Özel Eğitimde Rehberlik Hizmetleri

Akkaya’ya (2015) göre özel eğitimin alanı içerisinde rehberliğin belirgin amaçları vardır. Rehberlik bireyi içinde yaşadığı çevre içerisinde toplumla kaynaşmasını sağlamalıdır. Rehberliğin bu çalışmalarının yanında çocuğun kendi yeteneklerini tanımasını onları geliştirmesini, karşılaşmış olduğu çözülemez görülen problemlerini rahat bir şekilde çözebildiği bir yeterlilik kazanarak meslek sahibi olmasına yardım etmelidir.

Normal öğretim yapılan okullardaki rehberlikle özel eğitimdeki rehberlik aynı öneme sahiptir. Normal öğretimde rehberlik hizmetleriyle çocuk kaygılarından kurtulmaya nasıl çalışırsa özel eğitimde de çocuk problemlerini çözerek kaygıdan uzaklaşır (Akkaya, 2015). Okul psikologu, okulun sosyal hizmetler sorumlusu olarak eğitim sürecinde kendi branşında önemli görev üstlenir. Bununla birlikte rehberlik faaliyetlerinin planlanmasında okul-aile birliği ve bunun gibi okul çevre ilişkilerinde görev alan toplumsal kuruluş ve bireylerin de rol almaları düşünülebilir (Özoğlu, 2007).

Özel eğitimdeki rehberliğin bir diğer avantajı ise hem çocuk hem de aile eğitimin bir parçası olarak, kendisinin çocukların öğrenmelerini sağlamak için neler yapabileceklerini öğrenmiş olur. Çocuk ise bu sayede kapasitesini tanımaya başlar. Kendisi için zor olan bazı durumların üstesinden gelerek kendisin neler yapabileceği konusunda başarı sağlamış olur (Akkaya, 2015).

Özgüven (2001), Özel gereksinimli bireylerin rehberlik gereksinimlerini ortaya çıkaran nedenleri; (a) özel gereksinimli bireylerin kişisel özelliklerinde ve çevresine uyumda güçlük çektiklerini, (b) kendini tanıma ve kabul etmede akranlarına oranla daha sistemli yardıma ihtiyaç duyduklarını,(c) yakın çevresindeki bireylerle sosyal ilişki kurma ve sürdürmede, (d) iletişim başlatma ve sürdürmede güçlük çektiklerini, (e) sosyal çevresindeki bireylerin olumsuz davranışları sebebiyle duygusal, ruhsal ve kişilik sorunları yaşadıklarını ve (f) yakın çevresindeki kişiler tarafından kabul edilmede zorluklar yaşamaları nedeniyle temel gereksinimlerden yoksun kaldıklarını belirlemiştir.

Özel gereksinimli kişilerin özellikleri ve gereksinimleri sebebiyle daha fazla uzmanlaşma, genel eğitim rehberliğine oranla tahammül seviyesi daha yüksek ve bunun yanında bazı becerileri edinmesi gerekir. Be sebepten dolayı özel gereksinimli bireylere yönelik rehberlik hizmetleri, bu çocukların bireyselliğine ilişkin sağlanan mesleki, eğitsel ve bireysel rehberlik hizmetleri alanında yapılması gereken bazı düzenlemelerin özel gereksinimli kişilerin gereksinimlerini gidermek içim daha etkin olacağı belirtilir (Üre, 2002).

Sınıf öğretmeni ve öğrencilerin görüşlerini dikkatte alan rehber öğretmen özel gereksinimli çocuğun eğitsel, mesleki, kişisel-sosyal bakımdan çocuğa ilişkin amaçları belirlemede ve onun potansiyeline uygun faaliyetler hazırlama ve uygulama gibi görevleri yürütebilmektedirler (Yeşilyaprak, 2003).

Özel eğitime ihtiyaç duyan bireylere hitaben rehberlik hizmetlerinin ana fonksiyonları aşağıdaki şekilde özetlenmiştir;

1) Özel gereksinimli bireyin ilgi ve yeteneklerinin farkına varmaları ve geliştirmeleri için ihtiyaç duyulan motivasyon arttırıcı faaliyetlere (geziler, grup rehberliği, bireysel rehberlik) katılarak bu bireylerin kabiliyetleri ile alakalı eğitim programları içinde bulunmalarını sağlama.

2) Özel gereksinimli bireylerin olumlu benlik algısı geliştirmeleri sağlanarak yetersizliğinin sebep olduğu güvensizlik duygusunu yenmesi ve kendini gerçekleştirmesi sağlanarak, daha işlevsel bir birey olmaları için motive etmek.

3) Öğretim ve rehberlik hizmetlerinin birbirine paralel olarak uygulanabilmesi için danışman, öğretmen ve yönetici işbirliğini sağlamak.

4) Öğretim programlarının bireyselleştirilmesi ve öğrencinin ihtiyaçları yönünde esnetilmesi sağlamak.

5) Özel eğitime ihtiyaç duyan bireylere sosyal ve duygusal bakımdan karşılaştıkları zorluklarla baş edebilmelerini sağlayacak psikolojik yardımı sunabilmek.

6) Özel gereksinimli bireylere yönelik uygulanması gereken mesleki rehberlik faaliyetlerini erken başlatmak ve toplum içinde bağımsız bir birey olarak yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlayacak mesleki becerilerini geliştirmek olması gerekliliğini dile getirmiştir(Özgüven, 2004).

Özel gereksinimli çocuklarda iletişim problemleri diğer akranlarıyla karşılaştırıldıklarında daha yoğun olduğu görülmektedir. Okul rehber öğretmeni ve özel eğitim desteğini alan öğretmen; dinleme, soru sorma, aydınlatma ve yorumlama yaparak bilgi alışverişine açık hale gelmelerini sağlayabilecektir. Bu durum aynı zamanda çocuğun kabul edilmesi anlamına gelmektedir. Öğretmen iletişim ve anlaşımın daha tesirli olmasını sağlamak amacıyla okul rehber öğretmenin de yardımcı olması sağlanarak özellikle yansıtma yaparak ve etkili ve açıcı dinleme ile iletişimin en verimli halde yaşanmasına olanak sağlar. Bu önemli bir öğrenme sürecidir. Özel gereksinimi olan ve normal gelişim gösteren öğrenci sınıfta eşli oyunlar veya dramatizasyonla iyi anlaşan, birbirlerini tanıyan ve ayrıca birbirleriyle ilgili mesuliyetlerini kabul etmeye istekli bireyler olmasını sağlayabilirler (Çetin, 2014).

Rehber öğretmen özel gereksinimli çocuğa ve çocuğun ailesine yönelik yardım hizmetlerinde aileyi bir bütün olarak ele alarak sitemli bir müdahale yaklaşımı benimsemelidir. Bu süreçte rehber öğretmenin özel gereksinimli çocuğun ailelerine, (a) bilgi verici yaklaşımlar, (b) psikoterapötik yaklaşımlar, (c) anne baba eğitim programları şeklinde hizmetleri sunması mümkündür (Küçüker, 1993).

Özel gereksinimli öğrencilere ve ailelerine yönelik olarak rehber öğretmenlerin yerine getirmesi gereken görev ve sorumluluklar vardır. Yetersizliği olan çocuklara yönelik danışmanlık hizmetleri doğrudan ve dolaylı destek olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğrudan destek; danışman tarafından bireysel ya da grup danışmanlığı oturumlarında sağlanan destektir. Dolaylı destek ise; danışman tarafından yüz yüze sağlanmayan, öğrencinin öğretmenlerine ve okul personeline verilen müşavirlik hizmetleriyle, anne-babalarına verilen danışmanlık hizmetleri olarak tanımlanmıştır (Sefzik, 1996; Aktaran: Aksoy, 2008).