Hastaların yarısında (%52) tedavi uyumu iyi düzeyde olmadığından, tedavi uyumunu artırmaya yönelik ailelerini de kapsayacak şekilde hasta eğitimleri planlanması
Tedavi uyumsuzluğunda ilk sıradaki neden unutkanlık olduğundan, telefon ve saat alarmı kurulması gibi öneriler sunulması,
MS nedeni ile bilişsel fonksiyonlarda etkilenebileceğinden, MS’li bireylerde bilişsel fonksiyonlar göz önünde bulundurarak, tedavi saatlerinin unutulmaması için farklı çalışmalar planlanması
Hastaların algıladıkları sosyal destek düzeyinin belirli aralıklarla değerlendirilmesi ve hasta yakınlarının da tedavi sürecine katılması konusunda desteklenmesi,
MS hastalarında tedaviye uyumda depresyonun hastalığın yönetiminde önemli bir faktör olduğu görülüp, depresif semptomları olan hastaların tedavi uyum düzeylerinin daha kötü olduğunun saptanması sebebi ile hemşirelerin hastaları değerlendirirken depresif semptomları yakında takip etmesi,
MS tedavisinde hastanın tedaviden en yüksek faydayı görmesi ve tedavi uyumu arttırmak amacıyla düzenli poliklinik kontrolüne gelmenin öneminin belirtilmesi,
Tekrarlı yatışlarda hastaların tedavi uyumunun daha kapsamlı değerlendirilmesi, tedavi uyumsuzluğu nedenlerinin ortaya konulması önerilmektedir.
KAYNAKLAR
ALP, R., ALP, S. I., PLANCİ, Y., YAPİCİ, Z., BORU, U. T. 2012. The Prevalence of Multiple Sclerosis in the North Caucasus Region of Turkey: Door-to- Door Epidemiological Field Study/Multipl Skleroz Prevelansi: Turkiye'nin Kuzey Dogusunda Epidemiyolojik Saha Calismasi. Archives of Neuropsychiatry, 49(4); 272-276.
BAHAR, G., SAVAŞ, H. A., ÜNAL, A., SAVAŞ, E., KAYA, H., BAHAR, A. 2014. Morisky Tedavi Uyum Ölçeğinin İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu İçin Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 15(2).
BARDAK, N. 2018. D Vitamini ve Multipl Skleroz İlişkisi. Turkiye Klinikleri
Journal of Health Sciences, 3(1); 66-70.
BARİN, L., SALMEN, A., DİSANTO, G., BABAČİĆ, H., CALABRESE, P., CHAN, A., KAMM, C.P., KESSELRİNG, J., KUHLE, J., GOBBİ C., POT C., PUHAN M.A., VON WYL V.. 2018. The Disease Burden of Multiple Sclerosis from the İndividual and Population Perspective: Which Symptoms Matter Most?. Multiple sclerosis and related disorders, 25; 112-121.
BATTAGLİA, M. A., BEZZİNİ, D. 2017. Estimated Prevalence of Multiple Sclerosis in Italy in 2015. Neurological Sciences, 38(3); 473-479.
BECK, A.T. 1961. An Inventory for Measuring Depression. Arch Gen Psychiatry, 1:561-571.
BİLGİ, E., ÖZDEMİR, H. H., BULUT, S. 2013. Multipl Sklerozlu Hastalarda Depresyon ve Kognitif Fonksiyon Bozukluğu Sıklığının Belirlenmesi. Türk
Nöroloji Dergisi, 19(1), 11-14.
[(http://tjn.org.tr/tr/jvi.aspx?pdir=tjn&plng=tur&un=TJN-15045)] (Erişim
Tarihi: 05.03.2019)
BOAS, L. C. G. V., LİMA, M. L. S. A. P., PACE, A. E. 2014. Adherence to Treatment for Diabetes Mellitus: Validation Of İnstruments For Oral Antidiabetics And İnsulin. Revista latino-americana de enfermagem, 22(1): 11-18.
BÖRÜ, Ü. T., ALP, R., SUR, H., GÜL, L. 2006. Prevalence of Multiple Sclerosis
Door-to-Door Survey İn Maltepe, Istanbul,
Turkey. Neuroepidemiology, 27(1): 17-21.
BURKE, T., DİSHON, S., MCEWAN, L., SMRTKA, J. 2011. The Evolving Role of the Multiple Sclerosis Nurse: An İnternational Perspective. International
journal of MS care, 13(3), 105-112.
CÂMARA, N. A. A. C., GONDİM, A. P. S. 2017. Factors Associated with Adherence to İmmunomodulator Treatment in People with Multiple Sclerosis. Brazilian Journal of Pharmaceutical Sciences, 53(1).
CARLİNG, A., FORSBERG, A., NİLSAGÅRD, Y. 2018. Falls in People with Multiple Sclerosis: Experiences of 115 Fall Situations. Clinical
Rehabilitation, 32(4), 526-535.
CUNNİNGHAM, A., GOTTBERG, K., VON KOCH, L., HİLLERT, J. 2010. Non‐Adherence to İnterferon‐Beta Therapy in Swedish Patients with Multiple Sclerosis. Acta Neurologica Scandinavica, 121(3), 154-160. ÇELİK, Y., BİRGİLİ, Ö., YILMAZ,H., KİYATI A., SAİP, S., ŞİVA, A.,
GÜLDİKEN, B., ÖZKAN, H., KUŞÇU, D., SÜTLAS, N., AĞAOĞLU, J., UTKU, U. 2011. Prevalence of Multiple Sclerosis in the Metropolitan Area of Edirne City, Turkey. Balkan Medical Journal, 28(2).
DEGELMAN, M. L., HERMAN, K. M. 2017. Smoking and Multiple Sclerosis: a Systematic Review and Meta-Analysis Using the Bradford Hill Criteria for Causation. Multiple Sclerosis and Related Disorders, 17, 207-216.
DEMİRTAŞ, A., AKBAYRAK, N. 2017. Development of an assessment Scale for Treatment Compliance in Type 2 Diabetes Mellitus in Turkish Population: Psychometric Evaluation. International Journal of Nursing Sciences, 4(3): 244-251.
DEVONSHİRE, V., LAPİERRE, Y., MACDONELL, R., RAMO‐TELLO, C., PATTİ, F., FONTOURA, P., SUCHET, L., HYDE, R., BALLA, I., FROHMAN, E.M., KİESEİER, B. C. 2011. The Global Adherence Project (GAP): A Multicenter Observational Study on Adherence to Disease‐Modifying Therapies in Patients with Relapsing‐Remitting Multiple Sclerosis. European Journal of Neurology, 18(1): 69-77.
EFENDİ, H., KUŞÇU, Y.D. 2018. Türk Nöroloji Derneği Multipl Skleroz Çalışma Grubu. Multipl Skleroz Tanı ve Tedavi Kılavuzu. Galenos Yayınevi (https://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/MS_tan%C4%B1%20 ve%20tedavi%202018.pdf) ( Erişim Tarihi: 12.10.2018)
EKER D. ARKAR H. 1995. Perceived Social Support:Psychometric Properties of the MSPSS in Normal and Pathological Groups in a Developing Country. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 30; 121-126.
EKER D., ARKAR H. YALDIZ H. 2001. Factorial Structure, Validity, and Reliability of Revised
ERBAY, Ö., YEŞİLBALKAN, Ö. U., YÜCEYAR, A. 2018. Multiple Sklerozlu Hastalarda Hastalık Modifiye Edici İlaç Tedavisine Uyumu Etkileyen Faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik
Dergisi, 11(2).
[(http://www.deuhyoedergi.org/index.php/DEUHYOED/article/view/496)] (Erişim Tarihi: 03.01.2019)
FEDRİCK, F., TEMU, M. J. 2012. Factors Contributing to Non-Adherence to Diabetes Treatment Among Diabetic Patients Attending Clinic in Mwanza City. East African Journal of Public Health, 9(3), 90-95.
GARG, N., SMİTH, T. W. 2015. An Update on İmmunopathogenesis, Diagnosis, and Treatment of Multiple Sclerosis. Brain and Behavior, 5(9), e00362. GBD 2016 Multiple Sclerosis Collaborators. Global, Regional, and National Burden
of Multiple Sclerosis 1990-2016: A Systematic Analysis for the Global Burden of Disease Study 2016. Lancet Neurol. 2019 Mar;18(3):269-285. (https://www.thelancet.com/journals/laneur/article/PIIS1474-
4422(18)30443-5/fulltext) (Erişim Tarihi:12.04.2019)
GERBER, B., COWLİNG, T., CHEN, G., YEUNG, M., DUQUETTE, P., HADDAD, P. 2017. The İmpact of Treatment Adherence on Clinical and Economic Outcomes in Multiple Sclerosis: Real World Evidence from Alberta, Canada. Multiple Sclerosis and Related Disorders, 18; 218-224. GOMES-VİLLAS BOAS, L. C., FOSS, M. C., FREİTAS, M. C. F. D., PACE, A. E.
2012. Relationship Among Social Support, Treatment Adherence and Metabolic Control of Diabetes Mellitus Patients. Revista Latino-Americana
de Enfermagem, 20(1), 52-58.
GOTTBERG, K., EİNARSSON, U., FREDRİKSON, S., VON KOCH, L., HOLMQVİST, L. W. 2007. A Population-Based Study of Depressive Symptoms in Multiple Sclerosis in Stockholm County: Association with Functioning and Sense of Coherence. Journal of Neurology, Neurosurgery
& Psychiatry, 78(1), 60-65.
GUSTAVSEN, M. W., PAGE, C. M., MOEN, S. M., BJØLGERUDL, A., BERG- HANSEN, P., NYGAARD, G. O.,SANDVİK L., LİE, B.A., CELİUS, E.G., HARBO, H. F. 2014. Environmental Exposures and the Risk of Multiple Sclerosis İnvestigated in a Norwegian Case-Control Study. BMC
Neurology, 14(1), 196.
GÜN, Y., KORKMAZ, M. 2014. Hipertansif Hastaların Tedavi Uyumu ve Yaşam Kalitesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik
Dergisi, 7(2).
[(http://www.deuhyoedergi.org/index.php/DEUHYOED/article/view/84)] (Erişim Tarihi: 04.04.2019)
HAO, J., PİTCAVAGE, J., JONES, J. B., HOEGERL, C., GRAHAM, J. 2017. Measuring Adherence and Outcomes in the Treatment of Patients With Multiple Sclerosis. J Am Osteopath Assoc, 117(12), 737-747.
HEDSTRÖM, A. K., BÄÄRNHİELM, M., OLSSON, T., ALFREDSSON, L. 2009. Tobacco Smoking, but Not Swedish Snuff Use, İncreases the Risk of Multiple Sclerosis. Neurology, 73(9): 696-701.
HEDSTRÖM, A. K., HİLLERT, J., OLSSON, T., ALFREDSSON, L. 2013. Smoking and Multiple Sclerosis Susceptibility. European Journal of
Epidemiology, 28(11), 867-874.
HEYDARPOUR, P., KHOSHKİSH, S., ABTAHİ, S., MORADİ-LAKEH, M., SAHRAİAN, M. A. 2015. Multiple Sclerosis Epidemiology in Middle East
and North Africa: a Systematic Review and Meta-
Analysis. Neuroepidemiology, 44(4): 232-244.
HİGUERA, L., CARLİN, C. S., ANDERSON, S. 2016. Adherence to Disease- Modifying Therapies for Multiple Sclerosis. Journal of Managed Care &
Specialty Pharmacy, 22(12): 1394-1401.
HİNCAPİE, A. L., PENM, J., BURNS, C. F. 2017. Factors Associated With Patient Preferences For Disease-Modifying Therapies İn Multiple Sclerosis. Journal of Managed Care & Specialty Pharmacy. 23(8); 822-830 HİSLİ N. 1989. The Validity and Reliability of Beck Depression Inventory For
College Students. the Journal of Psychology;2(7):3-13.
IZQUİERDO, G. 2017. Multiple Sclerosis Symptoms and Spasticity Management: New Data. Neurodegenerative Disease Management, 7(6s), 7-11.
KASSER, S. L., KOSMA, M. 2018. Social Cognitive Factors, Physical Activity, and Mobility Impairment in Adults with Multiple Sclerosis. Behavioral
Medicine, 44(4): 306-313.
KOCAMAN, N., ÖZKAN, M., ARMAY, Z., ÖZKAN, S. 2007. Hastalık Algısı Ölçeğinin Türkçe Uyarlamasının Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 8, 271-280
KOCH-HENRİKSEN, N., SØRENSEN, P. S. 2010. The Changing Demographic Pattern of Multiple Sclerosis Epidemiology. The Lancet Neurology, 9(5): 520-532.
KÖŞKDERELİOĞLU, A., GEDİZLİOĞLU, M., ORTAN, P., ÖCEK, Ö. 2015. Multipl Skleroz Hastalarında Immunmodulatör Tedaviye Uyumun Değerlendirilmesi. Archives of Neuropsychiatry. 52; 376-379.
KUL, Ö. E., ÖKSÜZ, E.M. 2018. Kronik Hastalıklarda İlaç Tedavisi Uyumu ve Etkili Faktörler. Yayımlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi, Başkent Üniversitesi, Ankara
LUBLİN, F. D., REİNGOLD, S. C., COHEN, J. A., KESİCİ, G. R., SØRENSEN, P. S., THOMPSON, A. J., WOLİNSKY, J.S., BALCER, L.J., BANWELL, B., BARKHOF, F. , BEBO, B J.R , CALABRESİ, P.A., KLANET, M., COMİ, G., FOX, R.J. , FREEDMAN, M.S., GOODMAN, A.D., INGLESE, M., KAPPOS, L., KİESEİER BC , LİNCOLN JA , LUBETZKİ C , MİLLER AE , MONTALBAN X O'CONNOR, P.W. , PETKAU, J., POZZİLLİ, C., RUDİCK, R.A., SORMANİ, M.P., STÜVE, O., WAUBANT, E. ,
POLMAN, C.H. 2014. Defining the Clinical Course of Multiple Sclerosis: the 2013 Revisions. Neurology, 83(3): 278-286.
MCKAY, K. A., TREMLETT, H., PATTEN, S. B., FİSK, J. D., EVANS, C., FİEST, K., CAMPBELL, T., MARRİE, R.A. 2017. CIHR Team in the Epidemiology and Impact of Comorbidity on Multiple Sclerosis (Ecoms). Determinants of Non-Adherence to Disease-Modifying Therapies in Multiple Sclerosis: A Cross-Canada Prospective Study. Multiple Sclerosis
Journal, 23(4): 588-596.
MİRZA, M. 2002. Multipl Sklerozun Etyolojisi ve Epidemiyolojisi. Erciyes Tıp
Dergisi, 24(1); 40-47.
MORİSKY, D. E., GREEN, L. W., LEVİNE, D. M. 1986. Concurrent and Predictive Validity of a Self-Reported Measure of Medication Adherence. Medical
care, 67-74.
MOSS-MORRİS, R., WEİNMAN, J., PETRİE, K. HORNE R., CAMERON L., BUİCK D. 2002. The Revised Illness Perception Questionnaire(IPQ-R).
Psychology and Health, 17, 1, 1-16.
(https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/08870440290001494) (Erişim Tarihi: 15.03.2019)
NİKSERESHT, A., SALEHİ, H., FOROUGHİ, A. A., NAZERİ, M. 2016. Association Between Urinary Symptoms and Urinary Tract İnfection in Patients with Multiple Sclerosis. Global Journal of Health Science, 8(4): 253.
O’CONNOR, A. B., SCHWİD, S. R., HERRMANN, D. N., MARKMAN, J. D., DWORKİN, R. H. 2008. Pain Associated with Multiple Sclerosis: Systematic Review and Proposed Classification. PAIN®, 137(1): 96-111. ORRELL, R. W. 2005. Multiple Sclerosis: The History of a Disease.
OSTERBERG L., BLASCHKE T. 2005. Adherence to Medication. N Engl J Med;353:487–97.
OŽURA, A., KOVAČ, L., ŠEGA, S. 2013. Adherence to Disease-Modifying Therapies and Attitudes Regarding Disease in Patients with Multiple Sclerosis. Clinical Neurology and Neurosurgery, 115, S6-S11.
ÖZEN, Ş., BOSTANOĞLU H. 2013. Multipl Sklerozlu Hastalarda Hastalık Algısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
PATTİ, F. 2010. Optimizing The Benefit of Multiple Sclerosis Therapy: The İmportance of Treatment Adherence. Patient Preference and Adherence, 4, 1.
PREZİOSİ, G., GORDON-DİXON, A., EMMANUEL, A. 2018. Neurogenic Bowel Dysfunction in Patients with Multiple Sclerosis: Prevalence, İmpact, and
Management Strategies. Degenerative Neurological and Neuromuscular
Disease, 8, 79.
RÍO, J., PORCEL, J., TÉLLEZ, N., SÁNCHEZ-BETANCOURT, A., TİNTORÉ, M., ARÉVALO, M. J.,NO, C.I., MONTALBAN, X. 2005. Factors Related with Treatment Adherence to İnterferon b and Glatiramer Acetate Therapy in Multiple Sclerosis. Multiple Sclerosis Journal, 11(3), 306-309.
ROMAN, C., MENNİNG, K. 2017. Treatment and Disease Management of Multiple Sclerosis Patients: a Review for Nurse Practitioners. Journal of the
American Association of Nurse Practitioners, 29(10), 629-638.
ROONEY, S., WOOD, L., MOFFAT, F., PAUL, L. 2019. Prevalence of Fatigue and İts Association with Clinical Features in Progressive and Non-Progressive Forms of Multiple Sclerosis. Multiple Sclerosis and Related Disorders, 28, 276-282.
ROSİAK, K., ZAGOŻDŻON, P. 2017. Quality of Life and Social Support in Patients with Multiple Sclerosis.. Psychiatria polska , 51 (5), 923-935
SOYUER, F., ÜNALAN, D., MİRZA, M. 2010. Multipl Sklerozda Depresif Semptomlar; Sosyodemografik Faktörler ve İşlevsellik ile İlişkisi. Türk
Nöroloji Dergisi 16:31-35
TEK Ş., YILDIZ M. 2019. Multipl Skleroz Hastalarının Algıladıkları Sosyal Destek İle Yaşam Kaliteleri Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
THOMPSON, A. J., BANWELL, B. L., BARKHOF, F., CARROLL, W. M., COETZEE, T., COMİ, G., CORREALE, J., FAZEKAS, F., FİLİPPİ, M., FREEDMAN, M.S., FUJİHARA, K., GALETTA, S.L., HARTUNG, H.P., KAPPOS, L., LUBLİN, F.D., MARRİE, R.A., MİLLER, A.E., MİLLER, D.H., MONTALBAN, X., MOWRY, E.M., SORENSEN, P.S., TİNTORÉ, M., TRABOULSEE, A.L., TROJANO, M., UİTDEHAAG, B.M.J., VUKUSİC, S., WAUBANT, E., WEİNSHENKER, B.G., REİNGOLD, S.C., COHEN, J.A. 2018. Diagnosis of Multiple Sclerosis: 2017 Revisions of the Mcdonald Criteria. The Lancet Neurology, 17(2), 162-173.
THOMPSON, K., KULKARNİ, J., SERGEJEW, A. A. 2000. Reliability and Validity of a New Medication Adherence Factors Related with Treatment Adherence to İnterferon b and Glatiramer Acetate Therapy in Multiple Sclerosis. Multiple Sclerosis Journal, 11(3), 306-309.
TOPÇUOĞLU, M. A., DURNA, Z., KARADAKOVAN, A. 2014. Nörolojik Bilimler Hemşireliği. . İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, sy. 472-[487.
TREADAWAY, K., KESİCİ, G., SALTER, A., LYNCH, S., SİMSARİAN, J., CORBOY, J., JEFFERY, D., COHEN, B., MANKOWSKİ, K., GUARNACCİA, J., SCHAEFFER, L., KANTER, R., BRANDES, D.,
KAUFMAN, C.I., DUNCAN, D., MARDER, E., ALLEN, A., HARNEY, J., COOPER, J., WOO, D., STÜVE, O., RACKE, M., FROHMAN, E.M. 2009. Factors That İnfluence Adherence with Disease-Modifying Therapy in MS. Journal of neurology, 256(4), 568.
TREMLETT, H. L., OGER, J. 2003. Interrupted Therapy: Stopping and Switching of the Β-İnterferons Prescribed for MS. Neurology, 61(4), 551-554.
TULLMAN, M. J. 2013. Overview of the Epidemiology, Diagnosis, and Disease Progression Associated with Multiple Sclerosis. Am J Manag Care, 19(2 Suppl), S15-20.
TUNCAY, F. Ö. 2018 Multipl Sklerozda Yorgunluk Yönetiminde Farklı Bir Girişim: Soğutucu Giysi Uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dergisi, 32(1), 41-46. [(https://dergipark.org.tr/deutip/issue/37044/536988)] ( Erişim Tarihi: 04.04.2019)
TURAN, G. B., AKSOY, M., ÇİFTÇİ, B. 2019. Effect of Social Support on the Treatment Adherence of Hypertension Patients. Journal of Vascular
Nursing, 37(1), 46-51.
TÜLEK, Z. (2016). Multipl Skleroz ve Hemşirelik Bakımı. Turkiye Klinikleri
Journal of Internal Medicine Nursing-Special Topics, 2(2); 26-36.
VERDUGO, R. M., HERRÁİZ, E. R., FERNÁNDEZ-DEL OLMO, R., BONET, M. R., GARCÍA, M. V. 2019. Adherence to Disease-Modifying Treatments in Patients With Multiple Sclerosis in Spain. Patient Preference and
Adherence, 13, 261.
VIZVIZ, G. Y., BEŞER A. 2018. Multipl Skleroz Hastalarında Sosyo-Demografik Özelliklerin ve Algılanan Sosyal Desteğin Tedaviye Uyuma Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Koç Üniversitesi, İstanbul.
WEİNMAN J., PETRİE K., MOSS-MORRİS R., HORNE R. 1996. The İllness Perception Questionnaire: A New Method For Assessing the Cognitive Representation of İllness. Psychol Health, 11:431-445.
WHO (World Health Organization) Chronic Diseases and Health Promotion. Adherence to Long-Term Therapıes: Evıdence for Actıon [(https://www.who.int/chp/knowledge/publications/adherence_report/en/)]
Erişim tarihi:18.04.2019
WİNSLOW, A. 2016. An update on MS Nurse PRO Fessional, an Ongoing Project of the European Multiple Sclerosis Platform. Neurodegenerative Disease
Management, 6(6s), 37-40.
YILMAZ, A.T., ÖZDELİKARA A. 2019. Multiple Sklerozlu Hastaların Aldıkları Sosyal Desteğin Anksiyete Düzeyine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
YORULMAZ, H., TATAR, A., SALTUKOĞLU, G., SOYLU, G. 2013. Diyabetli Hastalarda Hastalık Algısını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. FSM İlmî
Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (2), 367-387.
[(https://dergipark.org.tr/download/article-file/73036) (Erişim Tarihi:
18.04.2019)]
ZENGİN, O., ERBAY, E., YILDIRIM, B., ALTINDAĞ, Ö. 2017. Multipl Skleroz Hastalarında Yaşam Kalitesi, Baş Etme ve Sosyal Destek: Pilot
Çalışma. Türk Nöroloji Dergisi, 23(4), 211-218.
ZİMET G.D., DAHLEM N.W., ZİMET S.G. FARLEY G.K. 1988 The
Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Journal of Personality Assessment 52:30-41.
EKLER
EK 1. HASTA TANILAMA FORMU