Ġnsan unsuru, mal veya hizmet üretiminde, sanayi veya sanayi sonrası toplumlarda, iĢin merkezinde yer almaktadır.Ġnsan, hızlı ve büyük değiĢim süreçleri yaĢamaktadır.YaĢanan bu değiĢimlere uyum sağlamada, oluĢan bilgi birikimine, ortaya çıkan yeni bilgilere ve teknolojik geliĢmelere karĢı bir direnç oluĢturmaktadır.Bütün iĢletmelerin örgütleri ve yönetim kademelerinde bulunan insan, bulunduğu iĢletmenin baĢarısını sağlamaktadır.Aksi halde iĢletmeler devamlılığını sürdüremez.Bu nedenle çalıĢanların arasında ki iliĢkiler, çalıĢanlara yönelik uygulanan politalar, insan kaynakları üzerine araĢtırmalarını yapılmasına neden olmuĢtur.128
Sanayi devrimi sonrasında baĢlayan değiĢim, günümüzde büyük ivme kazanmıĢtır.YaĢanan bu değiĢimlerin merkezinde iĢ merkezli olduğu görülmektedir.ĠĢ merkezli ve temelinde üretimin artırılması yönelik bilimsel çalıĢmalar, incelemeler yapılmıĢtır.Hawthorn üretimdeki verimliği araĢtırmalarına ana koun olarak belirlenmiĢtir.Bu araĢtırmalar göstermiĢtir ki verimlilik ve üretimde belli seviyelerde artırılsa da bireysel faktörlerin daha önemli ve etkili olduğu anlaĢılmıĢtır.129
Stres ve verimlilik üzerine yapılan araĢtırmalar sonucu oluĢan literatür; insan unsurunun sadece yönetici olarak değil, iĢgören olarak daüretimin gerçekleĢmesinde ki önemini ortaya koymuĢtur.ÇağdaĢ yönetici için üretimini artırmanın, diğer etmenler ile birlikte, insan unsuruna bağlı olduğunu daha iyi
128 Ġlhami Fındıkçı, Ġnsan Kaynakları Yönetimi,2000, s.8 129
50 kavramıĢtır.130
Stres ile verimlilik arasındaki iliĢki örgütlerin amaçlarına ulaĢmada, örgüt çalıĢlarının önemli olduğu gibi, hem olumlu hem de olumsuz etkilerinin olduğu görülmektedir.Ġlk akla gelenin aksine iĢletmelerde algılanan stresin düĢtüğünde verimlilikte düĢmekte, stresin yükseldiğinde verimlilikte artmaktadır.Stres oranı artırıldığında çalıĢanlar çeĢitli sebeplerden dolayı, daha fazla gayret etmekte, bilgi, becerini daha fazla göstermektedir.Ancak stres düzeyi artırılmaya devam edilerek maksimum seviye ulaĢtırıldığında, iĢgörende tükenme meydana gelmeye baĢlar.ĠĢgörenin tükenmesinin etkisi olarak verimlilikte hızlı bir düĢüĢ yaĢanacaktır.Bu nedenle iĢyerlerinde algılanan stresin optimum seviye tutulması, altına düĢürülmemesi ancak iĢgöreni tükenmeye götürecek Ģekilde de yoğunlaĢtırılmamalıdır.131
Verimlilik Düzeyi
Verimlilik Bölgesi: Yüksek Enerji ve Güdüleme-Kararlılık- Ġstabetli Algılama
A B
Optimum
Stres Düzeyi Çocuk DüĢük Çok Yüksek
-DüĢük enerji ve güdüleme -Hata yapma -ĠĢe geç ve kalma ve devamsızlık -Kararsızlık -Algılama düzeyinde bozuluk -Alınganlık
-Uyku düzensizlikleri ġekil-2 Tersine DönmüĢ U ĠliĢkisi132
Grafikten de anlaĢıldığı üzere, stres çok fazla veya çok az ise verimlilikte azalma meydana gelmektedir.Örneğin; iĢgörenler veya yöneticiler aĢırı stres algılıyorsa, ters U biçiminde ki grafiğin iniĢ veya çıkıĢ bölesinde yer almaktadır.Dolayısıyla A ve B noktaları arasındaki gösterilen optimum (en uygun, en
130 Senem Akgün, Örgütsel Stersin ÇalıĢan Kadınların Verimlilğine Etkisi Seramik Sektöründe bir
Uygulama, Dumlupılan Üniversitesi, S.B.E. ĠĢletme Anabilim Dalı, Kütahya (2010),s.74,(YayınlanmıĢ Yüksek Lisans Tezi)
131
Eren, a.g.e., s.234-235
132
51
elveriĢli) verimlilik bölgesinde değildir.Örgütün her kademesine çalıĢanların optimum bölgesinde olması hedeflenmelidir.Grafiğin A ve B bölgesinde bulunan iĢ verimliliğin optimum seviyesinin dıĢında kalan alanlarda yer alan iĢgörenler için örgütün gözden geçirilmesi, stres planlaması, yetki devri gibi bazı uygulamalar yapılmalıdır.ÇalıĢanların uygun ve yaratıcı bir stres seviseyinde tutatarak verimliliğin optimuma ulaĢtırılması, hizmet ve mal üretiminde iĢgörenlerin belli bir heyecana gereksimi vardır.Grafikte gösterilen A-B noktası aĢılırsa, baĢarısızlıkla birlikte endiĢe artar, yorgunluk ve yanılgı meydana gelir.Zaman kavramı, kiĢileri uyaran bir unsur olabileceği gibi engelleyeci bir neden de olabilir.133
Stresin verimliliğe etkisi, stresin seviyesi ile ilgilidir.ÇalıĢma ortamının da stresin olmaması, rekabet ve iĢ mücadelesi yok olmakta, verimlilik ve performans düĢmektedir.Stres arttığında ise performasın ve verimlilikte artmaktadır.Normal düzeyde stres, çalıĢanları rekabet ve mücadele içinde tuttuğu için iyi bir uyarıcıdır.Ancak stresin normal seviyeden aĢırı yükseldiği zaman bu sefer de performans düĢer, çalıĢan sağlıklı karar verememeye baĢlar, tutarsız davranıĢlar sergiler.AĢırı stres iĢgören ve yöneticinin iĢ verimliliğini ortadan kaldıracağını söyleyebiliriz.AĢırı stres ve yok olan verimlilik sonuçta çalıĢanın iĢten ayrılmasına kadar pek çok etkisi görülür.134
AraĢtırmalar bireylerin iĢ ortamı ile ilgili veya kiĢisel özellikleri yada özel yaĢamından kaynaklanan stres kaynakları, hem iĢgörenlerin hem de iĢletmelerin önemli kayıplarına neden olduğunu ortaya koymaktadır.Stresin verimlilik ile iliĢkisi aĢağıdaki Ģeklide gösterilmiĢtir.135
133
Ertekin, a.g.e., s.91-97
134 GümüĢtekin ve Öztemiz, a.g.m.
, s.271-278
52 ÇalıĢan (Fiziksel + Ruhsal)
KiĢisel Stres Kaynakları Ruhsal ve Fiziksel Örgütsel Stres Kaynakları ÇalıĢanın Yapısındaki Hastalıklar
Veriminde AzalıĢ
Stresle BaĢedebilme Teknikleri
ĠyileĢme Psikosomatik, Metabolizmal ve Diğer Hastalıklar
Tedavi
ĠĢten Ayrılma
ġekil-3 Stresin Verimliliğine Etkisi
Stres ile verimlilik arasındaki etkileĢimi çok geniĢ bir alandır. Bu sadece ruhsal ve fiziksel hastalıkların ya da iĢi tamamlama ve iĢ konsantreolmada yaĢanan zorlukların neden olduğunu söylemek yetersiz olur. Bireysel stresin sonuçları; fiziksel, duygusal, zihinsel, davranıĢ olarak, örgütsel stresin sonuçları ise iĢe geç gitme, devamsızlık, personel devri, performas düĢüklüğü olmakla birlikte verimliliği dolaylı ya da doğrudan etkilemektedir.