Üçüncü Bölüm

Bu bölümde Hirai Kanser Yorgunluk Ölçeği’nin geçerlilik ve güvenirlik çalışmasından elde edilen bulguların tartışmasına yer verilmiştir.

7.3.1. Hirai kanser yorgunluk ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik bulgularının tartışılması

Bu bölümde Hirai ve arkadaşları tarafından geliştirilen “Hirai Cancer Fatigue Scale”nın Türk diline uyarlanarak geçerlik ve güvenirlik çalışması sonucunda elde edilen verilerin tartışmasına yer verilmiştir.

Hirai Kanser Yorgunluk Ölçeği’nin Türk diline uyarlanarak geçerlik ve güvenirliğini belirlemek amacıyla ilk aşamada ölçeğin dil geçerliliğine yönelik çalışmalar yapıldı. Dil geçerliliğini belirlemek için İngilizcesi iyi olan birbirinden bağımsız 3 kişi tarafından ölçek İngilizce’den Türkçe’ye çevrildi. Yapılan 3 çeviri formu karşılaştırılıp maddeleri en uygun temsil edecek ifadeler seçilip tek bir Türkçe form elde edildi. Oluşturulan Türkçe ölçek ileri seviyede İngilizce bilen birbirinden bağımsız 3 farklı kişi tarafından tekrar Türkçe’den İngilizce ‘ye çevrildi. Bu 3 İngilizce ölçek karşılaştırılıp maddeleri temsil eden ifadeler seçilip tek bir İngilizce Ölçek oluşturuldu. Oluşturulan İngilizce ölçeğin maddeleri ile orijinal ölçeğin maddeleri karşılaştırılıp anlam yönünden bir fark olmadığı saptandı (186).

İkinci aşamada ölçeğin kapsam geçerliğini ölçmek amacıyla alanında uzman 10 kişiye danışıldı (EK 9). Ölçek uyarlama çalışmalarında kapsam geçerliğinin belirlenmesi ve objektif sonuçların ortaya çıkabilmesi için uzman sayılarının yeterliliği ve niteliği çok önemlidir (187). Literatür incelendiğinde kapsam geçerliliğinin belirlemek için görüşüne başvurulan uzman sayısının 3-20 arasında olması yeterli görülmektedir. Uzmanlar tarafından ölçeğin maddelerinin açıklığı ve yalınlığı, her iki dilde de aynı anlamı taşıması, Türk kültürüne uygunluğu açısından değerlendirildi (186). Bu öneriler doğrultusunda ölçeğin maddelerinde gerekli düzenlemeler yapıldı ve ölçekteki maddelerin sayısında değişiklik yapılması gerek görülmedi.

Bir ölçeğin yapı geçerliliği; maddelerinin ölçmek istenen özelliklerini ne derece doğru yansıttığı ile ilgilidir (188). Ölçeğin yapı geçerliğini ölçmek için doğrulayıcı faktör analizi kullanıldı. Doğrulayıcı faktör analizlerini hesaplamak için uyum iyiliği indeksleri incelenmiştir. Çalışmamızın uyum iyiliği indeksleri; χ2/sd=4.85, GFI=0.90,

AGFI=0.90, CFI=0.94, RMSEA=0.06, RMR=0.07 olarak hesaplandı. Ölçeğimizin doğrulayıcı faktör analizi sonucu hesaplanan uyum iyiliği indekslerinin kabul edilebilir seviyede olduğu bulundu.

χ2/sd: Bu değerin 5’ten az olması ölçeğinin uyum iyiliği indeksinin iyi olduğunu gösterir (189). Bizim ölçeğimizde bu oran 4.85 olarak hesaplandı ve ölçeğimizin uyum iyiliği göstergesinin kabul edilebilir düzeyde olduğu belirlendi.

GFI(GOODNESS OF FİT İNDEX): Tanımlayıcı uyum iyiliği indeksi olarak da adlandırılmaktadır. GFI değerinin 0-1 arasında olması gerekir ve bu değer 1’e ne kadar yakınsa ölçeğin o kadar iyi uyum gösterdiğinin göstergesidir (189). Bizim ölçeğimizde bu değer 0.90 olarak hesaplandı ve ölçeğimizin GFI değerinin kabul edilebilir seviyede iyi uyum gösterdiği belirlendi.

AGFI(ADJUSTED GOOD NESS OFFIT INDEX): Bu değer düzeltilmiş uyum iyiliği indeksi olarak adlandırılmaktadır. AGFI değerinin 0-1 aralığında olması gerekir ve bu değer 1’e ne kadar yakınsa ölçeğin o kadar iyi uyum gösterdiğinin göstergesidir (189). Bizim ölçeğimizde bu değer 0.90 olarak hesaplandı ve ölçeğimizin AGFI değerinin kabul edilebilir değer aralığında olduğu belirlendi.

CFI(COMPERATIVE FIT INDEX): Karşılaştırmalı uyum iyiliği indeksi olarak adlandırılmaktadır. CFI değerinin 0-1 aralığında olması gerekir ve bu değerin 1’e yakın olması ölçeğin iyi uyum gösterdiğini belirtir (189). Bizim ölçeğimizde bu indeks 0.94 olarak hesaplandı ve ölçeğimizin CFI değerinin kabul edilebilir değer aralığında olduğu belirlendi.

RMSEA (ROOT MEAN SQUARE ERROR OF APPROXIMATION):

Tahminin kök hatalar karesi olarak adlandırılmaktadır. Kötü uyum indeksi olarak da adı geçen geçen bu indeks 0’a ne kadar yakınsa o kadar iyi uyum gösterdiği belirlenmiştir. Bu değer aralığının 0.05’in altında olması iyi uyum, 0.08’in altında olması ise makul değer olarak belirtilir (189). Bizim ölçeğimizde bu değer 0.06 olarak bulundu ve ölçeğimizin RMSEA değerinin kabul edilebilir değer aralığında olduğu belirlendi.

RMR (ROOT MEAN SQUARE RESIDUAL): Kök artık kareler ortalaması olarak adlandırılmaktadır. RMR değeri 0-1 arasında olması gerekir. Bu değer ne kadar 0’a yakınsa ölçeğin uyumunun iyi olduğunu gösterir (189). Bizim ölçeğimizde bu

değer 0.07 olarak bulundu ve RMR değerinin kabul edilebilir değer aralığında olduğu belirlendi.

Hirai Kanser Yorgunluk Ölçeği’nin güvenirliği belirlemek için cronbach alpa katsayısına ve madde toplam puan korelasyon katsayısına bakıldı. Literatürde bir ölçeğin iç tutarlığını belirlemek ve güvenirliğini test etmek amacıyla yaygın olarak cronbach alpha katsayısı kullanılır (190). Cronbach alpha katsayısı hesaplanırken ölçeğin madde toplam puan varyansının genel varyansa oranına bakılır. Cronbach alpha katsayısının kabul edilebilir değeri 0,7 ve üzeri olmasıdır. Literatürde cronbach alpha katsayısının sınıflandırılmasına ait farklılılar bulunmaktadır. Yaygın olarak kullanılan sınıflandırmada; cronbach alpha değeri ≥ 0,9 ise mükemmel güvenirlikte, 0,7≤ α <0,9 ise iyi, 0,6≤ α <0,7 ise kabul edilebilir düzeyde, 0,5≤ α <0,6 ise zayıf, α

<0.5 ise kabul edilemez güvenirlikte olduğunu gösterir (191). Araştırmamız sonucunda Hirai Kanser Yorgunluk Ölçeği’nin fiziksel ve zihinsel alt boyutunun cronbach alpha değeri 0.875; aktivite ile ilgili yorgunluk alt boyutunun cronbach alpha değeri 0.945; bilişsel yorgunluk alt boyutunun cronbach alpha değeri 0.785; ölçeğin toplam cronbach alpha değeri ise 0,939 olarak bulundu. Araştırma sonuçlarımıza göre ölçeğimizin mükemmel güvenirlikte olduğu belirlendi. Hirai ve arkadaşlarının geliştirdiği “ Hirai Cancer Fatigue Scale”nin toplam cronbach alpha katsayısı 0,943, fiziksel ve zihinsel alt boyutunun cronbach alpha değeri 0,897, aktivite ile ilgili yorgunluk alt boyutunun cronbach alpha değeri 0.926 ve bilişsel yorgunluk alt boyutunun cronbach alpha değeri 0.843 olarak bulunmuştur (129). Şahin ve arkadaşlarının Kanser Yorgunluk Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında toplam cronbach alpha katsayısı 0,740, fiziksel ve zihinsel alt boyutunun cronbach alpha değeri 0,890, aktivite ile ilgili yorgunluk alt boyutunun cronbach alpha değeri 0,930, bilişsel yorgunluk alt boyutunun cronbach alpha değeri ise 0,840 olarak bulunmuştur (166). Ölçeğin iç tutarlığını belirlemek amacıyla yapılan madde toplam puan korelasyon katsayısı araştırmaya katılan hastaların maddeleri doğru bir şekilde anladıklarını ve maddelere objektif yanıt verdiklerini belirlemek amacıyla hesaplanmaktadır. Madde toplam korelasyon katsayısı değerinin 0.3 ve üzeri olması gerekir (126, 145). Araştırma sonucumuzda madde toplam korelasyon katsayılarına bakıldığında tüm maddelerin 0.3 ve üzeri olduğu saptanmıştır ve bu değerler sonucunda ölçeğimizin ayırt edicilik özelliğinin yüksek olduğunu görülmektedir.

Ölçeğin ayırt ediciliğini saptamak amacıyla %27’lik alt ve üst gruplar arasında karşılaştırmalar yapıldı. Alt ve üst gruplar arasında anlamlı düzeyde farkın olması ölçeğin ayırt ediciliğinin yüksek olduğunu gösterir. Ölçek puanının bu iki grup arasında anlamlı bir farkın olup olmadığını belirlemek için yapılan t-testi yapıldı. T testi sonucunda p değeri 0.05’den küçük olduğu için bu iki grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu. Ayrıca üst %27’lik grubunun puanları, alt %27’lik grubunun puanlarından yüksek olduğu bulundu. Tüm bu ölçümler doğrultusunda ölçeğin yeni örneklem üzerinde farklılıkları ayırt edebilecek kadar hassas ölçüm yaptığı belirlendi (145).

Ölçeğin zamana bağlı değişmezliğini hesaplamak amacı ile Wilcoxon testi uygulandı ve istatistiksel olarak anlamlı fark görülmedi (p>0.05) (192). Test sonucunda ölçeğe verilen cevapların zamana bağlı değişiklik göstermediği belirlendi.

Sonuç olarak Hirai Kanser Yorgunluk Ölçeği’nin Türk toplumu için geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu saptandı.