاِ ىلِ ْحَتْفَاِ َّمُهّٰللَا”, EõkÀr[-ı] Nevevì’de yazar; bÀbu mÀyeúÿlühü(2) èinde duóÿlihi’l-mescidede mesùÿrdur. Dördünci, pabucunuñ (3) çamurunı cÀmièe dökmemekdür; Şer῾i’de yazar. Beşinci, cÀmièüñ (4) içinde tükürüp ve sümkürmemekdür; Aşr῾a’da ve ÚÀêìóan’da yazar. (5) Ve daòı iúÀmet olunduúdan soñra evvelki ãaffa vara. (6) Evvelki ãafda yer varken ikinci ãafda durmaú kerahet-i taórìme ile mekrÿ(7)hdur, İbn-i Óacer [el-] Heytemì’nüñ ZevÀcìr nÀm kitÀb[ın]da yazar; kerÀhetini Mülteúa (8) daòı beyÀn itmişdür. Altıncı, cÀmièden çıúduàı zamÀn ãol aya(9)àı-la çıúup bu duèÀyı oúuya: “ِ_{َّمُهّٰللَا} َِك لْضَفِ ْن مِ َكُلَء ْسَاِ ىِّ ن ا”, EõkÀr[-ı] (10) Nevevì’de yazar. Yedinci, [pabucını] geydügi zamÀn evvel saà ayaàın geyüp (11) çıúmaúdur; EõkÀr[-ı] Nevevì’de, bÀbı keyfiyyetü’l-libÀsü’ş-şevbede yazar.

(12) BÀb: Bu bÀb, namÀzıñ farøları beyÀnındadır. NamÀzıñ farøları (13) on sekizdür. Evveli, abdest almaúdur; İbrÀhìm Óalebì’de yazar. (14) İkinci, vaútuñ girmesidür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Üçünci, (15) gövdesin pÀk itmekdür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Dördünci, eåvÀbın [61b] (1) pÀk itmekdür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Beşinci, namÀz úılduàı mekÀnın pÀk (2) itmekdür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Altıncı, èavret yerin örtmekdür; Fıúıh-ı (3) KeydÀnì’de yazar. Yedinci, úıbleye

yönelmekdür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Sekizinci, (4) niyyet itmekdür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Ùoúuzuncı, iftitÀò tekbìri itmekdür; (5) Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. NamÀzuñ ùaşrasında olan şarùlar bunlardur, (6) içinde [olan] farølar[a] rükün dirler. Ol daòı ùoúuzdur. Evveli, úıyÀmdur; (7) Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. İkinci, úırÀéatdür; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Üçünci, (8) rükÿèdur; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Dördünci, sücÿddur; Fıúıh-ı KeydÀ(9)nì’de yazar. Beşinci, úaède-i Àòirede taóıyyÀt oúuyacaú úadar oturmaúdur; (10) Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Altıncı, tertìb-i erkÀndur; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. (11) Yedinci, intiúÀlÀtdur; Muèaddil-i äalÀt’[da] yazar. Sekizinci, kendü fièli ile (12) namÀzdan çıúmaúdur; Fıúıh-ı KeydÀnì’de yazar. Ùoúuzuncı, taèdìl- i erkÀndur; (13) Mülteúa’da yazar.

BÀb: Bu bÀb, taèdìl-i erkÀn beyÀnında. Taèdìl-i erkÀn (14) beş maóalde İmÀm Yÿsuf ve İmÀm ŞÀfièì ve İmÀm MÀlik ve İmÀm Aómed raóimehümu’llÀh (15) úıtlarında farødur, İmÀm[-ı] Aèôam ve İmÀm Muóammed raóimehümu’llÀhi taèÀlÀ úıtlarında vÀcibdür. [62a] (1) Taèdìl-i erkÀnuñ evveli, rukÿèa varduúda SübóÀnallÀh (2) diyecek úadar ùurmaúdur. İkinci, rukÿèdan úalúduúda SübóÀnallÀh (3) diyecek úadar ayaú üzere ùurmaúdur. Girüden gören úıyÀmda (4) ùurur ôann ide. Üçünci, başın úoyduúda SübóÀnallÀh (5) diyecek úadar ùurmaúdur. Dördünci, başın secdeden úalúdur(6)dıúda iki secde arasında taóiyyÀtda oturur gibi SübóÀnallÀh diyecek (7) úadar oturmaúdur. Beşinci, başın tekrÀr secdeye úoduúda SübóÀnallÀh (8) diyecek úadar ùurmaúdur. Bu beş maóalde õikir olunan taèdìl-i erkÀn[ı] (9) terk iden adama otuz øararı vardur. Birgili Muóammed Efendi raómetu’llÀhi (10) èaleyhi Muèaddili’s- äalÀt, ismi-le müsemmÀ risÀlesinde, õikir itmişdür. (11) Evveli, faúìr olmaàa sebeb olur. Üçünci, (12) şehÀdetden düşer. Dördünci, bir adam bir adamı [taèdìl-i erkÀnsız] namÀz úılarken görüp (13) inkÀrına úÀdir olup iḳÀô itmezse ol adamuñ (14) günÀhına sebeb olur. Beşinci, iôhÀr-ı maèãiyet itmiş olur. Altıncı, (15) úılduàı namÀzuñ tekrÀr eèÀdesi vÀcib olur. Yedinci, ãoñ [62b] (1) nefesde ìmÀnsız gitmege sebeb olur. Sekizinci, namÀz òırãızı (2) olur. Ùoúuzuncı, namÀzınuñ sevÀbı gitmege sebeb olur.

Onuncı, úabÿl (3) olmamaàa sebeb olur. On birinci, noúãÀn üzere olur. On ikinci, melÀ(4)éike-i kirÀm eski bez gibi yüzine ururlar. On üçünci, sÿé-i ÀdÀp itmiş (5) olur. On dördünci, òÀ’ib ve òÀsir olur. On beşinci, sÀéir èibÀdeti (6) úıyÀmet gününde úabÿl olmamaàa sebeb olur. On altıncı, nÀra musteóiúú (7) olur. On yedinci, bir büyük adam taèdìl-i erkÀnı terk eylese ve bir cÀhil (8) ol adamı görse ol cÀhile taèdìl-i erkÀnsız úıldırmasına (9) sebeb olur. On sekizinci, imÀma muóÀlifet itmege sebeb olur. (10) On ùoúuzuncı, intiúÀlende olan sünnetleri terk [itmiş] olur. Yigir(11)minci, eõkÀrda umÿr- ı mekrÿhınuñ birini itmiş olur. Yigirmi birinci, AllÀhu TaèÀla’yı (12) àaøaba getürmiş olur. Yigirmi ikinci, şeyùÀn[ı] sevindirmiş olur. (13) Yigirmi üçünci, Cennet’den ıraú olur. Yigirmi dördünci, Cehennem’e yaúın (14) olur. Yigirmi beşinci, kendü nefsine òıyÀnet itmiş olur. Yigirmi altıncı, [nefsin] (15) tencìs28 _{itmiş olur. Yigirmi yedinci,}