Örnekleme Bölgesinin Tahmini Günlük PM Değerler

4.1.2.1 Endüstriden Kaynaklanan PM

Bölgede endüstriden kaynaklanan hava kirliliği, maden, enerji, metalürji, kağıt ve tuğla sektörleri olarak incelenebilir. Çatalağızı termik santrali, Ereğli demir- çelik fabrikaları bölgenin hava kirliliği açısından en önemli iki kaynağıdır. Sanayiden kaynaklanan günlük partikül madde yükünün belirlenmeye çalışıldığı bu bölümde tesislerin proses, teknoloji ve kapasitesi ile ilgili yeterli bilgi temin edilemediği için sadece kullanılan yakıttan kaynaklanan günlük ortalama partikül madde emisyonları çeşitli emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanmıştır, doğrudan üretim işlemlerinden kaynaklanan kirleticilere ilişkin bir hesaplama yapılamamıştır.

Çizege 4.1 Önemli sanayilerden kaynaklanan tahmini emisyon değerleri

Yakıt Türü Yakıt Miktarı Emisyon Faktörü PM10

ÇATES

Taş kömürü 5000-5500 ton/gün 2,82a _{g/kg ≈15 ton/gün} ERDEMİR

Taş kömürü 1 636 536 ton/yıl 2,82a _{g/kg 12,6 ton/gün} Kok 239 229 ton/yıl 2,82a g/kg 1,8 ton/gün Fuel oil 75 458 ton/yıl 2,9b _{g/kg 600 kg/gün} D.Gaz 297 455 841 m3/yıl 16.02-80.99 mg/m3 c 13 – 66 kg/gün

∑ ≈ 30 ton/gün

a: _{Taşkömürü yakan alttan beslemeli kazanlar için emisyon faktörü Acurex Corp.(1985) [159]} b: _{Ağır Fuel-oil için EPA, 1985 [160]}

c: _{geniş endüstriyel kazanlar (>100E6 Btu/h) US EPA (1993)[161]}

Çatalağzı Termik Santrali Zonguldak-Filyos karayolu Zonguldak-Ankara demiryolu kıyısında il merkezine 17 km. uzaklıkta kurulmuştur. Santralin Karadeniz kıyısında batı tarafı 260 m. doğu tarafı 682 m. uzunlukta bir limanı mevcuttur. Santralın Zonguldak Limanına uzaklığı ise 11 km ‘dir. Kömüre dayalı termik santraldeki ana işlem, kömürdeki kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir. Bu dönüşüm, büyük miktardaki kömürün kazan adı verilen yanma odalarında yakılması ile elde edilen ısıyla bir dizi arıtma işlemleri ile saflaştırılan suyun buharlaştırılması ve bu buharın türbin-jenaratör ikilisinde elektrik enerjisi üretiminde kullanılmasıyla sağlanmaktadır. Çatalağzı termik Santralına kömür TTK Genel Müdürlüğü ’nün Zonguldak ve Çatalağzı filtrasyon tesislerinden temin edilmektedir. 2.x.150 Mw lik santral için gerekli kömür miktarı günlük iki ünite için toplam 5 000 – 5 500 ton/gün ‘dür [157] . Santralde yakıt olarak şlam yani % 50 küllü atık kömürler yakıldığı bilinmektedir. Bu durumda oluşan PM yükünün bu Çizelgede belirtilen değerlerden (15 ton/gün) daha yüksek olduğunu söylemek mümkündür.

Kdz.Ereğli kıyısında, yaklaşık 4 km² 'lik bir alan üzerinde kurulu bulunan ERDEMİR, halen ülkemizin en büyük ve yassı çelik üreten tek entegre kuruluşudur.

1997 yılı dünya çelik üreticileri sıralamasında, 2,7 milyon ton ham çelik üretimi ile 72. olmuştur. Enerji tüketim potansiyeli yönünden ülkemizin en büyük tesisleri arasında yer alan ERDEMİR, Türkiye 'nin toplam yıllık enerji tüketiminden yaklaşık % 2.5 oranında pay almaktadır. Bu enerji yapısına göre ERDEMİR 'in satın aldığı birincil enerjilerin 2002 yılı fiili değerleri hesaplamada kullanılmıştır [162] .

Bölgedeki en önemli iki sanayisini oluşturan Çatalağzı Termik Santrali ve Ereğli demir-çelik fabrikası sadece yanma kaynaklı günlük PM emisyonları açısından değerlendirildiğinde, PM kontrolü olduğunda dahi bölgenin hava kalitesini önemli ölçülerde tehdit ettiği görülmektedir.

4.1.2.2 Yerleşim Bölgelerinden Kaynaklanan PM

Zonguldak Belediyesi Emlak Müdürlüğü ‘nden elde edilen bilgiye göre merkez ilçeye kayıtlı konut sayısı 55.000 ‘dir. Bu konutların % 90 ‘ı sobalı olup yakıt olarak taşkömürü kullanmaktadır. Kaloriferli dairelerin ise % 90 ‘ı taşkömürü kullanırken, % 1 ‘i fuel-oil kullanmaktadır. Hane başına yıllık yakıt tüketimi sobalı konutlarda 2 ton, kaloriferli konutlarda 3 ton olarak kabul edilmiştir.

Çizelge 4.2 Merkez ilçe ısınma kaynaklı tahmini emisyon değerleri

Konut türü Sayısı Emisyon Faktörü Tahmini PM _(kg/gün) Sobalı 49500 6,2*0,5 kg/ton yakıt a ₈₄₀

kaloriferli

kömür 4950 6,2*0,5 kg/ton yakıt a ₁₂₆ fuel-oil 550 1,9 kg/tonb _8,5

∑ ≈ 975

a: _{EPA AP 42;Table 1.1-4. [163]} b_{: Hafif Fuel-oil için EPA, 1985 [160]}

Evsel ısınma kaynaklı günlük tahmini partikül madde emisyonları Çizelge 4.2 ‘de gösterilmiştir. Buna göre ısınma mevsiminde kent atmosferine günde yaklaşık 975 kg partikül madde salınmaktadır.

4.1.2.3 Trafikten Kaynaklanan PM

Örnekleme bölgesinin yaklaşık 2 km uzağında ve sahil kenarından D010 karayolu geçmektedir. Ayrıca çok yakın olmamakla birlikte ölçüm noktası etrafında yerleşim yerleri arasına dağılmış tali yollar da bulunmaktadır. Hem bu bölgelerden hem de kentin genelinde bulunan il trafiğine kayıtlı 98.897 adet çeşitli sınıflardaki motorlu araçlardan atmosfere partikül madde yayılmaktadır. Araç dağılımı 2003 yılı Türkiye genelindeki taşıt oranları göz önüne alınarak oranlanmıştır.

Çizelge 4.3 Trafik kaynaklı emisyon değerleri

Egzoz Egzoz _harici Kat Edilen Yol PM10* (gr/km) (gr/gün) PM10 (gr/gün) PM10* (kg/gün) taşıt PM10 Benzinli Otomobil 17801 20 0.1 2 0.8 50 Dizel Otomobil 54393 20 0.2 4 1.6 300 Minibüs 3956 28 0.3 8.4 4.2 50 Otobüs 1977 30 0.5 15 7.5 44 Kamyonet 14836 27 0.5 13.5 6.75 300 Kamyon 5934 27 0.5 13.5 6.75 120 Toplam 98897 864

*: Değerler EPA' nın resmi el kitabı (HBEFa2.1) kullanılarak hesaplanmıştır [164]

Zonguldak İli ‘nin tek merkezli bir kent modeline uygun olarak yapılandığı söylenebilir. Hemen hemen tüm ekonomik faaliyetler ve iş olanakları kent merkezinde bulunmaktadır. Çalışan nüfusun bir kısmı kent merkezine ulaşmak amacıyla çevre yerleşim yerlerinden (Kilimli, Kozlu gibi) hem özel oto hem de otobüs, minibüs gibi toplu taşıma araçlarıyla seyehat etmek zorundadırlar. Kentin bu yerleşim ve ulaşım yapısı dikkate alınarak ulaşımdan kaynaklanan PM emisyonu hesabı bazı kabuller yapılarak tahmini olarak hesaplanmıştır. Çolob ve Brownstone (2005) yerleşim yoğunluğunun araç kullanımı ve enerji tüketimi üzerine etkilerini belirleme amaçlı yaptığı çalışmada, Kaliforniya için günlük araç başına kat edilen yol ve tüketilen enerji miktarları takip yoluyla tespit edilmiştir [165]. Araç türleri ve günlük ortalama kat edilen yol verilerinden harekeketle Zonguldak İli için düzeltilmiş değerler kullanılarak trafik kaynaklı PM emisyon miktarları tahmin

edilmeye çalışılmıştır. Buna göre; il trafiğine kayıtlı araç sayılarına göre günlük ortalama kat edilen yol ve emisyon faktörlerinin birlikte değerlendirilmesi sonucunda kent atmosferine trafik kaynaklı PM emisyonu katkısı Çizelge 4.3 ‘te verilmiştir.