Hz. Ebû Bekir’in Habîbe bint Hârice’den olma en küçük kızıdır. O, babasının vefatından birkaç ay sonra doğdu. Hz. Ebû Bekir eşinin hamile olduğundan haberdardı. Bu yüzden ölüm döşeğinde iken kızı Hz. Âişe’ye iki erkek ve iki kız kardeşine miras bıraktığını söyleyince Hz. Âişe ‚ Kız kardeşim sadece Esmâ’dır. Başka kız kardeşim yok. Böyle birisi varsa kimdir?‛
diye sorduğunda Hz. Ebû Bekir ‚Harice’nin kızı hamiledir. Karnındaki bebe-ğin kız olacağını zannediyorum. Ben onun iyilibebe-ğini isterim.‛ dedi.116 Hz. Ebû Bekir’in vefatından sonra Harice bir kız çocuğu doğurdu ve adını Ümmü Külsûm koydular.117 Ona bu ismi veren ablası Hz. Âişe’ydi.118
Ümmü Külsûm evlilik cağına yaklaşınca Hz. Ömer onunla evlenmek istedi. Hz. Ali’nin kızıyla evlendikten sonra Hz. Ebû Bekir ile akrabalık bağı kurmak isteyen Hz. Ömer, Ümmü Külsûm’e talip oldu. Hz. Âişe Hz.
Ömer’in tabiatının sertliği ve Ümmü Külsûm’ün yaşının küçüklüğünü bildirerek bu evliliği geri çevirdi. İbn Kuteybe’nin bildirdiğine göre Âişe de bunu iyi karşıladı fakat Ümmü Külsûm’un hoşuna gitmedi.119 Daha sonra Aşere-i Mübeşşeradan Talha b. Ubeydullah ona talip oldu ve isteği kabul edildi. Bu evlilikten Zekeriyyâ, Yusûf ve Âişe doğdu.120 Talha b.
Ubeydullah, babasının hasletinden dolayı kızıyla evlendi. Ondan çok memmundu ve kıymetli bir babanın evladı olduğunun farkındaydı. Bir defasında Külsûm’e, ‚Sen Muvaffak’ın kızı Muvaffaka’sın‛ şeklinde hitap ederek ona olan memnuniyetini dile getirdi. Hz. Talha, Cemel Savaşı’nda hayatını kaybedince Ümmü Külsûm Abdurrahman b. Abdullah b. Ebû Rebîa el-Mahzûmî ile evlendi. Ondan da İbrâhim, Osman ve Mûsâ adlı çocukları doğdu.121
Ümmü Külsûm tabiîn döneminin muhaddislerindendir. Hz. Âişe’nin terbiyesi altında yetişmiş, ondan ilim tahsil etmiş ve hadis rivayetinde
115 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Gâbe, 5, 97.
116 Gülgün Uyar, ‚Ümmü Külsûm bint Ebû Bekir‛, DİA, (İstanbul: TDV Yayınları 2012), 42, 324.
117 İbn Saʻd, 3, 176; Şâmî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd, 11, 251.
118 İbnü’l-Esîr, Câmiü’l-Usûl, 42, 326.
119 İbn Kuteybe, el-Me’ârif, 175.
120 İbn Saʻd, 3, 196.
121 İbn Kuteybe, el-Me’ârif, 175; Tantâvî, 266.
lunmuştur. Sikâ bir ravi olan Ümmü Külsûm tabiînin meşhur muhaddis-lerindendi.122
SONUÇ
Hz. Ebû Bekir İslâm dini adına gösterdiği gayretlerle Sıddîk, Yar-ı Ğâr, Atîk, Evvâh, Zülhilâl, Halifet-ü Rasulullâh lakaplarına mazhar oldu.
O, Hz. Peygamber’den sonraki isim ve Hz. Peygamber’in ‚Güneş, peygam-berlerden sonra Ebû Bekir’den daha üstün bir baş üzerinden doğup batmadı.‛ di-ye övdüğü bahtiyar sahâbeydi. Onun İslâm dininde gösterdiği kararlılığın bereketiyle ve ailesine verdiği önemin sonucu olarak sahâbe içerisindeki en seçkin aileyle mükafatlandırıldı. Sahâbe içerisinde aynı soydan dört neslin (Erbeʻatü Mütenâsilûn) Hz. Peygamber’e sahâbe olduğu başka bir aile bulunmamaktadır. Torun, baba, dede ve büyük dedenin Müslüman olarak Hz. Peygamber’e sahâbe olma fırsatına eriştiği tek ailedir. Üstelik bu şeref Ebû Bekir ailesine iki defa, hem oğlu hem de kızı cihetinden ve-rilmiştir. Kızı Esmâ’dan olan torunu Abdullah b. Zübeyr ve oğlu Abdur-rahman’dan olan torunu Muhammed b. Abdurrahman sahâbeydi.123 Hz.
Ebû Bekir’in babasının sahâbe olduğu dikkate alındığından büyük dede-den toruna kadar olan dört neslin sahâbe olma bahtiyarlığına eriştiği na-dide bir aile tablosu oluştu.
Soyu, ilahî mükafata erişen ve bereketli kılınan Ebû Bekîr’in ailesinin tüm fertleri iman ile tanıştı. Sahâbe içerisinde babası, annesi ve çocukları-nın hepsi iman etme şerefine nail olan aileler azdır. Onun ailesi Hz. Pey-gamber dönemine yetişip de tüm aile fertlerinin Müslüman olduğu nadi-de ailelernadi-dendir. Sıddîk evi böyleydi ve ihlasla doluydu. Evin sakinleri, iç-lerinde nifak alameti bulunmayan iman ehli kimselerdi. O dönemde iman evleri ve nifak evleri vardı. Muhacirin iman evi Ebû Bekir’in evi, Ensârın iman evi Neccâroğullarının eviydi. 124 İmân evinde yetişen talebeler de sı-radan kimseler değildi. Birisi Hz. Peygamber’in eşi ve sevdiceği Ümmü’l-Müminin Hz. Âişe (ranh), diğer hicretin vefakar hizmetcisi Zâtü’n-Nitâkayn lakaplı Esmâ ve bir diğeri Muhbir-i Rasûl olan Abdullah’tı.
Hz. Ebû Bekir’in evlilikleri dünyevî hazlardan uzak, akla uygun evli-liklerdi. Çok eşle evliliği cinsellik üzerine kurulmamıştı. Yani o, eşler top-luluğundan oluşan bir harem kurmadı. Zaten o, aynı andan en fazla iki
122 Uyar, ‚Ümmü Külsûm‛, DİA, 42, 324.
123 İbnü’l-Esîr, Câmiü’l-Usûl, 12, 843; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Gâbe, 3, 462.
124 Muhammed Rıza, Ebû Bekir es-Sıddîk Evvelü’l-Hulefâ-i Râşidîn, (Kâhire: Mektebetü Câmiatü Fuâdu’l-Evvel, 1950), 7; Sallâbî, 24.
hanım birlikte yaşadı. İlk eşini Mekke’de boşadığından, ikincisi de Medîne’de vefat etttiğinden dördü bir arada olmadı. Soyu da bu hanım-lardan olan çocukları vasıtasıyla devam etti. Böylece kıyamete kadar de-vam edecek olan Sıddîk soyu ve ruhu insanlar arasında yayıldı. Kendileri-ni Ebû Atîk veya Sıddîk olarak tanımlayan bu topluluklar, her dönemde ve devirde büyük dedeleri Hz. Ebû Bekir’in ruhunu taşımaya çalıştılar.
KAYNAKLAR
Aynî, Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed (ö. 855/1451), ʿUmdetü’l-Kârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, 1. Baskı. 13. Cilt. Beyrût: Dâru İhyaü’t-Turasi’l-Arabî, trz.
Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed el-Merzübân (ö. 317/929), Muʿcemü’ṣ-Saḥâbe, Muhammed Emîn b. Muhammed, 1 .Baskı. Kuveyt:
Dâru’l-Beyân, 1421/2001.
Belâzurî, Ahmed b. Yahya (ö. 279/892-93), Ensâbü’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkar, 1.
Baskı. 1-11. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. Abdullah (ö. 256/870), el-Câmîʻü’s-Sahîh, thk. Mu-hammed Züheyr b. Nâsır, 1. Baskı. Suudi Arabistan: Dâru’t-Tavku’n-Necât, 1422.
Dımeşkî, Muhammed b. Sâlih, Peygamber Külliyâtı, çev: Halil İbrahim Kaçar ve İb-rahim Doğru, 1. Baskı. İstanbul: Ocak Yayınları, 2011.
Fayda, Mustafa, Hulefâ-yı Râşidîn Devri (Dört Halife Dönemi), 1. Baskı. İstanbul:
Kubbealtı Neşriyat, 2014.
Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed (405/1014), el-Müstedrek ale’s-Sahîheyn, thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Bey-rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, trc. Salih Tuğ, 5. Baskı. İstanbul: İrfan Yayıncılık,1990.
Halife b. Hayyât, Tabakâtü Halife b. Hayyât, thk. Süheyl Zekkâr, 1. Baskı. Beyrût:
Dâru’l-Fikr, 1414/1993.
Heysemî, Nureddin Ali b. Ebû Bekir (ö. 807/1405), Mecmeu’z-Zevâid ve Menbaü’l-Fevâid, Beyrût: Dâru’l-Fikir, 1412.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah Kurtubî en-Nemirî (ö. 463/1071), el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, thk. Âdil Mürşid, Ürdün: Dâru’l-A’lâm, 1423/2002.
_______, ed-Dürer fî İhtisâri’l-Megâzî ve’s-Siyer, thk. Şevkî Dayf, Kâhire: yy, 1386/1966.
İbn ʻAsâkir, Ali b. Hasan (ö. 600/1203), Tarîhü Dımaşk, thk. Amr b. Ğarâme, 1. Bas-kı, (Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Düreyd, Ebû Bekir b. Muhammed b. Hasan el-Ezdî (ö. 321/933), el-İştikâk, thk.
Abdüsselâm Muhammed Hârûn, 1. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1411/1991.
İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed b. Habîb (ö. 245/860), Kitâbû’l-Muhabber, thk.
Elisa Lichtenstadter, Beyrût: Dâru’l-ʻAfâk, trz.
İbn Hacer el- Askalanî, Ebü’l–Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali (ö. 852/1449), Fethu’l-Bârî, 1. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Maʻrife, 1379.
________, el-İsâbe fî Temyizi’s-Sahâbe, 1.Baskı. Beyrut Dâru’l-Cîl, 1412.
İbn Hazm, Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endülüsî (ö. 456/1064), Cemhere-tü Ensâbi’l-Arab, 1. Baskı. Beyrût: Dâru’l-KüCemhere-tübi’l-İlmiyye, 1403.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed (ö. 354/965), es-Sikât, thk. Muhammed b.
Muîdhan, 1. Baskı. Beyrût: Dâiretü’l-Meʻarifi’l-Osmânî, 1393/1973.
_______, el-İhsân fî Takrîbi Sahîh, thk. Şuayb Arnavut, 1. Baskı. Beyrût Müessetü Risâle, 1408/1988.
________,es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbârü’l-Hulefâ, 3. Baskı 1. Cilt. Beyrût: Mektebe-tü’Sekâfiyye, 1417.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddin Abdülmelik (ö. 218/833), es-Sîretü’n-Nebeviyye, trc. Hasan Ege, 1. Baskı. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006.
İbn İshâk Muhammed (ö. 151/768), Sîretü İbn İshâk, thk. Süheyl Zekkâr, 1. Baskı Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1398.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ el-Hafız (ö. 774/1373) , el-Bidâye ve’n-Nihâye (Büyük İslam Ta-rihi), çev. Mehmet Keskin, 1. Baskı İstanbul Çağrı Yayınları, 1995.
________, el-Fusûl fî Sîreti Rasûl, thk. Muhyiddin Metû, Beyrut: Müessetü Ulûmu’l-Kur’ân, 1403.
İbn Kuteybe, Ebî Muhammed Abdullah b. Müslîm (ö. 276/889), el-Meârîf, thk. Ser-vet Ukkaşe, 1. Baskı. Kâhire: Dârul Marife, 1981.
İbn Mende, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak (ö. 395/1005), Maʻrifetü’s-Sahâbe, thk. Âmir Hasan Sabri, 1. Baskı Arabistan: Câmiatü’l-İmarât,1426/2005.
İbn Saʻd, Ebû Abdullah Muhammed (ö. 230/845), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, thk. Alî Mu-hammed Ömer, Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
İbn Seyyidünnâs, Uyûnu’l-Eser fi Fünûni’l-Mağâzî ve’ş-Şemâili ve’s-Siyer, thk. İbra-him Muhammed Ramazan, 1. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî (ö. 597/1201), el-Muntaẓam fî Târîḫi’l-Mülûk ve’l-Ümem, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, 1. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö. 630/1233), Üsdü’l-Ğâbe fi Ma’rifeti’s-Sâhâbe, thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdül-mevcûd, 1. Baskı. Beyrut: Darû’l-Kütübi’l-İlmiyye, trz.
________, el-Kâmil fî’t-Târih (İslam Tarihi), çev. Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın arkadaşları, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2008.
İbnü’l-Esîr, Mecidüddin b. Muhammed el-Cezerî (ö. 606/1210), Câmiü’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Rusûl, thk. Abdülkadir Arnavut, Beyrût: Dâru’l-Fikir, 1972.
İbnül-Kelbî, Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr (ö.204/819), Cemheretü’n-Neseb, thk. Nâcî Hasan, Beyrut Mektebetü’l-Nahdati’l-Arab, 1986/1407.
________, Nesebü Mead ve Yemenü’l-Kebîr, thk. Nâcî Hasan, Beyrût: Mektebetü’l-Nahdati’l-Arab, 1988/1408.
İclî Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdullâh (ö. 261/875), Maʿrifetü’s -Siḳât, thk. Abdülalim Abdülazim, 1. Baskı (Suûdi Arabistan: Mektebetü’d-Dâr, 1405/1985.
Makrîzî, Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed (ö. 845/1442), İmtâʿu’l-Esmâʿ bimâ li’r-Resûl, thk. Muhammed Abdülhamid en-Nemîsî, 1. Baskı. Beyrût:
Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
Mizzî, Cemaleddin Ebû Haccâc Yusuf (ö. 742/1341), Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk. Beşşâr Avvâd, 1. Baskı. Beyrût: Müessesetü Risâle, 1400.
Sallâbî, Ali Muhammed, Ebû Bekir Sıddîk (ra) Şahsiyetühü ve Asruhü, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1430/2009.
Sarıçam, İbrahim, Hz. Ebû Bekir, 2. Baskı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Sem‘ânî, Ebû Saʻd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr (ö. 562/1166), el-Ensâb, thk. Abdurrahman b. Yahya, 1. Baskı (Haydarâbad, Dâiretü’l-Meʻârifi’l-Osmânî, 1382
Süheylî, Abdurrahmân b. Abdillâh, Ravdû’l-Unûf fî Tefsîri’s-Sîreti’n-Nebevî lî İbn Hişâm, thk. Ömer Abüsselam, 1. Baskı. Beyrût: Dâru İhyaü’t-Turasi’l-Arabi, 1421/2001.
Şâmî, Muhammed b. Yûsuf b. (ö. 942/1536), Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd, thk. Adil Ahmed, 1. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî (ö. 476/1083), Ṭabaḳātü’l-Fuḳahâʾ, thk. İhsan Abbas, 1. Baskı. Beyrût: Dârü’r-Râid, 1970.
Tantâvî, Ali, Ebû Bekir es-Sıddîk, Cidde: Dâru’l-Menâra, 1406/1986.
Taberî, Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923), Târîhü’t-Taberî, 2. Baskı. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer (ö. 207/823), Kitabü’l- Meğâzi, thk.
Marsden Jones, 3. Baskı Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1404/1984.
Zübeyrî, Mus‘ab b. Abdullah (ö. 236/850), Kitâbü Nesebi Ķureyş, thk. E. Lévi-Provençal, 3. Baskı. Kâhire: Dâru’l-Meʻârif, 1953.
EK-1