BÖLÜM 4. SONUÇ
4.3 Öneriler
Yapılan çalışma kapsamında elde edilen bulgulara ilaveten, ileride yapılabilecek çalışmaların hem bu çalışmanın kısıtlılığını gidermek hem de farklı değişkenlerin dahil olmasıyla içeriği geliştirebilmenin önemli olduğu düşünülmektedir.
Bu çalışmaya katılan araştırma grubunun çeşitliliği (anne, baba, kardeş, eş ve çocuklar) dikkate alındığında her yakınlık derecesi için homojen bir dağılım sergilemediği görülmüştür. Bu noktada katılımcı sayısının yetersizliği gündeme gelebilmekte ve homojen bir dağılım için daha fazla katılımcıya ihtiyaç duyulabilmektedir. Bu noktada bu araştırma analizine dahil edilemeyen çeşitli sosyo-demografik bilgiler ileriki araştırmalarda dahil edilip incelenebilir.
Araştırmada travma sonrası büyümeyi yordayan değişkenlere yer verilmiştir. Bu değişkenlere ek olarak ve literatür bilgisine dayanarak kişilik özellikleri, travmatik durumun özellikleri ve farklı başa çıkma stilleri ileriki araştırmalarda incelenebilir.
Araştırmada eksikliği görülen bir nokta ise psikolojik iyi oluş puanlamasının toplam puan cinsinden araştırmaya dahil edilmesidir. Literatür incelendiğinde, birçok çalışmanın toplam puandan ziyade alt boyutları değerlendirdiği görülmektedir. Bu noktada ileriki çalışmalarda psikolojik iyi oluşun alt boyutları çalışmaya dahil edilebilir.
Bu çalışma Türkiye‟deki şehitlik olgusunu ele almaktadır. Farklı birçok ülke de terör ile mücadele etmekte ve kayıplar yaşamaktadır. Farklı ülkelerin terör sebebi ile
73
kayıp yaşamış aile üyelerinin şehitliğe veya kayba yönelik bakış açıları, süreçleri incelenebilir ve karşılaştırmalı bir çalışma yapılabilir.
Yapılan çalışmada katılımcıların dini inançları Müslüman olarak araştırmaya alınmıştır. Fakat Müslüman dini inancını benimsemeyen, farklı bir inanç sistemine sahip olan veya hiçbir inanç sistemini benimsemeyen katılımcılar ile de benzer bir çalışma yapılarak tramva sonrası büyüme düzeyleri ve etkileyen faktörler çalışılabilir.
EK’LER EK 1
BilgilendirilmiĢ Onam Formu
LÜTFEN BU DÖKÜMANI DĠKKATLĠCE OKUMAK ĠÇĠN ZAMAN AYIRINIZ Sizi Ġlayda Kaplan Kalkan tarafından yürütülen „ġehit Ailelerinde Dini Yönelimin ve Algılanan Sosyal Desteğin Psikolojik Ġyi OluĢ ve Travma Sonrası Büyüme ile ĠliĢkisi’ başlıklı araĢtırmaya davet ediyoruz. Bu araştırmaya katılıp katılmama kararını vermeden önce, araştırmanın neden ve nasıl yapılacağını bilmeniz gerekmektedir. Bu nedenle bu formun okunup anlaşılması büyük önem taşımaktadır. Eğer anlayamadığınız ve sizin için açık olmayan şeyler varsa, ya da daha fazla bilgi isterseniz ilydkpln@gmail.com adresinden bize sorunuz.
Bu çalışmaya katılmak tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır. Çalışmaya katılmama veya katıldıktan sonra herhangi bir anda çalışmadan çıkma hakkında sahipsiniz. ÇalıĢmayı yanıtlamanız, araĢtırmaya katılım için onam verdiğiniz biçiminde yorumlanacaktır. Size verilen formlardaki soruları yanıtlarken kimsenin baskısı veya telkini altında olmayın. Bu formlardan elde edilecek bilgiler tamamen araştırma amacı ile kullanılacaktır.
1. AraĢtırmayla Ġlgili Bilgiler:
a. Araştırmanın Amacı: Şehit ailelerinde (anne, baba, eş, kardeş, çocuk) dini yönelimin ve algılanan sosyal desteğin psikolojik iyi oluş ve travma sonrası büyüme ile ilişkisinin
incelenmesidir.
b. Araştırmanın İçeriği: Araştırmada konusu gereği yaşanılan kayıp ve dini inanca ilişkin sorular sorulmaktadır.
74 c. Araştırmanın Nedeni: Tez çalışması 2. ÇalıĢmaya Katılım Onayı:
Yukarıda yer alan ve araştırmadan önce katılımcıya/gönüllüye verilmesi gereken bilgileri okudum ve katılmam istenen çalışmanın kapsamını ve amacını, gönüllü olarak üzerime düşen sorumlulukları tamamen anladım. ÇalıĢma hakkında yazılı ve sözlü açıklama aĢağıda adı belirtilen araĢtırmacı tarafından yapıldı, soru sorma ve tartıĢma imkanı buldum ve tatmin edici yanıtlar aldım. Bana, çalıĢmanın muhtemel riskleri ve faydaları sözlü olarak da anlatıldı. Bu çalışmayı istediğim zaman ve herhangi bir neden belirtmek zorunda kalmadan bırakabileceğimi ve bıraktığım takdirde herhangi bir olumsuzluk ile karşılaşmayacağımı anladım.
Bu koşullarda söz konusu araştırmaya kendi isteğimle, hiçbir baskı ve zorlama olmaksızın katılmayı kabul ediyorum.
Katılımcının (Kendi el yazısı ile) imzası:
EK 2
Sosyo-Demografik Bilgi Formu
1) Cinsiyet? ○ Kadın ○ Erkek 2) YaĢınız?…………..
3) ġehidimizle yakınlığınız
○ Annesi ○ Babası ○ Kardeşi ○ Eşi ○ Çocuğu 4) Kaybı yaĢadığınız yaĢ? (Çocuklar için) ………..
5) Okuma – Yazma
○ Var ○ Yok 6) Eğitim durumunuz
○ İlkokul ○ Ortaokul ○ Lise ○ Üniversite 7) Ekonomik Durum
○ Ortanın altı ○ Orta ○ Ortanın Üstü 8) Yakınınızın Ģehit olduğu tarih? ………
9) Çevreniz size destek sağlıyor mu? ○ Evet ○ Hayır 10) Cevabınız evet ise sosyal destek kaynağınız
○ Aile ○ Akraba ○ Komşu ○ Arkadaşlar ○ Diğer: …….
11) Psikolojik destek aldınız mı?
○ Evet ○ Hayır
12) Dini inancınız nedir? ………..
13) Bu süreçte sıkıntılarla baĢa çıkarken dini inancınızdan destek aldınız mı?
○ Hiç destek almadım ○ Biraz destek aldım ○ Destek aldım ○ Çok destek aldım
75
EK 3
Yeniden YapılandırılmıĢ Müslüman Dini Yönelim Ölçeği (MROS-R)
Aşağıdaki ifadeleri dikkatle okuduktan sonra, her bir ifadenin yanında yer alan seçeneklerden birine X işareti koyarak belirtiniz. Lütfen her madde için yalnızca bir seçenek işaretleyiniz. Seçeneklerde doğru ya da yanlış yanıt yoktur. Önemli olan sizin ne düşündüğünüzü samimi bir şekilde yansıtmanızdır.
Benim için kesinlikle
yanlıĢ 1
2 3 4 5 6
Benim için kesinlikle
doğru 7 1. İçimden geldiği için Allah‟a inanırım.
2. Allah‟ın varlığını hissettiğim zamanlarda şükredirim.
3. Dinimin gerekli gördüğü bütün kuralları yerine getirmeye çalışırım.
4. Birçok dini konu hakkındaki görüşlerim hala değişmektedir.
5. Din kuralları değiştirilemez bir
76 bütündür, ya hepsini olduğu gibi kabul
edersiniz, ya da hepsini reddedersiniz.
6. Dini sorgulamadan sunulduğu gibi kabul edemem.
7. Allah‟ın varlığını sık sık derinden hissederim.
8. İbadet, benim için Allah‟tan bir şey dileme fırsatı değil, sükunet ve Allahın varlığını hissetme yoludur.
9. Dinin kurallarını sorgular ve kendime göre uygularım
10. Dua etmemin amacı mutlu ve sakin bir hayatı garanti etmektir.
11. Din, her şeyden önce, başıma acı ve felaket geldiği zaman beni teselli eder.
12. İnançlı bir kişi olarak dini kuralların yarım yamalak uygulanmasına karşıyım.
13. Allah‟a gönülden bağlı olmanın doğru ve mükemmel bir din anlayışına sahip olmaktan daha önemli olduğunu düşünüyorum.
14. Ben değiştikçe dini inançlarım da benimle birlikte değişip gelişir.
15. İbadet etmek için en önemli sebep Allah‟ın yardımını ve korumasını sağlamaktır.
16. Öbür dünyada cezalandırılmamak adına dini kurallara bağlı yaşamaya çalışırım.
17. Toplumda iyi bir yer edinmek için dinime bağlı kalmaya çalışırım.
18. İçimden geldiği için dua ederim.
19. Dine şüpheci yaklaşmanın beni yeni açılımlara yönlendirdiğini düşünüyorum.
77 20. Hayatta her konuda dini kuralları temel alırım.
21. Dinimin öngördüğü kurallar üzerinde sorgulanıp, yorum yapılmasını dine karşı gelmekle bir tutarım.
EK 4
Çok Boyutlu Algilanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ)
Aşağıda 12 cümle ve her bir cümle altında da cevaplarınızı işaretlemeniz için 1‟den 7‟ye kadar rakamlar verilmiştir. Her cümlede söylenenin sizin için ne kadar çok doğru olduğunu veya olmadığını belirtmek için o cümle altındaki rakamlardan yalnız bir tanesini daire içine alarak işaretleyiniz. Bu şekilde 12 cümlenin her birine bir işaret koyarak cevaplarınızı veriniz. Lütfen hiçbir cümleyi cevapsız bırakmayınız. Sizce doğruya en yakın olan rakamı işaretleyiniz.
1. Ailem ve arkadaşlarım dışında olan ve ihtiyacım olduğunda yanımda olan bir insan var. (örneğin; flört, nişanlı, sözlü, akraba, komşu, doktor)
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 2. Ailem ve arkadaşlarım dışında olan ve sevinç ve kederlerimi paylaşabileceğim bir insan var. (örneğin; flört, nişanlı, sözlü, akraba, komşu, doktor)
1 2 3 4 5 6 7 Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 3. Ailem (örneğin, annem, babam, eşim, çocuklarım, kardeşlerim) bana gerçekten yardımcı olmaya çalışır.
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 4. İhtiyacım olan duygusal yardımı ve desteği ailemden (örneğin, annemden, babamdan, eşimden, çocuklarımdan, kardeşlerimden) alırım.
78
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 5. Ailem ve arkadaşlarım dışında olan ve beni gerçekten rahatlatan bir insan var.
(örneğin; flört, nişanlı, sözlü, akraba, komşu, doktor)
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 6. Arkadaşlarım bana gerçekten yardımcı olmaya çalışırlar.
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 7. İşler kötü gittiğinde arkadaşlarıma güvenebilirim.
1 2 3 4 5 6 7 Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 8. Sorunlarımı ailemle (örneğin, annemle, babamla, eşimle, çocuklarımla,
kardeşlerimle) konuşabilirim.
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 9. Sevinç ve kederlerimi paylaşabileceğim arkadaşlarım var.
1 2 3 4 5 6 7 Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 10. Ailem ve arkadaşlarım dışında olan ve duygularıma önem veren bir insan var.
(örneğin; flört, nişanlı, sözlü, akraba, komşu, doktor)
1 2 3 4 5 6 7 Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 11. Kararlarımı vermede ailem (örneğin, annem, babam, eşim, çocuklarım, kardeşlerim) bana yardımcı olmaya isteklidir.
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET 12. Sorunlarımı arkadaşlarımla konuşabilirim.
1 2 3 4 5 6 7
Kesinlikle HAYIR Kesinlikle EVET
79
EK 5
Travma Sonrası Büyüme Ölçeği (TSBÖ)
Aşağıdaki her cümleyi dikkatle okuyunuz ve belirtilen yukarıda seçmiş olduğunuz kayba bağlı olarak yaşamınızdaki değişikliğin sizin için ne derece gerçekleştiğini aşağıdaki ölçeği
kullanarak belirtiniz.
0 = Kayıptan dolayı böyle bir değişiklik yaşamadım 1 = Kayıptan dolayı bu değişikliği çok az yaşadım 2 = Kayıptan dolayı bu değişikliği az derecede yaşadım 3 = Kayıptan dolayı bu değişikliği orta derecede yaşadım
4 = Kayıptan dolayı bu değişikliği oldukça fazla derecede yaşadım 5 = Kayıptan dolayı bu değişikliği aşırı derecede yaşadım
0 1 2 3 4 5 1. Hayatıma verdiğim değer arttı.
2. Hayatımın kıymetini anladım.
3. Yeni ilgi alanları geliştirdim.
4. Kendime güvenim arttı.
5. Manevi konuları daha iyi anladım.
6. Zor zamanlarda başkalarına güvenebileceğimi anladım.
80 7. Hayatıma yeni bir yön verdim.
8. Kendimi diğer insanlara daha yakın hissetmeye başladım.
9. Duygularımı ifade etme isteğim arttı.
10. Zorluklarla başa çıkabileceğimi anladım.
11. Hayatımı daha iyi şeyler yaparak geçirebileceğimi anladım.
12. Olayları olduğu gibi kabullenmeyi öğrendim.
13. Yaşadığım her günün değerini anladım.
14. Yaşadığım olaydan (kayıptan) sonra benim için yeni fırsatlar doğdu.
15. Başkalarına karşı şefkat hislerim arttı.
16. İnsanlarla ilişkilerimde daha fazla gayret göstermeye başladım.
17. Değişmesi gereken şeyleri değiştirmek için daha fazla gayret göstermeye başladım.
18. Dini inancım daha da güçlendi.
19. Düşündüğümden daha güçlü olduğumu anladım.
20. İnsanların ne kadar iyi olduğu konusunda çok şey öğrendim.
21. Başkalarına ihtiyacım olabileceğini kabul etmeyi öğrendim.
EK 6
Psikolojik Ġyi OluĢ Ölçeği (PĠOÖ)
Aşağıda 18 adet madde verilmiştir. Her bir ifadeye ne ölçüde katıldığınızı belirtmek için kutucuklardan sizin için en uygun olanına (X) işareti koyunuz. Lütfen her bir madde için sadece bir yanıt veriniz ve maddeleri eksiksiz doldurunuz.
Hiç katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen katılıyorum
1. Güçlü fikirleri olan insanların etkisi altında kalırım.
2. İnsanların genel kabullerine uymasa bile kendi düşüncelerime güvenirim.
3. Kendimi başkalarının önemli gördüğü
değerlere göre değil, kendi önemli gördüklerime
81 göre yargılarım.
4. Genel olarak yaşamımda duruma hakimimdir.
5.Günlük yaşamın gerekleri çoğu zaman beni zorlar.
6. Gündelik yaşamın çeşitli sorumluluklarıyla genellikle oldukça iyi baş ederim.
7. Hayatı gün be gün yaşar, aslında geleceği düşünmem.
8. Bazı insanlar yaşamda anlamsızca dolanırlar ama ben onlardan değilim.
9. Bazen hayatta yapılması gereken her şeyi yapmışım gibi hissederim.
10. Yaşam öyküme baktığımda, olayların gelişme şeklinden memnuniyet duyarım.
11. Kişiliğimin çoğu yönünü beğenirim.
12. Birçok bakımdan, hayatta başarabildiklerimi hayal kırıcı bulurum.
13. Yakın ilişkileri sürdürmek benim için zor olagelmiştir.
14. İnsanlar benim verici, vaktini diğerleriyle paylaşmaktan kaçınmayan biri olduğumu söyleyeceklerdir.
15. İnsanlarla sıcak ve güvene dayalı çok ilişkim olmadı.
16. Bence insanın kendiyle ve dünyayla ilgili görüşlerini sorgulamasına yol açacak yeni yaşantıları olması önemlidir.
17. Benim için hayat sürekli bir öğrenme, değişme ve gelişme süreci olagelmiştir.
18. Hayatımda büyük değişiklikler veya gelişmeler kaydetmeye çalışmaktan çoktan vazgeçtim.
82
KAYNAKÇA
3713 sayılı TMK 12.7.1991 Tarih ve 20843 sayılı Resmi Gazete
Ai, A. L., Peterson, C. ve Huang, B. (2003). Research: The effect of religiousspiritual coping on positive attitudes of adult Muslim refugees from Kosovo and Bosnia.
The International Journal for the Psychology of Religion, 13(1), 29-47.
Aksoy, G. P. ve Nisan, F. (2017). Türkiye‟deki terör olayları çerçevesinde Ankara patlamaları üzerine bir içerik analizi çalışması. Trtakademi, 02(03).
Alker, H. A. ve Gawin, F. (1978). On the intrapsychic specificity of happiness. Journal of Personality, 46, 311-322.
Allport, G. W. (1963). Behavioral science, religion, and mental health. Journal of religion and health, 2(3), 187.
Allport, G. W. ve Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice.
Journal of Personality and Social Psychology, 5(4), 432-443.
83
Altemeyer, B. ve Hunsberger, B. (1992). Authoritariansim, religious fundamentalism, quest, and prejudice. The International Journal for the Psychology of Religion, 2, 113-133.
Aranson, E., Wilson, T. D. ve Akert, R. M. (2012). Sosyal Psikoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Archer, J. (1999). The Nature of Grief: Evolution and Psychology of Reactions to Loss içinde (s.11-26). London: Brunner-Routledge, Taylor and Fransic Group.
Armstrong, D. ve Shakespeare-Finch, J. (2011). Relationship to the bereaved and perceptions of severity of trauma differentiate elements of posttraumatic growth.
OMEGA-Journal of Death and Dying, 63(2), 125-140.
Atabey, G. (2017). Siyasal katılım ile siyasal yeterlik, toplumsal cinsiyet, sistemi meşrulaştırma ve dini yönelim değişkenlerinin ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara
Atar, F. (2010). Şehid. TDV İslami Ansiklopedisi, (c.38, s.428-431). Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Atatürkçülük. (1983). Genel Kurmay Basımevi, Ankara.
Ateş, B. (2016). Perceived Social Support and Assertiveness as a Predictor of Candidates Psychological Counselors‟ Psychological Well-Being. International Education Studies, 9(5), 28-39.
Ayaltı, E. D. E. ve Bayraktar, S. (2015). Examination of factors related with posttraumatic growth in infertile individuals. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3(4), 1216-1232.
Aydın, A., Kahraman, N. ve Hiçdurmaz, D. (2017). Hemşirelik öğrencilerinin algılanan sosyal destek ve psikolojik iyi olma düzeylerinin belirlenmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 8(1), 40-47.
Aykaç, Ş. (2011). Şehitlik ve Türkiye’de militarizmin yeniden üretimi: 1990-1999.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Baither, R. C. ve Saltzberg, L. (1978). Relationship between religious attitude and
rational thinking. Psychological Reports, 43, 853-854.
Barrera, M. Jr. (1981). Gottlieb, B. H. (Ed.), Social Support in the adjustment of pregnant adolescents: Assesment issues. Social networks and social support.
Beverly Hills, CA: Sage: 69-96.
Batson, C. D. (1976). Religion as prosocial: Agent or double agent? Journal for the Scientific Study of Religion, 15(1), 29-45.
Batson, C. D. ve Schoenrade, P. A. (1991). Measuring religion as quest: 1) Validity concerns. Journal for the Scientific Study of Religion, 30(4), 416-429.
Batson, C. D. ve Ventis, W. L. (1982). The religious experience: A socialpsychological perspective. New York: Oxford University Press.
Bebiş, H. ve Özdemir, S. (2013). Savaş, terör ve hemşirelik. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 21(6), 57-68.
84
Becker, G., Xander, C. J., Blum, H. E., Lutterbach, J., Momm, F., Gysels, M. ve Higginson, I. J. (2007). Do religious or spiritual beliefs infuence bereavement? A systematic review. Palliative Medicine, 20, 207-217.
Bee, H. ve Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi. Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Bildik, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223-229.
Björkman, W. (1997). Şehid, İslam Ansiklopedisi (c.11, s. 389-391). Eşkişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
Bonanno, G. A., Galea, S., Bucciarelli, A. ve Vlahov, D. (2007). What predicts psychological resilience after disaster? The role of demographics, resources, and life stress. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 75(5), 671.
Bonanno, G. A., Papa, A. ve O‟Neill, K. (2002). Loss and human reslilince. Applied and Preventive Psychology, 10, 193-206.
Bozo, Ö., Gündoğdu, E. ve Büyükkaşık-Çolak, C. (2009). The moderating role of different sources of perceived social support on the dispositional optimism-posttraumatic growth relationship in postoperative breast cancer patient. Journal of Health Psychology, 14(7), 1009-1020.
Brandt, P. A. ve Weinert, C. (1981). The PRQ – A social support measure. Nursing Research, 30, 277-280.
Brewin, C., Andrews, B. ve Valentine, B. (2000). Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma exposed adults. Journal Consulting Clinical Psychology, 68, 748-766.
Bruhn, J. G. ve Philips, B. Y. (1984). Measuring Social Support: A Synthesis of Current Approaches. Journal of Behavioral Medicine, 7, 150-170.
Budak, S. (2005). Psikoloji Sözlüğü (3. Baskı). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları
Bulut, M. G. (2006). Dini motifli terör örgütlerinin ‘şahadet’ (şehitlik) kavramını anlama biçimlerinin felsefi açıdan incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Butcher, J. N., Mineka, S. ve Hooley, J. M. (2013). Anormal Psikoloji içinde (s. 275-329). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Cadell, S. (2007). The sun always comes out after it rains: understanding posttraumatic growth in HIV caregivers. Health and Socail Work, 32 (3), 169-176.
Cadell, S., Regehr, C., & Hemsworth, D. (2003). Factors contributing to posttraumatic growth: A proposed structural equation model. American Journal of Orthopsychiatry, 73, 279–287.
Calhoun, L. G., Cann, A., Tedeschi, R. G. ve McMillan, J. (2000). A correlational test of the relationship between posttraurnatic growth, religion and cognitive processing. Joumal of Traumatic Stress, 13, 521-52.
Calhoun, L. G., Tedeschi, R. G., Cann, A. ve Hanks, E. A. (2010). Positive outcomes following bereavement: Paths to posttraumatic growth. Psychologica Belgica, 50(1-2), 125-143.
85
Can, A. (2015). Kur‟an ve Yeni Ahit‟e göre Şehitlik. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 1035-1048.
Can, A., Calhoun, L. G., Tedeschi, R. G. ve Solomon, D. T. (2010). Posttraumatic growth and depreciation as ındependent experiences and predictors of well-being.
Journal of Loss and Trauma, 15, 151-166.
Caplan, G. (1974). Support systems and community mental health. New York:
Behavioral Publicaitons.
Carver, C. S. ve Antoni, M. H. (2004). Finding benefit in breast cancer during the year after diagnosis predicts better adjustment 5 to 8 years after diagnosis. Health Psychology, 23(6), 595.
Caserta, M., Lund, D., Utz, R. ve Vries, B. (2009). Stress-related growth among the recently bereaved. Aging and Mental Health, 13(3), 463-476.
Ceco, E. (2018). Yakın partner şiddetinde maruz bırakılan kadınlarda travma sonrası büyüme ve psikolojik iyi oluşun incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul
Cenkseven, F. ve Akbaş, T. (2007). Üniversite öğrenclerinde öznel ve psikolojik iyi olmanın yordayıcılarının incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 111(27), 43-65.
Cesur, G. (2012). Yetişkinlerde travmatik yasın ve travma sonrası büyümenin psikososyal belirleyicileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara
Clausewitz, C. V. (2015). Savaş Üzerine. (S. Koçak, Çev.) İstanbul: Doruk Yayınları Cobb, S. (1976). Social Support as a moderator of life stress. Psychosomatic Medicine,
38, 300-314.
Cohen, R. Y. (1988). Mobilizing support for weight loss though work-site compstitions.
In B. H. Gottlieb (Ed.), Marshaling social support: Formats, processes and effects (s. 241-264). Newbury Park, CA: Sage.
Cohen, S. (2004). Social Support and Health. American Psychologist.
Cohen, L. H., McGowan, J., Fooskas, S. ve Rose, S. (1984). Positive life event and social support and the relationship between life stress and psychological disorder.
American Journal of Community Psychology, 12(2), 567-587.
Cohen, S. ve Wills, T. A. (1995). Stress, social support and the buffering hypothesis.
Psychological Bulletin, 98(2), 310-357.
Cooper, H., Okamura, L. ve McNeil, P. (1995). Situation and personality correlates of psychological well-being: Social activity and personal control. Journal of Research in Personality, 29, 395-417.
Cook, D. (2017). İslam’da Şehitlik. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Cordova, M. J., Cunningham, L. L., Carlson, C. R. ve Andrykowski, M. A. (2001).
Posttraumatic growth following breast cancer: a controlled comparison study.
Health Psychology, 20(3), 176-185.
86
Creamer, M., Burgess, P. ve Pattison, P. (1992). Reaction trauma: A cognitive processing model. Abnormal Psychology, 101, 452-459.
Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği (2016). 15 Temmuz darbe girişim ve milletin zaferi. Ankara: Cumhurbaşkanlığı Yayınları
Çelik, S. ve Sayıl, İ. (2003). Patolojik yas kavramı yeni bir yaklaşım: Travmatik yas.
Kriz Dergisi, 11(2), 29-34.
Damran Akyıldırım, P. (2017). Üniversite öğrencilerinde benlik saygısı algılanan sosyal destek ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkinin incelenmesi.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
Davis, C. G., Nolen-Hooeksema, S. ve Larson, J. (1998). Making sense of loss and benefiting from the experience: Two construals of meaning. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 561-574.
Davis, C. G. ve Nolen-Hoeksema, S. (2001). Loss and meaning: How do people make sense of loss? American Behavioral Scientist, 44, 726-741.
Diener, E. ve Seligman, M. E. P. (2002). Very happy people. Psychological Science, 13, 81-84.
Dirik, G. ve Karancı, A. N. (2008). Variables related to posttraumatic growth in Turkish rheumatoid arthritis patients. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 15, 193-203.
Doğru, N. (2018). Üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi oluş düzeylerinin stres, stresle başa çıkma tarzları ve sosyal destek değişkenleri bakımından incelenmesi.
(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara
Donahue, M. J. (1985). Intrinsic and extrinsic religiousness: The empirical research.
Journal for the Scientific Study of Religion, 24(4), 418-423.
Dürü, Ç. (2006). Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyümenin çeşitli değişkenler açısından incenlenmesi ve bir model önerisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Edmonds, D. ve Hooker, K. (1992). Perceived changes in life meaning following bereavement. Omega, 25, 307-318.
Eker, D. ve Arkar, H. (1995). Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği‟nin faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi, 10, 45-55.
Engel, G. L. (1961). Is grief a diease? A. Challenge for medical research.
Psychosomatic Medicine, 23, 18-122.
Engelkemeyer, S.M. ve Marwit, S.J. (2008). Posttraumatic growth in bereaved parents.
Journal of Traumatic Stress, 21, 344-346.
Ergil, D. (1992). Uluslararası Terörizm. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 47(3), 139-143.
Eriksson, C., Vande Kemp, H. ve Gorsuch, R., Hoke, S. ve Foy, D. W. (2001). Trauma exposure and PTSD sysmptoms in international relief personal. J Trauma Stres, 13, 205-211.
87
Fearon, J. D. (1995). Rationalist explanation for war. International Organization, 49(3), 379-414.
Folkman, S. ve Lazarus, R. S. (1986). Stress process and depressive symptomatology.
Journal of Abnormal Psychology, 95(2), 107-113.
Gallagher, E. N. ve Vella-Brodrick, D. A. (2008). Socail support and emotional intelligence as predictors of subjective well-being. Personality and Individual Differences, 44(7), 1551- 1561.
Gallicchio, L., Hoffman, S. C. ve Helzlsouer, K. J. (2007). The relationship between gender, social support, and health-related quality of life in a community based study in Washington Country, Maryland. Quality of Life Research, 16(5), 777-786.
Gamino, L. A. ve Sewell, K. W. (2004). Meaning constructs as predictors of bereavement adjustment: A report from the Scott & White grief study. Death Studies, 28, 397-421.
Genia, V. (1996). I, E, quest, and fundamentalism as predictors of psychological and spiritual well-being. Journal for the Scientific Study of Religion, 35(1), 55-64.
Gilbert, K. R. (1992). Religion as a resource for bereaved parents. Journal of Religion and Health, 31, 19-30.
Gillies, J. Ve Neimeyer, R. A. (2006). Loss, Grief, and Search for Significance: Toward a Model of Meaning Reconstruction in Bereavement. Journal of Constructivist Psychology, 19(1), 31-65.
Gizir, C. A. (2005). Bir kayıp sonrasında zorluklar yaşayan üniversite öğrencilerine yönelik bir yas danışmanlığı modeli. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 195-213.
Gorsuch, R. L. ve McFarland, S. G. (1972). Single vs. multiple-item scales for measuring religious values. Journal for the Scientific Study of Religion, 11(1), 53-64.
Green, B., Grace, M. ve Glesser, G. (1985). Identifying survivors at risk: Long term impairment following the Beverly Hills Supper Club Fire. Journal Consulting Clinical Psychology, 53, 672-678.
Greene, R. W. ve Feld, S. (1989). Social support coverage and the well-being of elderly widows and maried women. Journal of Family Issues, 10, 33-51.
Gürkan, S. L. (2010). Diğer Dinlerde Şehid. TDV İslam Ansiklopedisi (s. 431). Ankara:
TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Güven, K. (2010). Marmara depremini yaşayan yetişkinlerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile travma sonrası gelişim ve depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul
Hall, T. W., Tisdale, T. C. ve Brokaw, B. F. (1994). Assessment of religious dimensions in Christian clients: A review of selected instruments for research and clinical use.
Journal of Psychology and Theology, 22, 395-421.
88
Harlak, H., Eskin, M. ve Demirkıran, F. (2008). The Development and the Psychometric Investigation of the Muslim Religious Orientation Scale (MROS).
International Journal of Psychology, 43(3-4), 63-63.
Hathaway, W. L. ve Pargament, K. I. (1990). Instrinsiz religiousness, religious coping, and psychosocial competence: A covariance structure analysis. Journal for the Scientific Study of Religion, 29(4), 423-441.
Hayes, A. F. (2013). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. New York: The Guildford Press.
Helgeson, V. S., Reynolds, K. A. ve Tomich, P. L. (2006). A meta-analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74, 797-816.
Herman, J. L. (2007). Travma ve İyileşme: Şiddetin Sonuçları Ev İçi İstismardan Siyasi Teröre. (T. Tosun, Çev.) İstanbul: Literatür Yayıncılık
Hewitt, B., Turrell, G. ve Giskes, K. (2012). Marital Loss, mental health and the role of perveived social support: findings from six waves of an Australian population based panel study. Journal of Epidemiol Community Health, 66, 308-314.
Hill, E. M. ve Watkins, K. (2017). Women with Ovarian Cancer: Examining the Role of Social Support and Rumination in Posttraumatic Growth, Psychological Distress, and Psychological Well-being. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 24(1), 47–58.
Ho, S. M., Chan, C. L. W. ve Ho, R. T. H. (2004). Posttraumatic growth in Chinese cancer survivors. Psycho-oncology, 13(6), 377-389.
Hogan, N. ve DeSantis, L. (1996). Corr, C. A. ve Balks, D. E. (Ed.), Adolescent sibling bereavement: Toward a new theory. Handbook of adolescent death and bereavement. New York: Springer, 173-195.
Hogan, N., Greenfield, D.B. ve Schmidt, L.A. (2001). Development and validation of the Hogan grief reaction checklist. Death Studies, 25, 1-32.
Hogan, N., Morse, J. M. ve Tason, M. C. (1996). Toward an experiential theory of bereavement. Omega, 33, 43-65.
Hood, R., Spilka, B., Hunsberger, B. ve Gorsuch, B. (1996). The Psychology of Religion. New York: Guilford Pres.
Hökelekli, H (2005). Psychology of Religion. Turkish Religious Foundation Publications, Ankara. 69-71.
Işıklar, A. (2012). Examining psychological well-being and self-esteem levels of Turkish students in gaining identity against role during conflict periods. Journal of Instructional Psychology, 39(1), 41-50.
İmamoğlu, E. O. (2004). Self-related correlates of well-being. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Jansen, L. Hoffmeister, M. Chang-Claude, J. Brenner, H. ve Arndt, V. (2011). Benefit finding and post-traumatic growth in long-term colorectal cancer survivors:
prevalence, determinants, and associations with quality of life. British Journal of Cancer, 105(8), 1158-1165.
89
Joseph, S. ve Linley, P. A. (2005). Positive adjustment to threatening events: An organismic valuing theory of growth through adversity. Review of General Psychology, 9(3), 262.
Karaca, S. (2012). Gecikmiş Veda: Bir Olgu Sunumu. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 3(3), 136-140.
Karademas, E. C. (2006). Self-efficacy, social support and well-being: The mediating role of optimism. Personality and Individual Differences, 40(6), 1281-1290.
Karancı, N. (2005). Travma sonrası gelişim ve yordayıcı faktörler. Uluslararası Ruhsal Travma Toplantıları IV, Özet Kitabı.
Karancı, N. A. ve Acartürk, C. (2005). Post-traumatic growth among Marmara eartquake survivors involved in disaster preparedness as volunteers.
Traumatology, 11, 307-323.
Karancı, A. N. ve Ekram, A. (2007). Variables related to stres-related growth among Turkish breast cancer patients. Stress and Health, 23(5), 315-322.
Karaosmanoğlu, A. L. (2011). Yirmibirinci yüzyılda savaşı tartışmak: Clausewitz yeniden. Uluslararası İlişkiler Akademik Dergi, 8(29), 5-25.
Kaunonen, M., Tarkka, M. T., Paunonen, M. ve Laippala, P. (1999). Grief and social support after the death of a spouse. Journal of Advanced Nursing, 30(6), 1304-1311.
Keskin, F. (1998). Uluslararası hukukta kuvet kullanma: Savaş, karışma ve birleşmiş milletler. Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları: 20.
Kessler, B. G. (1987). Bereavement and personal growth. Journal of Humanistic Psychology, 27, 228-247.
Keyes, C. L. M., Shmotkin, D. ve Ryff, C. D. (2002). Optimizing well-being: the empirical encounter of two traditions. Journal of Personality and Social Psychology, 82(6), 1007-1022.
Kına, D. (2019). Yirmi üş yaş üstü bireylerde travma sonrası büyüme düzeyinin travmatik yaşantı türü, algılanan sosyal destek, dünyaya ilişkin varsayımlar, psikolojik sağlamlılık ve ruhsal belirti düzeyi değişkenleri ile yordanması.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir
Kinsinger, D. P., Penedo, F. J., Antoni, M. H., Dahn, J. R., Lechner, S. ve Schneiderman, N. (2006). Psychosocial and sociodemographic correlates of benefit-finding in men treated for localized prostate cancer. Psycho Oncology, 15(11), 954-961.
Korkmaz, G. (2006). Tanımı Sorunlu Bir Kavram: Terör, Polis Dergisi Türkiye ve Terörizm Özel Sayısı, Ankara: TBB Yayınları
Kökdemir, D. (2003). Bir İnsan Davranışı olarak Terör, Pivalko, Savaş Özel Sayısı, 17.
90
Köse, E. (2009). Yurtta kalan ve ailesiyle birlikte yaşayan lise öğrencilerinin yalnızlık ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Dokuz Eylül Ünivrsitesi, İzmir.
Kur’an-ı Kerim Meali, 2011 (16. Baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları Lehman, D. R., Davis, C. G., Delongis, A., Wonman, C., Bluck. S., Mandel, D. R. ve
diğerleri ( 1993). Positive and negative life changes following bereavement and their relations toadjustment. Journal of Social and Clinical Psychology, 12, 90-112.
Lehman, D.R., Wortman, C.B., & Williams, A.F. (1987). Long-term effects of losing a spouse or child in a motor vehicle crash. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 218-231.
Lepore, S. J., Evans, G. W. ve Schneider, M. L. (1991). Dynamic role of social support in the link between chronic stress and psychological distress. Journal of Personality and Social Psychology, 61(6), 899.
Lepore, S. J., Silver, R. C., Wortman, C. B. ve Wayment, H. A. (1996). Social constraints, intrusive thoughts, and depressive symptoms among bereaved mothers. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 271-282.
Leung, Y. W., Gravely-Witte, S., Macpherson, A., Irvine, J., Stewart, D. E. ve Grace, S.
L. (2010). Post-traumatic growth among cardiac outpatients: Degree comparison with other chronic illness samples and correlates. Journal of Health Psychology, 15(7), 1049-1063.
Lewinstein, K. (2002) “The Revaluation of Martyrdom in Early Islam” Margaret Cormark (der) Sacrificingthe Self: Perspectives in Martyrdomand Religion, New York: Oxford University.
Lindemann, E. (1944). Akut Yasın Semptomatolojisi ve Yaklaşım. (R. Uslu, Çev.) Kriz Dergisi, 1(2), 104-109.
Linley, P. A. ve Joseph, S. (2004). Positive change following trauma and adversity: A review. Journal of Traumatic Stress, 17(1), 11-21.
Malinak, D. E., Hoyt, M. E. ve Patterson, V. (1979). Adults‟ reactions to the death of a parent. American Journal of Psychiatry, 136, 1152-1156.
Malkinson, R. (2009). Bilişsel Yas Terapisi. Bir yakınını kaybettikten sonra yaşamın anlamını yeniden yapılandırma. (S. N. Akbaş, Çev.) Ankara: Boylam Psikiyatri Enstitüsü, HYB Basım Yayın.
Mallon, B. (2008). Dying, Death and Grief. Working with Adulth Bereavement. Londra:
SAGE Publication.
Maltby, J., Lewis, C. A. ve Day, L. (1999). Religious orientation and psychological well-being: The role of the frequency of personal prayer. British Journal of Health Psychology, 4(4), 363-378.
Manne, S., Ostroff, J., Winkel, G., Goldstein, L., Fox, H. ve Grana, G. (2004).
Posttraumatic growth after breast cancer: patient, partner, and couple perspectives.
Psychosomatic Medicine, 66(3), 442-54.
91
McCare, R. ve Costa, P. (1986). Personality, coping, and coping effectiveness in an adult sample. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 385-405.
McFarland, S. G. (1989). Religious orientations and the targets of discrimination.
Journal for the Scientific Study of Religion, 28, 234-336.
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396.
McIntosh, D. N., Silver, R. C. ve Wortman, C. B. (1993). Religion‟s role in adjustment to a negative life event: Coping with the loss of a child. Journal of Personality and Social Psychology, 65, 812-821.
Miles, M. S. ve Crandall, E. K. B. (1983). The search for meaning and its potential for affecting growth in bereaved parents. Health Values, 7, 19-23.
Miller, W. R. ve Thoresen, C. E. (2003). Spirituality, religion, and health: An emerging research field. American psychologist, 58(1), 24-97.
Nerken, I. R. (1993). Grief and reflective self: Toward a clearer model of loss and growth. Death Studies, 17, 1-26.
Nurdoğan, A. K. Ve Öztürk, M. (2018). Şehit yakınları ve gazilerin sosyal dışlanmışlık algısı ve yaşam kalitesi. İş ve Hayat, 4(7), 19-50.
Ott, C. H. (2003). The impact of complicated grief on mental and physical health at various points in the bereavement process. Death Studies, 27, 249-272.
Özdemir, A. A. (2016). Çalışanların benlik yönelimlerinin liderlik ihtiyaçları ve psikolojik iyi oluş halleri üzerindeki rolü. Türk Psikoloji Yazıları, 19(38), 23-32.
Özen, Y. (2017). Travma sonrası gelişim, büyüme, kimlik gelişimi ve sosyal ilişkiler.
Researcher: Social Science Studies, 5(5), 858-872.
Özerkmen, N. (2004). Terör, terörizm ve radikal İslamcı terör. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 247-265.
Özkan, M. (1998). Orta yaş erkeklerde ebeveyn ölümü sonrası rezidüel yası etkileyen faktörler. Düşünen Adam Dergisi, 11(3), 27-32.
Öztürk, M. O. ve Uluşahin, N. A. (2015). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları (13. Baskı) içinde (s. 380-391). Ankara: Bayt Yayınevi
Paloutzian, R. F., Jackson, S. L. ve Crandall, J. E. (1978). Conversion experience, belief system, and ethical attitudes. Journal of Psychology and Theology, 6, 266-275.
Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping. New York: Guilford Press
Pargament, K. I., Smith, B. ve Koenig, H. (1996). Religious coping with the Oklahoma City Bombing: The RCOPE. Toronto, ON: Annual Convention of the American Psychological Association.
Pargament, K. I., Smith, B. W., Koenig, H. G. ve Perez, L. M. (1998). Patterns of positive and negative religious coping with major life stressors. Journal for the Scientific Study of Religion, 37, 710-724.