Bu bölümde, araştırma bulgularından yararlanılarak geliştirilen özet, yargı ve öneriler bulunmaktadır.
Özet
Bu araştırma ile İstanbul ili Anadolu Yakasında bulunan 7 ilçedeki 156 Resmi Ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin mobbinge maruz kalma algısının yaygınlığı, mobbinge maruz kalma algıları, mobbingin çeşitli boyutlarında nasıl yoğunlaştığı ve maruz kaldıkları mobbingin tür ve sıklık algıları kişisel özelliklerine göre nasıl farklılaştığı incelenmiştir.
Araştırmada öğretmenlere, kişisel bilgilerini tespit etmek için Kişisel Bilgi Formu (EK- A), mobbing algılarını tespit etmek için ise Mobbing Algı Ölçeği (EK- B) formu dağıtılmıştır.
Araştırma grubunu oluşturan 352 öğretmenden alınan verilere göre öğretmenler değişen tür ve yoğunluklarda mobbing davranışlarına maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenler en çok mobbingin kendini gösterme ve iletişimi engelleme boyutuna en az ise doğrudan sağlığa saldırıda bulunma boyutuna maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.
Öğretmenlerin kendi içlerindeki yüzdelerine bakıldığında erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre, bekar öğretmenlerin evli öğretmenlere göre, 22-30 ile 31-40 yaş aralığındaki öğretmenlerin 41 yaş ve üzerindeki öğretmenlere göre, 11-20 yıl arasında hizmet süresi öğretmenlerin diğer yıllardaki öğretmenlere göre, çalıştığı kurumdaki hizmet süresi 11-20 yıl arasındaki öğretmenlerin diğer yıllardaki öğretmenlere göre mobbinge maruz kalınan davranışlara uğrama sıklığının daha fazla olduğu tespit edilmiştir.
98
Genellikle bekar, 20-40 yaş aralığında, 11-20 yıl hizmet süresinde ve görev yaptığı okuldaki hizmet süresi 11-20 yıl olan erkek öğretmenlerin bu davranışlara daha çok maruz kaldıkları tespit edilmiştir.
Elde edilen verilere göre öğretmenler en sık ‘Konuştuğumda sözüm kesiliyor’,‘
Yanlış ya da eksik bilgilendiriliyorum’,‘İşimle ilgili kararlar alınırken bana danışılmıyor’. ‘Sözlü ya da yazılı cevap alamıyorum’, ‘Yaptığım öneriler tartışılmadan reddedilyor’ davranışlarına maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.
Öğretmenler en az ise “Fiziksel şiddetle tehdit ediliyorum”
,“Yöneticimin/çalışma arkadaşlarımın önünde azarlanıyorum”,“Çalışma arkadaşlarımdan uzak bir ofiste çalışıyorum” davranışlarına maruz kalmışlardır.
Öğretmenler mobbing davranışlarına çoğunlukla ayda bir maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.
Öğretmenlerin en çok maruz kaldıkları mobbing davranışlarının kişisel özelliklere göre farklılaşıp farklılaşmadığını gösteren ki-kare analiz sonuçlarına göre bu davranışlar, p<0,05 anlamlılık düzeyinde cinsiyete, medeni duruma, yaşa, hizmet süresine ve çalıştığı kurumdaki hizmet süresine göre farklılaşmamaktadır.
Öğretmenlerin maruz kaldıkları mobbing boyutlarından her birinin ayrı ayrı mobbing algı sıklığının kişisel özelliklere göre dağılımları incelendiğinde en sık ayda bir sonra haftada bir ve en son günlük maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.
Yargı
İstanbul Anadolu Yakasında Adalar, Beykoz, Çekmeköy, Pendik, Sancaktepe, Sultanbeyli, Tuzla ilçelerinde bulunan Resmi Ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin yoğun olmayan mobbing davranışlarına maruz kalmaktadırlar.
Genellikle bekar, 20-40 yaş aralığında, 11-20 yıl hizmet süresinde ve görev yaptığı okuldaki hizmet süresi 11-20 yıl olan erkek öğretmenlerin bu davranışlara daha çok maruz kaldıkları tespit edilmiştir.
Araştırmaya göre öğretmenler en çok ‘Konuştuğumda sözüm kesiliyor’, ‘ Yanlış ya da eksik bilgilendiriliyorum’, ‘İşimle ilgili kararlar alınırken bana danışılmıyor’. ‘Sözlü ya da yazılı cevap alamıyorum’, ‘Yaptığım öneriler tartışılmadan reddedilyor’ davranışlarına maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.
99
Öğretmenler maruz kaldıkları mobbing davranışlarına çoğunlukla ayda bir maruz kaldıklarını belirtmişlerdir. Bu da nispeten mobbinge az bir oranda maruz kaldıkları anlamına gelebilir.
Erkeklerin kadınlara oranla daha fazla mobbing davranışlarına maruz kaldıklarını gösteren çalışma sonuçlarına rastlanmaktadır (Koç ve Bulut, 2009;
Karcıoğlu ve Akbaş, 2010; Çomak ve Tunç, 2012; Tutar ve Akbolat, 2012). Mobbing davranışlarına uğrama sıklığının erkeklerin kadınlara oranla daha fazla maruz kaldıklarını gösteren bu çalışmayla örnek gösterilen çalışmalar cinsiyet değişkeni bakımından benzerlik göstermektedir.
Medeni durum değişkeni açısından alanyazında anlamlı bir fark olmadığını gösteren çalışmalar (Ayhan ve Şahbudak, 2012) olduğu gibi medeni durum değişkenine göre anlamlı farklılık olduğunu gösteren çalışmalar da (Doğan, Çınar, Duman ve Yurdugül, 2011) mevcuttur. Mobbing davranışlarına uğrama sıklığının bekarların evlilere oranla daha fazla maruz kaldıklarını gösteren bu çalışmada en çok maruz kalınan davranışlarda anlamlı bir farklılılık olmaması bakımından gösterilen çalışmalar bu çalışmayla medeni durum değişkenine göre benzerlik göstermektedir.
(Leymann H. , 1993, s. 85)'ın yaptığı araştırma sonucuna göre; 21-30 ve 31-40 yaş gruplarında yer alanların daha yüksek oranda mobbing davranışına maruz kaldıkları görülmektedir. Bu çalışmayla Leymann H.' nin çalışması yaş değişkeni bakımından benzerlik göstermektedir.
Sağlam (2008) tarafından yapılan nitel araştırma sonucunda ise, mağdurun konuşmasının kesilmesi en çok tekrarlanan mobbing davranışı olarak tespit edilmiştir.
Araştırmanın nicel ve nitel sonuçları birlikte değerlendirildiğinde nicel sonuçlara göre oldukça düşük olan mobbing davranışlarının nitel sonuçlarla benzer olduğu düşünülebilir. Özellikle frekansların nitel araştırma sonuçlarında da düşük olduğu söylenebilir. Ancak nitel araştırma sonucunda öğretmenlerin, “öğretmen gruplaşmaları”, “emeğin küçümsenmesi”, “imalı konuşmalar” gibi durumları mobbing davranışlar olarak daha çok vurgularken, bu mobbing davranışlara karşı geliştirdikleri tepkiler ise “önemsememe”, “duymazlıktan gelme”, “rest çekme” gibi tepkilerdir. Çam(2013) tarafından yapılan araştırmada da bulunan sonuçlarla mobbing davranışları benzerlik göstermektedir. Bu sonuçlar da ortaöğretim okullarında düşük
100
olmakla birlikte mobbing davranışlarının yaşandığını ortaya koymaktadır. Sözün kesilmesi davranışı bu çalışmada bulunan sonuçla benzerlik göstermektedir.
Öğretmenlik mesleğinin itibarını zedeleyen bu davranışların eğitimi kötü yönde etkileyeceği dolayısıyla topluma büyük zararlar vereceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Öneriler
Bu sonuçlar doğrultusunda aşağıdaki araştırma ve uygulama önerilerinde bulunulabilir.
Uygulama Önerileri:
1. Görevine yeni başlamış aday öğretmenlerin ve tecrübeli olup yeni bir okulda göreve başlamış öğretmenlerin okuldaki diğer öğretmenlerle ve okul yöneticileriyle tanışması ve kaynaştırılması için etkinlikler yapılabilir.
2. Okul yöneticilerine hangi tür davranışların mobbing boyutlarının içinde yer aldığı konusunda hizmet içi eğitim faaliyeti düzenlenebilir.
3. Psikolojik şiddet mağduru olmuş öğretmenler, yaşadıkları durumun kendilerine özgü olmadığını, bilimsel olarak tanımlanmış ve hukuksal dayanakları olan bir süreç olduğunun bilincinde hareket etmelidirler.
Hukuksal bir zeminde hak aramaktan ya da psikolojik destek almaktan kaçmamalıdırlar.
4. Okullarda belli aralıklarla rehberlik servisi bünyesinde iş yeri memnuniyeti anketi uygulanmalı, memnuniyetsizlik nedenleri araştırılmalı ve rahatsız olunan noktalar tespit edilerek düzeltilmelidir. Çalışma ortamı stresten ve haksız rekabetten uzak güvenilir bir ortam haline getirilmelidir.
5. Okullarda belirli zaman aralıklarıyla sosyal etkinlikler düzenlenerek okul yöneticileri ve öğretmenler arasındaki iletişim güçlendirilebilir.
Araştırma Önerileri:
1. Bu araştırma İstanbul’un Avrupa yakasına da uygulanarak elde edilen sonuçlar karşılaştırılabilir. İstanbul için genel bir yorum yapılabilir.
101
2. Bundan sonraki araştırmalarda farklı ölçekler kullanılarak elde edilecek sonuçlar bu araştırmadan elde edilen sonuçlar ile karşılaştırılabilir.
3. Bu araştırmada mobbing boyutlarının il ve ilçelere göre nasıl farklılaştığı sınanabilir.
4. Mobbing davranışlarını uygulayan kişilere yönelik neden bu davranışları yaptıklarını incelemek amacıyla araştırma yapılabilir.
5. Öğretmenlere uygulanan mobbing davranışlarını daha detaylı inceleyebilmek için nitel veriler toplanabilir.
6. Mobbing davranışlarına maruz kalan öğretmenlerin fiziksel görünümü ve psikolojik durumlarının mobbing algılarını ne ölçüde farklılaştırabileceği incelenebilir.
7. Eğitim düzeyi yüksek olan öğretmen ve yöneticilerin psikolojik taciz algıları arasındaki ilişki nicel ve nitel yöntemlerle araştırılabilir.
102
EKLER
EK 1. Kişisel Bilgi Formu
Sayın Katılımcı,
Bu ankette sizinle ve çalışma ortamınızla ilgili sorular bulunmaktadır. Yapılan bu çalışmanın amacı işyerinde uygulanan mobbing algılarınızı belirlemektir. Anket, Maltepe Üniversitesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi Yüksek Lisans Tezi için kullanılacak ve kesinlikle bilimsel amacı dışında kullanılmayacaktır. Bu bakımdan isim belirtmenize gerek yoktur. Soruları ve ifadeleri size en çok uyan biçimde cevaplandırmanız çalışma için son derece önemlidir. Katkılarınız için şimdiden teşekkür ediyor, çalışmalarınızda başarılar diliyorum.
Funda YILDIRIM Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı
Yaşınız: ( ) 22 - 30
( ) 31 - 40 ( ) 41 - 50 ( ) 51 ve üzeri
Cinsiyetiniz: ( ) Kadın
( ) Erkek
Medeni Durumunuz: ( ) Evli
( ) Bekâr
Hizmet Süreniz: ( ) 1 yıldan az
( ) 1 - 10 yıl ( ) 11 - 20 yıl ( ) 21 ve üstü Çalıştığınız Kurumdaki Hizmet Süreniz: ( ) 1 yıldan az
( ) 1 - 10 yıl ( ) 11 - 20 yıl ( ) 21 ve üstü
103
EK 2. Mobbing Algı Ölçeği Formu
Aşağıda yer alan davranışlara altı aydan fazla bir süredir maruz kaldıysanız, maruz kalma sıklığına ilişkin bulunduğunuz ortamda geçerli olanları işaretleyiniz.
Eğer davranışa maruz kalmıyorsanız boş bırakabilirsiniz.
No SORULAR Her Gün Haftada
bir
Ayda bir 1 Konuştuğumda sözüm kesiliyor
2 Sözlü/yazılı cevap alamıyorum
3 Yanlış ya da eksik bilgilendiriliyorum 4 Yaptığım öneriler tartışılmadan reddediliyor 5 İşimle ilgili kararlar alırken bana danışılmıyor 6 Birim içi toplantılara alınmıyorum
7 Sorumluluğumda olan görevler elimden alınıyor 8 Yapabileceğimin çok üzerinde işler veriliyor 9 Mesleki niteliklerimin altında işler veriliyor 10 Çalışma saatleri dışında dahi kontrol ediliyorum 11 Onayım alınmadan özel yazışmalarım kontrol ediliyor 12 Terfi zamanım geldiği halde geciktiriliyor / verilmiyor 13 Çalışma mekânım değiştiriliyor
14 Hak etmediğim bir departmana gönderildim
15 Çalışma arkadaşlarım benimle konuşmaktan/çalışmaktan kaçınıyor
16 Çalışma arkadaşlarımdan uzak bir ofiste çalışıyorum 17 Ben yokmuşum gibi davranılıyor
18 İş yerindeki sosyal aktivite ve eğlencelerden haberdar edilmiyorum
19 İşle ilgili konularda kimseden yardım alamıyorum 20 Çalışma arkadaşlarım bana karşı kışkırtılıyor 21 Sık sık azarlanıyorum
22 Hakkımda dolaylı / doğrudan kötü niyetli imalar yapılıyor 23 Arkamdan konuşuluyor
24 Yalan söylemek / yanlış bilgi vermekle suçlanıyorum 25 Yöneticimin / çalışma arkadaşlarımın önünde
aşağılanıyorum
26 Özel hayatımla / fiziksel görünüşümle dalga geçiliyor 27 Yaptığım işler acımasızca eleştiriliyor
28 Kararlarıma şüpheyle yaklaşılıyor
29 Küfürlü veya aşağılayıcı kelimeler sarf ediliyor 30 Hastalık veya mazeret izni kullanmam kısıtlanıyor 31 Sağlığıma zarar verecek işler yapmaya zorlanıyorum 32 Fiziksel şiddetle tehdit ediliyorum.
33 Çalışma ortamıma fiziksel zararlar veriliyor.
104
EK 3. Ölçek İzin Belgesi
105
EK 4. Valilik İzin Belgesi
106
KAYNAKÇA
Abay, A. (2009). İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Psikolojik Şiddet algıları İle Sosyal Destek Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul:
Yüksek Lisans Tezi,Sosyal Bilimler Enstitüsü,Maltepe Üniversitesi.
Alparslan, M. A. (2010). Mobbing Olgusu ve Mobbing Davranışında Duygusal Zeka Etkisi. http:/sdu.edu.tr/edergi, 146.
Başbakanlık, G. (19.03.2011). İş Yerinde Psikolojik Tacizin(Mobbing) Önlenmesi.
Ankara: Resmi Gazete 27879 sayılı.
Bayram, F., Ergin, H., ve Tınaz, P. (2008). Psikolojisi ve Hukuki Boyutlarıyla İşyerinde Psikolojik Taciz(Mobbing). İstanbul: Beta Basım.
Cemaloğlu, N. (2007). Örgütlerin Kaçınılmaz Sorunu: Yıldırma. Bilig Dergisi, 2(42), 111-126.
Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing, İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri.
İstanbul: Timaş Yayınları.
Dangaç, G. (2007). Örgütlerde Psikolojik Yıldırma (Mobbing) ve Bir Araştırma.
Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Davenport, N., Schwartz, R. D. ve Elliott, G. P. (2003). Mobbing İşyerinde Duygusal Taciz. (O. C. Önertoy, Çev.) İstanbul: Sistem Yayınları.
Di Pasquale, V. (2002, 08 19). Study ExaminesStudie Untersucht Mobbing Am Arbeitsplatz ‘Mobbing’ At The Workplace. European Industrial Relations Observatory Online. Almanya.
Erdem, M. ve Parlak, B. (2010). Ceza Hukuku Boyutuyla Mobbing. Tbb Dergisi(8), 261-286.
Ergenekon, S. (2006). İşyerinde Duygusal Taciz. Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, Sayı:19, 31.
Ertürk, A. (2013). Yıldırma Davranışları, Nedenleri ve Sonuçları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 146-169.
Gündüz, S. (2014). Lisansüstü Öğrencilerinin Psikolojik Taciz Algıları. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
107
Güngör, M. (2008). Psikolojik Taciz. M. Güngör , Çalışma Hayatında Psikolojik Taciz (s. 65). İstanbul: Derin Yayınları.
Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi . Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Katz, D. K. (1966). The social psychology of organizations (s. 216-218). USA: Wiley international edition.
Leymann, H. (1993). Mobbing: Pscyhoterror Am Arbeitsplatz And Wie Man SichDagegen Wehren Kann. . Reinbek Bei Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag.
Leymann, H. (1996). Mobbing - its Course Over Time. 02 05, 2015 tarihinde The Mobbing Encyclopaedia: http://www.leymann.se/English/12220E.HTM adresinden alındı
Leymann, H. (1996). The Content and Development of Mobbing at Work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165-184.
Leymann, H. (2015). The Mobbing Encyclopaedia. 02 04, 2015 tarihinde www.leymann.se: www.leymann.se/English/00005E.HTM adresinden alındı Leymann, H. a. (1996). “Mobbing at Work and The Development of Post Traumatic
Stress Disordes” . European Journal of Work and Organizational Psychology (s. 251-275). içinde
Leymann, H., & Gustafsson, A. (1996). “Mobbing at Work and The Development of Post Traumatic Stress Disordes”. European Journal of Work and Organizational Psychology (s. 251-275).
Mimaroğlu, H. (2008). Örgütlerde Güç Eşitsizlikleri ve Cinsel Taciz. Çanakkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 323.
Özkan, G. (2011). İş Yerinde Yıldırma(mobbing) ve İş Doyumu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, İnsan Kaynakları Programı,Yüksek Lisans Tezi.
Özkul, B., ve Çarıkçı, H. (2010). Mobbing ve Türk Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi(15), 481-499.
108
Özmete, E. (2002). Sosyal Hizmet Mesleği İçin Yeni Bir Öncelik Alanı. E. Reichert, İşyerinde Mobbing (s. 8-12).
Peck, M. S. (1998). People of the Lie. The Hope for Healing Human Evil. New York:
Touchstone.
Shallcross, L. (2003). “The Workplace Mobbing Syndrome Response and Prevention in the Public Sector”. Workplace Mobbing Conference, (s. 16-17). Brisbane.
Sloan, L. M., Matyok, T., Schmitz, C., & Lester Short, G. F. (2010). A Story to Tell:
Bullying and Mobbing at Workplace. International Journal of Business and Social Science, 87-97.
Şener, O. (2005). Genel Kamu Liselerinde Psikolojik Yıldırma ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 47-64.
Tetik, S. (2010). Mobbing Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi. Araştırmalar Dergisi, 12(18), 81-89.
Tezcan, P. B. (2009). İşyerinde Mobbingci ve Kurban Tiplemeleri. 02 06, 2010 tarihinde htpp://www.msxlabs.org. adresinden alındı
Tınaz, P. (2006a). İş Yerindeki Psikolojik Taciz (s. 83-94). İstanbul: Beta Yayınları.
Tınaz, P. (2006b). “Mobbing: İşyerinde Psikolojik Taciz” . 02 03, 2010 tarihinde http://www.calismatoplum.org/sayı10,. adresinden alındı
Tınaz, P. (2006c). İşyerinde Psikolojik taciz (mobbing). Çalışma ve Toplum Dergisi, 13-28.
Tınaz, P. (2011). İş Yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) (s. 7). Beta Yayıncılık.
Tınaz, P. (2011). İş Yerinde Psikolijik Taciz (Mobbing) (s. 12).
Tınaz, P. (2011). İşyerinde Psikolojik Taciz. İstanbul: Beta Yayınları.
Tutar, H. (2004). İşyerinde Duygusal Taciz. Ankara: Platin Yayınları.
Tutar, H. (2004). İşyerinde Psikolojik Şiddet Sarmalı: Nedenleri ve Sonuçları. Yönetim Bilimleri Dergisi, 101-128.