Yukarıda da bahsedildiği gibi sektörel REK endekslerinin hesaplanmasında hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazar ağırlıkları dikkate alınmıştır. Bu bölümde üçüncü ülke pazar ağırlığının endeksler üzerine yarattığı etki tartışılacaktır. Grafik 7.a hem yurtiçi hem üçüncü ülke pazar ağırlığının dahil edildiği ülke ağırlıkları kullanılarak hesaplanan REK endeksleri ile üçüncü ülke pazar ağırlığının dahil edilmediği durumda elde edilen ülke ağırlıkları ile oluşturulan REK endekslerini kıyaslarken, Grafik 7.b bu iki endeks arasında zaman içerisinde oluşan farkı belirgin bir şekilde sunmaktadır.
Görüldüğü üzere, üçüncü ülke pazar ağırlığının endeks hesaplamalarına dâhil edilmemesi endekslerde farklılıklar yaratmaktadır. Bu fark sektörden sektöre değişmektedir. Bu farklılığı yaratan temel faktör o sektör için üçüncü ülke pazar ağırlığının büyüklüğüne bağlıdır. Daha da önemlisi, sektörde ticaret yapılan ülke yelpazesinin genişliği, ülke pazarlarının zaman içerisinde kaymalar yaşaması bu farkın yaratılmasında etkili olmaktadır.
Üçüncü ülke pazar ağırlığının dâhil edilmediği endeksin, dâhil edilene göre alt seviyelerde seyretmesi ağırlıklı olarak üçüncü ülke pazarında karşılaşılan ve fiyat seviyesi düşük olan ülkelerin analiz dışı bırakıldığını ifade etmektedir. Diğer bir ifadeyle, söz konusu durum için, üçüncü ülke pazar ağırlığı dâhil edilmediğinde daha rekabetçi bir kur seviyesi hesaplanmış olacaktır. Öte taraftan, eğer üçüncü ülke pazar ağırlığının dâhil edilmediği endeks, dâhil edilene göre üst seviyelerde seyrediyorsa, tersi bir durum söz konusudur. Şöyle ki, ağırlıklı olarak üçüncü ülke pazarında karşılaşılan ve fiyat seviyesi yüksek olan ülkelerin etkisi analiz dışı bırakılarak olması gerekenden daha az rekabetçi bir kur seviyesi elde edilecektir.
Grafik 7’de üçüncü pazar ağırlığının analiz dışı bırakılmasına en belirgin tepkiyi radyo-TV sektörü göstermektedir. Hem yurtiçi hem de üçüncü pazar ağırlığının dâhil edildiği endeks net bir şekilde diğerine göre üst seviyelerde seyretmektedir ve fark zaman içerisinde artmaktadır. Bilindiği üzere bu sektörün dış ticaret ağırlığı hızlı bir şekilde düşüş eğilimi içerisindedir. Fark ise, Türkiye’nin özellikle üçüncü pazarlarda karşılaştığı ve fiyat seviyesi düşük olan ülkelere göre, Çin, ABD, Japonya, Kore ve Macaristan (Grafik 2) rekabet kaybı yaşadığını ima etmektedir.
Radyo-TV dışındaki sektörlerde genel olarak iki REK endeksi arasındaki fark özellikle 2006- 2007 sonrasında, yani ana ticaret ortağımız olan Avrupa’da baş gösteren ekonomik kriz sonrasında, kendine yeni pazar arayışları içine giren sektörlerde farklı eğilimler göstermiştir.
23
Giyim sektörü, radyo-TV’den sonra en belirgin fark gösteren sektör olarak ön plana çıkmıştır.
Fiyat seviyesi kendisinden daha düşük olan ülkelerle, özellikle Hong Kong (Grafik 1) üçüncü ülke pazarlarında rekabet içerisine girmek zorunda kalmıştır. Bu değişimin göz ardı edileceği bir endeksin yanlı kur seviyeleri göstereceği net olarak görülmektedir. Enerji, makine ve teçhizat, kimyasallar gibi sektörlerde de benzer bir durum yaşanmıştır. Fakat, bu sektörlerdeki değişimler baştaki iki sektöre göre biraz farklı olmuştur. 2008 yılına kadar olan dönemde üçüncü ülke pazar etkisinin katılmadığı endeksler sistematik olarak daha az değerli kur seviyesini gösterirken, gidişat bu yıldan sonra tersine dönmüştür. Kısaca, bu sektörlerdeki ticaretimizde fiyat seviyesi yüksek olan ülkelerden, fiyat seviyesi daha düşük olan ülkelerle üçüncü ülke pazarlarında rekabete doğru bir kayış olduğunu ifade etmektedir.
Taşıt, ana metal, tekstil, gıda ve elektrikli makine sektörlerinde ise gelişmeler yukarıda sayılan beş sektöre göre oldukça farklı seyretmiştir. Bu sektörlerde kriz öncesinde üçüncü ülke pazar etkisinin katılmadığı endeksler sistematik olarak daha değerli kur seviyesini gösterirken, özellikle 2008 yılı itibariyle üçüncü pazar etkisi efektif kur seviyesini azaltıcı yönde etki etmiştir. Diğer bir ifadeyle, krizin etkisiyle bu sektörlerde fiyat seviyesi yüksek olan ülkelerle üçüncü ülke pazarlarında daha sık karşılaşmaya başlanmıştır. Bu etki öncelikle tekstil sektöründe belirgin olmuştur. Taşıt, ana metal ve elektrikli makine sektörlerinde 2006-2008 döneminde ülke kompozisyonu değişiminin etkisi uzun dönemli eğilimlerde net olarak görülmektedir.
Sonuç olarak, üçüncü ülke pazar ağırlığının sektörel REK endeks hesaplamalarında önemli rol oynadığı, her bir sektör ticaretinde ülke kompozisyonu değişiminin efektif kurlar üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Bu etkinin göz ardı edilmesi ise yanlı REK değerleri hesaplamalarına neden olabilecektir.
24
Grafik 7: Üçüncü Ülke Pazar Ağırlığının REK Etkisi
Sektör a. REK endeksleri b. Aradaki Fark
Radyo-TVGiyimEnerjiMakine ve TeçhizatKimyasallar
25
Grafik 7: Üçüncü Ülke Pazar Ağırlığının REK Etkisi (Devamı)
Sektör c. REK endeksleri d. Aradaki Fark
Taşıt Ana MetalTekstilGıdaElektrikli Makine
26 4. Sonuç
Literatürde sektörel reel kurlarla ilgili az sayıda çalışma bulunmaktadır. Goldberg (2004), Lee ve Yi (2005) ve Alexandre ve ark. (2009) sırasıyla Amerika, Kore ve Portekiz üzerine yapmış oldukları çalışmalarda sektörel kurların genel kurlardan farklı patikalar izlediğini, sektörel kurların genel kurlarla yüksek pozitif ilişki göstermesine rağmen bunların ekonomik değişkenlerin açıklanmasında genel kurlara kıyasla daha bilgilendirici olduklarını belirtmektedir. Goldberg (2004) sektörel REK endekslerinin Amerika’daki firmaların sektörel karlılıklarını; Lee ve Yi (2005) Kore’nin ihracat performansını; Alexandre ve ark.
(2009) Portekiz’in istihdamını sektörel reel kurlarla daha iyi açıklayabilmektedir.
Türk imalat sanayinin alt sektörlerine özgü rekabet koşulları ve dış ticaret ortakları birbirlerinden önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Yukarıda bahsedilen çalışmalar sektörel kaymaların ve dış ticaret yapılan ülke yelpazesinin hızlı yaşandığı Türk imalat sanayi gibi bir ülke için sektörel reel kur endekslerinin önemine işaret etmektedir. Saygılı ve ark (2012) bu açıdan önemli bir boşluğu doldurmuş, bu çalışma ise Türk imalat sanayi 10 alt sektörü için hesaplanan reel efektif kur endekslerinin bir değerlendirmesini yapmıştır.
Beklendiği üzere REK-TÜFE ve REK-ÜFE endeksleri ile sektörel REK endeksleri arasındaki ilgileşim ciddi bir şekilde farklılık göstermiştir. Dış ticarette hem sektörlerin toplam ticaret içindeki paylarının hem de ülke ağırlıklarının değişimi sektörel REK endekslerinin farklı patikalar izlemesine neden olarak genel REK endekslerinden ayrışmasına neden olmaktadır.
Genel kur endeksi ile sektörel kur endeksleri arasındaki ilişkinin, ABD ve Portekiz gibi nispeten daha durağan bir ekonomiye sahip ülkelere göre daha zayıf olması ihracatçı firmalar için sektörel REK endekslerinin takibinin de ne kadar önemli olduğunu ortaya koymuştur.
Ayrıca, yapılan göreli reel kur analizinde sektörlerin üç gruba ayrıldığı görülmektedir. İlk gruba ait olan ana metal, enerji ve elektrikli makineler sektörlerinde imalat sanayi ortalamasına kıyasla sektörel REK endekslerinde artış, değerlenme olmuş ve bu sektörlerin rekabet gücünde (imalat sanayi ortalamasına kıyasla) aşınma olmuştur. İkinci grup sektörler olan gıda, makine ve teçhizat ve tekstilde reel kur endeksleri genellikle yön ve büyüklük bakımından genel imalat sanayi reel kur endeksiyle (TÜFE bazlı) birlikte hareket etmiş, ayrıca bu sektörlerde 2006 yılı ikinci yarısından itibaren imalat sanayi ortalamasına kıyasla ılımlı rekabet gücü kazanımları olmuştur. Üçüncü grup sektörleri olan giyim, kimyasallar,
27
radyo-TV ve taşıt sektörlerindeyse imalat sanayi ortalamasına kıyasla ciddi rekabet gücü kazanımları olmuştur.
Hodrick-Prescott analizi dış ekonomik gelişmelere oldukça duyarlı olan enerji ve ana metal sanayinde reel kurların döngüsel hareketlerinin diğerlerine göre yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Bu sektörler aynı zamanda hızlı reel kur artış eğilimi gösteren sektörlerdir.
Sektörel REK endeksleri bileşenlerine ayrıştırıldığında genellikle sektörel reel kur değerlenmelerinin ve sektörlerin rekabet gücü bağlamında üç alt gruba ayrılmasının temelde göreli fiyat hareketlerinden kaynaklandığı da gözlenmiştir. Bununla birlikte sektörel ticarette genişleyen ticaret ağı, yaşanan ekonomik değişimlerden etkilenme farklılıkları sektörel reel efektif döviz kuru hesaplamalarında hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazar paylarının dikkate alınması gerektiğini göstermiştir. Saygılı ve ark. (2012) çalışmasının Goldberg (2004) ve Lee ve Yi (2005)’e göre bir avantajı ticaret ortaklarının üçüncü ülke pazar yapmış oldukları rekabeti, ülke ağırlık hesaplamalarına dâhil etmesidir. Bu çalışmaysa üçüncü ülke pazarı etkisinin göz ardı edilmesinin yanlı REK değerleri hesaplamalarına neden olabileceğini göstermiştir.
Türk imalat sanayi alt sektörleri REK endekslerinin farklı patikalar izlediğine yönelik elde ettiğimiz bulgular, sektörlerin nominal kur gelişmelerinden aynı oranda etkilenmediğini, sektörel rekabet gücü kazanımı hedefleyen politikaların sektörlere özgü tasarlanmasını gerektiğine de işaret etmekte, sektörel rekabet gücü kazanımı ve yapısal dönüşüm amaçlayan bir politika setinde nominal efektif döviz kurlarıyla göreli fiyat gelişmelerinin belirleyicilerinin birlikte dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır.
Öte yandan, REK endekslerini önemli yapısal rekabet unsurlarını yansıtmadığı da unutulmamalıdır. Dolayısıyla, bu endekslerin yorumlanmasında ihtiyatlı olunmalıdır. Söz konusu endekslerin rekabet gücü göstergesi olarak temsil gücünü korumak (ve artırabilmek) amacıyla, RER ülke ağırlıklarının değişen ticaret yapısını içerecek şekilde belirli dönemlerle yeniden hesaplanması önemlidir. Bununla birlikte veri olanaklarının artmasına bağlı olarak benzer endekslerin daha alt detaylarda hesaplanması da rekabet gücü analizlerinde avantaj sağlayabilecektir.
28 Kaynakça
Alexandre, F., Baçao, P., Cerejeira, J., & Portela, M. (2009). Aggregate and Sector-specific Exchange Rate Indexes for the Portuguese Economy. Bank of Portuguese, Economic Notes 6/28.
Aydın, F., Saygılı, H., Saygılı, M., & Yılmaz, G. (2010). Dış Ticarette Küresel Eğilimler ve Türkiye Ekonomisi. TCMB Çalışma Tebliği, No: 10/01.
Bayoumi, T., Lee, J. & Jayanthi S. (2005). New Rates from New Weights. IMF Working Paper, WP/05/99.
Buldorini, L., Makrydakis, S., & Thimann, C. (2002). The Effective Exchange Rates of the Euro. ECB Occasional Paper Series, No.2.
Clark, J., & Guy, K. (1998). Innovation and Competitiveness: A Review. Technology Analysis and Strategic Management. 10(3), 363-395.
Di Bella, G., Lewis, M., & Martin, A. (2007). Assessing Competitiveness and Real Exchange Rate Misalignments in Low Income Countries. IMF WP Series, No 07/201.
Durand, M., Simon, J., & Webb, C. (1992). OECD’s Indicators of International Trade and Competitiveness. OECD Economics Department WP Series, No 120.
Elmar, K. (1984). The Measurement of Effective Exchange Rates. Bank of International Settlements WP Series, No 10.
Fagerberg, J., Srholec, M., & Knell, M. (2007). The Competitiveness of Nations: Why Some Countries Prosper While Others Fall Behind?. World Development, 35 (10), 1595-1620.
Goldberg, L. (2004). Industry-specific Exchange Rates for the United States. FRBNY Economic Policy Review.
Gönenç, R., & Yılmaz, G. (2007). The Evolution and Determinants of Profitability in Turkish Manufacturing Industry, 1997-2006. CBRT Research Department WP, No: 07/01.
Gönenç, R., & Yılmaz, G. (2008). How did the Turkish Industry Respond to Increased Competitive Pressures, 1998-2007?. CBRT Research Department WP, No: 08/04.
Klau, M. (2006). The New BIS Effective Exchange Rate Indicies. BIS Quarterly Review, March.
Lee, J., & Yi, B., C. (2005). Industry Level Real Effective Exchange Rates for Korea, http://faculty.washington.edu/karyiu/confer/sea05/papers/lee_yi.pdf
Siggel, E. (2006). International Competitiveness and Comparative Advantage: A Survey and a Proposal for Measurement. Journal of Industry, Competition and Trade, 6(2), 137-159.
29
Porter, M. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York, Free Press, Macmillan.
Saygılı, H., Saygılı, M., & Yılmaz, G. (2010). Türkiye İçin Yeni Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri. TCMB Çalışma Tebliği, No:10/12.
Saygılı, H., Yılmaz, G., Filazioglu, S., & Toprak, H. (2012). Sektörel Reel Efektif Döviz Kuru Uygulaması:Türkiye Örneği. TCMB Çalışma Tebliği, No:12/13.
Turner, P. & Van’t dack, J. (1993). Measuring International Price and Cost Competitiveness.
Bank of International Settlements Economic Paper Series, No. 39.
Yılmaz, G. (2009). A New Competitiveness Measurement: Turkish Experience in 1998-2008.
İktisat İşletme ve Finans, 283, 41-58.
Yılmaz, G. (2011). Resurgence of Selective Industrial Policy: What Turkey Needs. TEK Discussion Paper, No: 2011/3.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Son Dönemde Yayınlanan Çalışma Tebliğleri
Çalışma Tebliğlerinin tamamına Banka İnternet sitesinden (http://www.tcmb.gov.tr) ulaşılabilir.
Home Production and the Optimal Rate of Unemployment Insurance (Temel Taşkın Çalışma Tebliği No. 12/20, June 2012)
Türkiye İçin Bir Reel İktisadi Faaliyet Göstergesi
(S. Borağan Aruoba, Çağrı Sarıkaya Çalışma Tebliği No. 12/19, Haziran 2012)
Using Google Search Index to Nowcast Unemployment Rate: Evidence from Turkey (Meltem Gülenay Chadwick, Gönül Şengül Working Paper No. 12/18, June 2012)
Küresel Kriz Sonrası Para Politikası
(A. Hakan Kara Çalışma Tebliği No. 12/17, Haziran 2012)
How Different are the Wage Curves for Formal and Informal Workers? Evidence from Turkey (Badi H. Baltagi, Yusuf Soner Başkaya, Timur Hülagü Working Paper No. 12/16, May 2012)
Business Cycle Synchronization of Turkey with Euro Area and the Us: What Has Changed After 2001?
(Hüseyin Çağrı Akkoyun,Mahmut Günay, Bahar Şen-Doğan Working Paper No. 12/15, May 2012)
Profitability, Saving and Investment of Non-Financial Firms in Turkey (Erdal Özmen, Saygın Şahinöz, Cihan Yalçın Working Paper No. 12/14, March 2012)
Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Uygulaması
(Hülya Saygılı, Gökhan Yılmaz, Sibel Filazioğlu, Hakan Toprak Çalışma Tebliği No. 12/13, Mart 2012)
Price Search, Consumption Inequality and Expenditure Inequality over the Life Cycle (Yavuz Arslan, Temel Taşkın Working Paper No. 12/12, March 2012)
Housing Prices and Transaction Volume
(H. Çağrı Akkoyun, Yavuz Arslan, Birol Kanık Working Paper No. 12/11, March 2012)
Ins and Outs of Unemployment in Turkey (Gönül Şengül Working Paper No. 12/10, March 2012)
Short-Term Inflation Forecasting Models For Turkey and a Forecast Combination Analysis (Kurmaş Akdoğan, Selen Başer, Meltem G. Chadwick, Dilara Ertuğ, Timur Hülagü, Sevim Kösem, Fethi Öğünç, Mustafa Utku Özmen, Necati Tekatlı Working Paper No. 12/09, February 2012)
Common Movement of the Emerging Market Currencies
(Meltem G. Chadwick, Fatih Fazilet, Necati Tekatlı Working Paper No. 12/07, January 2012)
Trade Openness, Market Competition, and Inflation: Some Sectoral Evidence From OECD Countries (Mahir Binici, Yin-Wong Cheung, Kon S. Lai Working Paper No. 12/06, January 2012
Trend Shocks, Risk Sharing and Cross-Country Portfolio Holdings (Yavuz Arslan, Gürsu Keleş, Mustafa Kılınç Working Paper No. 12/05, January 2012 An Empirical Study on Liquidity and Bank Lending
(Koray Alper, Timur Hülagü, Gürsu Keleş Working Paper No. 12/04, January 2012)