Değerler eğitimi okul öncesinden başlayarak örgün ve yaygın bütün eğitim kurumlarının her kademesinde gerçekleştirilmesi beklenen temel hedeflerden biridir. Geçmişten süregelen ahlak-din ve değer arasındaki güçlü ilişki, doğal olarak din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin sadece din öğretimi yönüyle değil aynı zamanda ahlak ve değer eğitimi yönüyle de dikkate alınmasına zemin hazırlamıştır. Nitekim 2005’te ortaöğretim düzeyindeki öğrenciler, 2006’da ise ilköğretim düzeyindeki öğrenciler için din kültürü ve ahlak bilgisi öğretim programları güncellenmiş ve bu programlarda değer öğretimine doğrudan yer verilmiştir. Söz konusu güncelleme din-ahlak ve değer arasında var olan bu ilişkiyi din kültürü ve ahlak bilgisi dersi çerçevesinde belirginleştirmiş ve bu yöndeki işlevselliğini arttırmıştır. Bu araştırmanın amacı da akademik başarısı yüksek öğrencilerin din kültürü ve ahlak bilgisi dersi çerçevesinde değer yönelimlerini tespit etmek ve bu konudaki eğitsel ilgi ve ihtiyaçlarını tartışmaktır. Araştırmada bu kapsamda ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara dayalı olarak geliştirilen öneriler şöyledir:
Öğrencilerin en çok önemsedikleri beş değer, birinci sırada “aile kurumuna önem verme” daha sonra sırası ile namuslu olmak, âdil olmak, güvenilir olmak ve dürüstlük değerleridir. Öğrencilerin “aile kurumuna önem verme, namuslu olmak, âdil olmak, güvenilir olmak ve dürüstlük” değerlerini öncelemelerini anlamlandırmak üzere ilgili literatür incelendiğinde bilişsel alanda gelişkin bir potansiyele sahip öğrencilerin aile kurumuna önem verme, namuslu olmak, âdil olmak, güvenilir olmak, doğruluk, dürüstlük gibi ahlakî özelliklerinin de gelişkin olduğuna ilişkin referanslarla karşılaşılmıştır. Öğrencilerin bu değerlere karşı yoğun duyarlılıklarının tespiti öğrenme ortamlarında bu öğrencilerin tanınması açısından kayda değerdir. Öğrenme ortamlarının yürütücüleri olarak öğretmenlerin öğrencilerin ahlakî değer duyarlılıkları konusunda farkındalığa sahip olmaları, öğrencilerin bu yöndeki sınıf içi davranışlarını anlayabilme ve bunlara uygun eğitsel yaklaşım geliştirme noktasında kendilerine katkı sağlayacaktır. Öğrencilerin “aile kurumuna önem verme, namuslu olmak, âdil olmak, güvenilir olmak ve dürüstlük” değerlerine ilişkin yoğun bir duyarlılığa sahip olmalarının ilgili literatürde karşılık bulması açısından da söz konusu bulgunun önemine dikkat çekilmelidir. Çünkü bu durum bir taraftan bilişsel alan özelliklerinin öğrencilerin ahlakî değer yönelimleri üzerinde belirleyici olduğunu
40 Yasemin İpek, Üstün Zekalı Öğrencilerin Din Öğretiminde Öğrenme Davranışları (Ankara:
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2021), 195-204.
araştırmamız kapsamında da doğrulamış öbür taraftan araştırma bulgularımızın diğer araştırma sonuçlarıyla tutarlılığını ortaya koymuştur.
Öğrenciler tarafından en az önemsenen beş değer ise misafirperverlik başta olmak üzere sırasıyla kanaatkarlık, estetik duyarlılık, ölçülülük ve paylaşımcı olmak şeklindedir. Bu bağlamda dikkat çekilmesi gereken husus öğrencilerin çoğunluğu tarafından yönelinen ve uzak kalınan değerlerin ortak olduğudur. Her bireyin ya da benzer özelliklere sahip bir grubun temel değerlerinin olması elbette olağandır.
Ancak bütün değerlerin birbirini tamamladıkları, birbirinden bağımsız olmadıkları, birbirlerini besledikleri ve etkiledikleri de bir gerçekliktir. Değerler arasındaki bu güçlü ilişkinin öğrenciler tarafından anlaşılmasının önemli bir ihtiyaç olduğu belirtilmelidir. Nitekim öğrencilerin bugünün yaşam formundan kaynaklı bazı değerlere uzak durması, diğer temel değerlerinin devamının ve yaşanabilirliğinin sekteye uğraması için de bir tehlike oluşturmaktadır. Bu bağlamda öğrencilerde güçlü olan değerlerin devamını ve zayıf olan değerlerin güçlendirilmesini sağlayabilmek üzere değerler arasındaki ilişkinin merkeze alınarak öğretimini gerektirdiği söylenebilir.
Öğrencilerde misafirperverlik ve paylaşımcı olmak değerlerinin zayıf olması genel olarak toplumda kolektif yaşam formunun azalması ve dolayısıyla kolektiflik duygusunun zayıflaması ile ilişkili görülebilir. Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretim süreçlerinde öğrencilerde misafirperverlik ya da paylaşımcı olmak gibi değerlerin canlanması için kolektif yaşam tarzının bireysel, toplumsal ve evrensel kazanımlarına dikkat çekilebilir. Dahası bu öğrencilerin din kültürü ve ahlak bilgisi programlarının bir parçası olarak sosyal sorumluluk faaliyetlerinde bulunmaları ve bu yönde proje süreçlerine dahil edilmelerinin önem ve imkânı üzerinde düşünülmelidir. Akademik başarısı yüksek bu öğrencilerin toplumun önde gelen mesleklerinde bulunabilme potansiyelleri dikkate alındığında sosyal sorumluluk kazanmalarının bireysel ve toplumsal açıdan kritik bir önem taşıdığı söylenebilir. Akademik başarısı yüksek okulların genel içinde sayıca az bir orana sahip olmaları dikkate alındığında bu öğrenciler için sosyal sorumluluk etkinliklerinin düzenlenmesi ve bu yöndeki duygu deneyimlerinin arttırılması da imkân dahilinde değerlendirilebilir.
Öğrencilerin değerleri önemseme düzeylerinin, cinsiyete göre bazı değerlerde değişiklik gösterdiğine ulaşılmıştır. Buna göre kızların; aile kurumuna önem verme, saygı, güven, sevgi, samimiyet, duyarlılık ve sorumluluk değerlerini erkeklere göre daha çok önemsedikleri; erkeklerin ise; bağımsızlık, kardeşlik, sözünde durma, emanete riayet etme, bilimsellik, vatanseverlik, sabır, dayanışma ve cömertlik değerlerini kızlara göre daha çok önemsedikleri tespit edilmiştir. Bunlar dışındaki diğer değerlerin ise kızlar ve erkekler tarafından yakın ya da eşit derecede önemsendiği ortaya çıkmıştır. Nitekim toplumsal kültür kodlarının bilişsel alanda gelişkin bir potansiyele sahip bu öğrencilerin cinsel rolleri üzerinde de belirleyici olduğu söylenebilir. Bu durum akademik alanda başarılı öğrencilerin cinsiyetlerine göre değer yönelimlerinin genel popülasyona benzerlik gösterdiği ve kapsamdaki kuramsal bilgilerin bu öğrenciler için de geçerliliğini koruduğu söylenebilir. Bu
durum akademik başarısı yüksek öğrencilerin değer yönelimlerinde kültür kodlarının etkili olduğunu ve dolayısıyla üyesi bulundukları toplumda kendilerine biçilen rolleri üstlenebildiklerini göstermesi açısından önemlidir.
KAYNAKÇA
Adler, Alfred. Sosyal Roller ve Kişilik. çev. Turhan Yörükan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
Akkurt, Selim - Boratav, Olcay. “Neden Sanat Eğitimi?” Uluslararası Eğitim Araştırmacıları Dergisi 1/1 (2018), 54-60.
Altıntaş, Muhammed Esat. Öğretmenler Gözüyle Değerler Eğitimi. İstanbul: Mostar Basım Yayın Dağıtım, 2016.
Aluş, Yadigar - Selçukkaya, Suzan. “Türk Ailesinde Mutluluk Algısı ve Değerleri”.
Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 1/2 (2015), 151-175.
Atabay, Nevbahar. “Üstün Yetenekli Olan ve Olmayan Ergenlerin Algıladıkları Anne ve Baba Tutumları ile Uyum Düzeyleri Arasındaki İlişki”. Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabı. ed. Kulaksızoğlu, Adnan - vd. 367-378. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 2004.
Başaran, Fatma. Psiko- Sosyal Gelişim. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1992.
Bear, George G. “Moral Reasoning, Classroom Behavior”. Journal for the Education of the Gifted and, The Intellectually, 111-119.
Cebeci, Suat. “Din Eğitiminde Rehberlik ve Psikolojik Destek”. Avrupa Birliği’ne Giriş Sürecinde Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları Sempozyumu. 216-227. Sakarya:
Değişim Yayınları, 2001.
Cole, Luella - Morgan, John J.B. Çocukluk ve Gençlik Psikolojisi. çev. Belkıs Halim Vassaf.
İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1985.
Çileli, Meral. Ahlak Psikolojisi ve Eğitimi. Ankara: V Yayınları, 1986.
Çinemre, Semra. “Kohlberg’in Ahlak Gelişim Teorisine Yönelik Bazı Eleştiriler”.
Değerler Eğitimi Dergisi, 69-99.
Demirbaş Çelik, Nur - Mertol, Hüseyin. “Gifted Students’ Purpose in Life”. Universal Journal of Educational Research 6/1 (2018), 2210-2216.
Dilmaç, Bülent. Bir Grup Fen Lisesi Öğrencisine Verilen İnsani Değerler Eğitiminin İnsani Değerler Ölçeği İle Sınanması. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2007.
Dodurgalı, Abdurrahman. İbn Sina Felsefesinde Eğitim. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1995.
Durkheim, Emile. Ahlak Eğitimi. İstanbul: Say Yayıncılık, 2010.
Gökdere, Murat - Çepni, Salih. “Üstün Yetenekli Çocuklara Verilen Değerler Eğitiminde Öğretmenin Rolü”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/2 (2003), 93-103.
Gündüz, Turgay. “Üstün Zekâlı Çocuklarda Ahlâk Gelişimi ve Eğitimi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2010), 157-177.
Güngör, Erol. Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2008.
Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
Gürbüz, Sait - Şahin, Faruk. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (Felsefe-Yöntem-Analiz). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2015.
Hökelekli, Hayati - Gündüz, Turgay. “Üstün Yetenekli Çocukların Değer Yönelimleri ve Eğitimleri”. Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu 26-28 Kasım 2004. ed.
Recep Kaymakcan. 371-398. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2007.
Hökelekli, Hayati - Gündüz, Turgay. “Üstün Yetenekli Çocukların Karakter Özellikleri ve Değerler Eğitimi”. Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabı. ed. Adnan Kulaksızoğlu - vd. 131-144. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, ts.
İpek, Yasemin. Üstün Zekalı Öğrencilerin Din Öğretiminde Öğrenme Davranışları.
Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2021.
Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan Aile Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1990.
Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 1998.
Kaya, Mevlüt - Taşkın, Osman. “Okulda Değerler Eğitimi”. Teoriden Pratiğe Değerler Eğitimi. ed. Mustafa Köylü. 131-157. Nobel Akademik Yayıncılık, 2016.
Keskin, Yakup. “Değerler Hakkında Genel Bilgiler”. Teoriden Pratiğe Değerler Eğitimi.
19-52. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016.
Kılıç, Recep. Ahlakın Dini Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
Köroğlu, Muhammet Ali. “Tüketim Kültürünün Gençliğe Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 2/4 (2014), 254-269.
Kulaksızoğlu, Adnan - Otrar, Mustafa. “Fen ve Genel Lise 10. Sınıf Öğrencilerinin Mesleki Olgunluk Düzeyi Bakımından Karşılaştırılması”. Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabı. ed. Adnan Kulaksızoğlu - vd. 285-300. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 2004.
Küçükahmet, Leyla. Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2005.
MEB. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Devlet Kitapları Müdürlüğü, 2010. https://dogm.meb.gov.tr/
meb_iys_dosyalar/2017_10/09164821_DinKulturu_9-12.siniflar_2010.pdf
Mısırlı Taşdemir, Özlem - Özbay, Yaşar. “Üstün Yetenekli Çocuklarda Mükemmelliyetçilik, Sınav Kaygısı, Benlik Saygısı, Kontrol Odağı, Öz- Yeterlik ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabı. ed. Kulaksızoğlu, Adnan - vd. 300-318. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 2004.
Mull, Kenneth V. The Religious Education of The Gifted. Northwestern University, Unpublished Doctoral Thesis, 1962.
Nazıroğlu, Bayramali - vd. “Temel Ahlaki Değerler”. Teoriden Pratiğe Değerler Eğitimi.
ed. Mustafa Köylü. 181-258. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2016.
Özbal, Nurcan - Aydoğan, Dr İsmail. “Eğitimde Estetiğin Gerekliliği ve Oluşumu Üzerine Bir İnceleme”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/2 (2017), 12.
Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler (Religious Motives in Child Education). Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Taşkesen, Orhan vd. “Sanat Eğitimi Alan ve Almayan Lise Öğrencilerinin Erdem Etiği Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma”. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 14/1 (2012), 61-80.
Topçu, Nurettin. Türkiye’nin Maarif Davası. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015a.
Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2011.
Uysal, Enver. “Dindarlığın Ahlâkî Temeli Üzerine Bazı Düşünceler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 14/1 (2005), 41-59.
Ünver, Erdem. “Neden ve Nasıl Sanat Eğitimi”. İdil Sanat ve Dil Dergisi 5/23 (2016).
Varış, Fatma. Eğitimde Program Geliştirme “Teori ve Teknikler”. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Vakfı Yayınları, 1976.
Yıldız, Sevgi. “Sosyal Bilimlerde Örnekleme Sorunu: Nicel ve Nitel Paradigmalardan Örnekleme Kuramına Bütüncül Bir Bakış”. Kesit Akademi Dergisi 11 (2017), 421-442.
Yılmaz, Hüseyin. “Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ünite Konularının Barış Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”. Değerler ve Eğitimi. ed. Recep Kaymakcan - vd. 697-714. İstanbul: DEM Yayınları, 2007.