Ülkemizde ne kadar atık ve tehlikeli atık mevcuttur?

Ülkemizde yıllık toplam tehlikeli atık üretiminin~1,3 milyon ton/yıl olduğu tahmin edilmektedir (ÇOB).

Türkiye’de toplam üretilen tehlikeli atık miktarı ne kadardır ve yayınlanan verilerle karşılaştırıldığında üretilen tehlikeli atıkların yüzde kaçının bertarafı ya da geri kazanımı sağlanabilmektedir? Araştırmalar gösteriyor ki, bu soruya net bir cevap verebilmek çok zor. Bunu açıklayabilmek ya da kesin bir şeyler söyleyebilmek için başka istatistiki verilerede bakılması gereklidir. TUIK tarafından yayınlanan 5 Ekim 2011 tarihli 2009 yılı Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri araştırması geçici sonuçlarına göre 2009 yılında 2.483.300 adet girişim faaliyet göstermiştir. Tehlikeli

Atık üretimi olabilecek sektörlerden yalnızca imalat sektörü dikkate alındığında % 12,92 ile Türkiye’de 2009 yılında 320.842 imalat sektörü girişiminin faaliyet gösterdiği görülmektedir (TUİK).

İmalat sektörü firmalarının hepsinin tehlikeli atık ürettiği düşünülemez. Ancak, % 10’luk bir oranı bile dikkate aldığınızda % 4’e tekabül edecek atık sisteminde kayıtsız firmanın üreteceği atık miktarının, basit bir orantı ile 419.353 ton olacağını kabul edersek içinde yaşadığımız çevrenin ne denli büyük bir tehlike altında olduğunu daha net algılayabiliriz (TUİK). Tahmini olarak oluşturulan bu veriler Şekil 2.1’de mevcuttur.

Şekil 2.1 Ülkemizdeki atık oluşumu (TUİK).

Şekil 2.2 2009-2010 Yılları tehlikeli atık dağılımı (ÇOB)

2010 yılı geri kazanılan atık miktarında artma yaşanırken bertaraf oranında da azalma yaşanmıştır. Bu durum ise atıkların geri kazanım çalışmalarının hız kazandığını göstermektedir.

Tablo 2.1 Berataraf ve geri kazanım tesisine getirilen atık mikatrının atık tipine ve kaynağına göre dağılımı (2008-ton/yıl)a.

Tesisi Tipi Atık Tipi Niteliği Toplam Belediye

Atıkları Sağlık Kuruluşları Sanayi Hizmet Sektörü Diğer

Düzenli Depolama Tesisi

Toplam Tehlikeli 57.343 171 37.179 15.601 - 4.392

Kimyasal Nitelikli Atık 1.537 1.537

Hurda ekipman ve hurda araçlar 77 77

Atık pil ve aküler 176 169 7

Niteliği belli olmayan atıklar 15 15

Atık yağlar 2 2

Mineral Atıklar(kül, cüruf, hafriyat vs) 15.297 10.920 Endüstriyel atıksu arıtma tesisi çamurları ve

su hazırlama üniteleri çamurları 3.044 3.044

Tıbbi atıklar 37.195 37179 1 15

a_{Türkiye istatistik kurumu belediye atık istatistkleri veri tabanı}

Tablo 2.2 Bertaraf ve geri kazanım tesislerine getirilen atık miktarının atık tipine ve kaynağına göre dağılımı (2008- ton/yıl)

Tesisi Tipi Atık Tipi Niteliği Toplam Belediye _Atıkları Sağlık _{Kuruluşları} Sanayi Hizmet _Sektörü Diğer (1)

Kompost Tesisi

Toplam Tehlikesiz 275,737 275,737

Bitkisel atıklar 3,429 3,429

Karışık belediye atıkları 156,259 156,259 Niteliği belli olmayan

atıklar 4,073 4,073

Ayrıştırma artıkları 104,241 104,241

Metalik atıklar 265 265

Cam atıklar 1,966 1,966

Kağıt ve karton atıklar 3,819 3,819

Tablo 2.3 Berataraf ve geri kazanım tesisine getirilen atık mikatrının atık tipine ve kaynağına göre dağılımı (2008-ton/yıl)b.

Tesisi Tipi Atık Tipi Niteliği Toplam Belediye

Atıkları Sağlık Kuruluşları Sanayi Hizmet Sektörü Diğer (1)

Düzenli Depolama Tesisi

Toplam Tehlikesiz 11.599.484 10.947.268 2.688 398.818 32.230 218.480

Kimyasal Nitelikli Atık 211.222 210.843 379

Odun atıkları 13.087 12.173 914

Tekstil atıkları 287.896 287.105 791

Hurda ekipman ve hurda araçlar 888 127 761

Gıda üretiminden

kaynaklanan hayvansal atıklar 293.575 292.073 1.453 49

Bitkisel atıklar 90.924 90.385 406 133

Hayvansal gübre 42.275 42.275

Karışık belediye atıkları 7.851.580 7.559.644 149.408 32.029 110.499

Niteliği belli olmayan atıklar 255.816 195.448 104.241

Ayrıştırma artıkları 104.586 345

Evsel nitelikli arıtma çamurları 34.660 28.481 6.179

Mineral atıklar (Kül, cüruf ve hafriyat

atığı vb.) 646.843 638.179 4.924 3.740

Endüstriyel atıksu arıtma tesisi çamur ları ve su hazırlama üniteleri

çamurları 168.435 168.435

Tıbbi atıklar 2.688 2.688

Metalik atıklar 113.385 111.810 1.575

Cam atıklar 200.199 199.772 427

Kağıt ve karton atıklar 802.262 800.714 1.531 17

Lastik atıklar 161.236 161.236

Plastik atıklar 317.927 316.658 1.267 2

Tablo 2.4 Bertaraf ve geri kazanım tesislerine getirilen atık miktarının atık tipine ve kaynağına göre dağılımı (2008- ton/yıl)c, Tesisi

Tipi Atık Tipi Niteliği Toplam Belediye Atıkları Sağlık Kuruluşları Sanayi Hizmet Sektörü Diğer (1)

Yakma Tesisi

Toplam Tehlikeli 35,923 14,801 21,122

Kimyasal nitelikli atıklar 18,872 18,872

PCB içeren atıklar 8 8

Hurda ekipman ve hurda

araçlar 15 15

Niteliği belli olmayan

atıklar 12 12

Atık yağlar 1,849 1,849

Mineral atıklar (Kül, cüruf

ve hafriyat atığı vb,) 18 18

Endüstriyel atıksu arıtma tesisi çamurları ve su hazırlama üniteleri çamurları

348 348

Tıbbi atıklar 14,801 14,801

c_{Türkiye istatistik kurumu belediye atık istatistkleri veri tabanı}

Tablo 2.5 Bertaraf ve geri kazanım tesislerine getirilen atık miktarının atık tipine ve kaynağına göre dağılımı (2008- ton/yıl)d

Tesisi

Tipi Atık Tipi Niteliği Toplam Belediye Atıkları Sağlık Kuruluşları Sanayi Hizmet Sektörü Diğer (1) Kompost

Tesisi

Toplam Tehlikeli 15 15

Tıbbi atıklar 15 15

2.1.3. Tehlikeli atıklar ve Türkiye

Birçok tehlikeli atık ya da tehlikeli kimyasal, risklerini azaltacak bazı önlemler alınarak kullanılabilir. Atıldıklarında bu maddeler kullanıcılar tarafından kontrol edilemezler. Bu maddelerle direk ya da dolaylı olarak temasta bulunan canlıların zarar görmesine neden olabilir Bu sebeple risklerinden dolayı, tehlikeli atıklar diğer atıklardan ayrı olarak uygun şekilde toplanıp işlem görmelidir.

Tehlikeli atıkların bertarafına yönelik ülkemizde mevcut tesisler; İZAYDAŞ, PETKİM ve TÜPRAŞ olup hepsi yakarak bertaraf sisyemi uygulamaktadır.

Ülkemizde bazı tehlikeli atık vakaları da yaşanmıştır. Bunlardan bazıları; Karadeniz sahillerinde 1986 yılında tehlikeli atık varillerine rastlanmıştır. Yine 1987 yılında yakıt amaçlı Almanya’dan tehlikeli atıklar ithal edilmiştir. 2000-2005 yıllarında tehlikeli atık yüklü ULLA gemisi ülkemize boşaltım yapmıştır. 2006 yılında Hollanda’dan asbest yüklü gemi ve yine aynı yıl Orhanlı Beldesi’nde gömülü halde bulunan tehlikeli atık varilleri (Tenikler, 2008).

2.1.3.1. Ülkemizde bulunan tehlikeli atık miktarları

Tehlikeli atıklara ait kesin olmayan veriler mevcuttu. Çünkü Basel Sekreteryası tehlikeli atık miktarı ile ilgili bildirim vermiyor. Eurostat (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi) verileri ise gerçek rakamlardan uzak veriler veriyor ve; OECD (Ekonomik İşbirliği Kalkınma Örgütü) verilerince de veri yok açıklaması yapılıyor ((Tenikler 2008). Ancak TUİK verilerince Şekil 2.3’te 4 yıllık tehlikeli atık miktarı belirtilmiştir.

Şekil 2.3 2000-2004 Yılları sanayinin yarattığı tehlikeli atık miktarı (TUİK).

141693 343350 822807 71282 248352 876770 0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 900000 Ger i ka za nı la n Ger i ka za nı la n Satılan ve hibe Bertaraf edilen Satılan ve hibe Bertaraf edilen 2000 2004

Toplam Atık Miktarı 1.307.850 ton (2000) 1.196.404 ton (2004)

Ülkemiz tehlikeli atıkların beratarfına yönelik ciddi eksiklikler mevcuttur. Bu anlamda; atık yönetimi alanında bilimsel ve teknik temelin oluşturulup geliştirilmesi, yönetimi ve kontrolleri sağlayan kademelerin oluşturulması, yeterli ve eğitimli teknik personellerin görevlendirilmesi, gerçek veri ve bilgilerin toplanması, denetimin tam yapılması, istatistiki bilgilerin sık sık değerlendirilmesi, konu ile ilgili firmaların ve laboratuarların sertifikalandırılması ve denetimlerinin sıkı tutulması gibi konuların tamamlanması gerekmektedir

Türkiye’nin tehlikeli atık yönetiminde göreceli olarak AB ülkeleri genelinden daha yetersiz politikalara sahip olduğu düşünülse de ulusal ve uluslararası düzeydeki ilgi ve duyarlığın sürekli artması ve AB üyelik sürecinin de etkisiyle, Türkiye’nin ulusal atık yönetim stratejisinin şekillendirilmesinde önemli mesafeler kaydedilmiştir. Günümüzde temel sorun, ulusal stratejinin uluslararası standartları tümüyle karşılayacak şekilde geliştirilmesi ve bir strateji belgesi ile çerçeve altına alınması; daha da önemlisi, uygulamaya geçirilmesini sağlayacak kurumsal ve teknik kapasitenin güçlendirilmesidir. Atık yönetiminde katılımcılığın artırılması ve kamuoyunun bilinçlendirilmesi de stratejik öncelikler arasında yer almalıdır (Tenikler, 2008).

Sonuç olarak; Türkiye’nin tehlikeli atık yönetimine ilişkin gerçekleştirdiği ve/veya gerçekleştireceği iyileştirici ve düzenleyici çalışmalar, salt Avrupa Birliği’ne üyelik süreci ile sınırlı kalmamalıdır. Türkiye, sonuç olarak, sınır tanımaz nitelikteki çevre sorunlarına karşı gerek yönetsel-yasal gerekse finansal tedbirlerini almalıdır. Normatif düzenlemelerin ardı ardına çıkarılmış olması nicelikten öte bir şey ifade etmeyeceği için, sözkonusu stratejilerin uygulanabilir niteliklerle donatılması kaçınılmazdır. Bunu, Avrupa Birliği’ne entegre olma kaygılarına dayanarak gerçekleştirme zorunluluğundan öte, ülkenin sürdürülebilirliğini sağlamak ve gelecek kuşaklara bırakabileceği bir miras olarak algılamak durumundadır (Tenikler, 2008).