Sağlık sisteminin performansını artırıcı önemli bir adım olan cevap verebilirlik bu çalışmada tek bir hastane genelinde yatan hastalar üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma ile sistemin cevap verebilirliği araştırılmaya çalışılmış, düşük ve iyi cevap verebilirlik alanlarının tespiti ile sistemin eksik ya da işleyen yönlerinin önceden belirlenmiş alanlarda değerlendirilerek bir sistem dahilinde karar vericilere sunulması hedeflenmiştir. Yatan hastalar üzerinde yapılan bu çalışmanın ayaktan hastalar üzerinde de uygulanmasının hastanenin cevap verebilirliğini algılama konusunda sistem yönticilerine daha geniş bilgiler sunacağı düşünülmektedir. Ayrıca yapılan cevap verebilirlik çalışmalarının düzenli aralıklarla gerek aynı alanda gerekse farklı bölgesel sağlık alanları, farklı coğrafi alanlarda uygulanmasınında sistemin performansının değerlendirilmesinde önemli bir gösterge olacaktır.
Yapılan bu çalışmada genel olarak sağlık kurumunda gizlilik, iletişim, saygılı tedavi konularında cevap verilebilirlik beklenen düzeydedir ancak fiziki koşulların henüz yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Sağlıkta dönüşüm programı çercevesinde hastane koşullarının iyileştirilmesi planlanmış olup ülke genelinde dönüşüm çalışmaları devam etmektedir. Bu konuda hastane yönetiminin Sağlık Bakanlığı ile ortak çalışması ve ortak projeler yürütmesi gerekmektedir.
Hastaların, hastaneye yatış için katlandıkları ulaşım sürelerinin cevap verebilirlik puanı yüksek olmakla birlikte hastaların beraberinde belirttikleri otopark ve trafik sorununun hastanenin yerleşkesi açısından cevap verebilirliğinin ilerki dönemler de daha düşük değerlerde bulunabileceği öngörüldüğünden ya yeni otopark alanları oluşturulmalı yahut hastane binasının hasta yoğunluğu gözönüne alınarak lokasyonunun değiştirilmesi önerilmektedir.
Edilen sonuçlar dahilinde, cevap verebilirliği düşük olan alanların özellikle hastanenin temizlik, havalandırma, tuvalet, alan genişliği konularındaki konfor boyutunda ve hastaların yatış süreleri boyunca kendilerini soyutlanmış hissetmesine neden olan gerek internet erişimi, gerek televizyon eksikliği gerek ibadet alanlarının yetersizliği gerekse ziyaretçi durumunda görülen aksaklıklar gibi nedenlerle sosyal destek boyutunda olduğu saptanmıştır. Konfor boyutunda koşulların hasta ihtiyaçlarını karşılayacak doğrultuda olması; yatan hasta odalarının hijyenik olması, günlük temizlik ihtiyacını giderebileceği tuvalet ve duş alma yerlerinin bulunması, mobilyaların ergonomik ve kullanıma elverişli olması, yatakların ortopedik ve ayarlanabilir olması, refakatçi için yatan koltuk bulunması, çarşafların temiz ve hijyenik olması, sık
değiştirilmesi, tuvalet temizliğinin gün içerisinde belirli aralıklarla sürekli yenilenmesi, odanın aydınlatma ısıtma havalandırma yani iklimlendirme koşullarının uygun olması, hasta ve hasta yakını için iyi bir tıbbi tedavi almak kadar önemlidir.
Sosyal destek konusunda cevap verebilirliği artırmak için ziyaretçilerinin bekleme salonlarının hastane içerisinde ihtiyaçları karşılayacak biçimde olması, bebek emzirme alanlarının oluşturulması, ibadetleri için ibadethane alanlarının bulunması, kafeterya restoran türü yeme içme ihtiyacını karışılayabilecek mekanların varlığı, hastane içinde bazı temel ihtiyaçları karşılayabilecek kantinin bulunması, hastanede yatan çocuklar için motivasyonu artırıcı moral verici,oyun odaları, sosyal faaliyetler (müzik, oyun, tiyatro gösterimi, yüz boyama, duvar boyama, drama ve benzeri...) düzenlenmesi gerekmektedir. Eğitimlerini ve boş zamanlarını değerlendirme imkanı verecek kütüphane ya da kitaplıklar oluşturulması, yatan hastanın bilgi ihtiyacının karışılanması sosyalleşme ve kültürel deneyimi artırması açısından faydalıdır. Sosyal destek konusunda hastane yönetimi derneklerle, sivil toplum kuruluşları ve belediyelerle işbirliği içerisinde faaliyetler yürütmelidir. Hastaların ve yakınlarının internet bağlantısı, kablosuz ağlara bağlanabilme imkanı sağlanmalıdır. Hasta odalarında ve bekleme salonlarında TV gibi kitle iletişim araçları bulunmalıdır. Keza çoğu hasta odasında, hastalar kendi imkanlarıyla odalarına televizyon getirdiklerini belirterek televizyonsuzluktan şikayet etmektedirler. Bina şartlarının cevap verebilirliğin konfor ve sosyal destek alanlarını destekleyemediği görülmektedir.
Yapılan bu çalışmada, yatış süresinin uzamasıyla beraber sosyal destek cevap verebilirlik puanlarının yükselmesi uzun süre yatan hastaların ya özel odalarda tedavi hizmeti almalarından ya da kendi imkanları dahilinde eksiklikleri tamamlayıp adapte olmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yatış için uzun bekleme süresinden şikayet eden %10’luk hasta grubu için klinik bazında değerlendirmeler yapılmadır. Hastanın bekleme süresi, tedaviye başlama süresi hastalığın seyri ve iyileşmesi sürecinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Bekleme süreleri verilen hizmete ve tedaviye göre değişiklik göstermektedir. Bu bağlamda her kliniğin standartları belirlenmeli ve bu standartlar geçerliliği ve işlerliliği konusunda denetlenmelidir. Yürütülen bu çalışmalar cevap verebilirliği artıracağı gibi zamandan, paradan ve hastane maliyet verimliliği açısından kurum yararına avantaj sağlayacağı düşünülmektedir. Yapılan bir çalışmada destekleyici bir şekilde, hastaneler kurulmadan önce kapsamlı fizibilite çalışması yapılarak, hastanelerin büyüklüğü, servislerin sayısı ve çeşitliliği, servislere yatak ve personel dağılımının planlı bir şekilde yapılması, servisler arasında kapasite kullanma oranına bağlı olmak üzere maliyetler açısından oldukça büyük farklar saptandığından, servislere yapılacak yatak tahsisinde bu durumun dikkate alınması
hastane olanaklarının akılcı ve verimli kullanılmasının sağlanması, en az maliyet ile en etkili sağlık hizmeti sunulmasına katkıda bulunacağı belirtilmiştir (115).
Sadece tek bir hastanede yapılması nedeniyle kısıtlı veri girişinin olması elbette Türkiyede’ki sağlık sisteminin cevap verebilirliğini tam olarak ölçmemize olanak sağlayamacaktır. Örnek teşkil etmesi ve yaygınlaşması için yol gösterici olacağı inancıyla ve daha sonra yapılacak olan cevap verebilirlik çalışmaları için kıyaslama imkanı sunacağından sistem değerlendirmesinde ve performanısı artırmada katkı sağlayacağı inancındayım. Ülkenin farklı bölgelerinde özellikle kısa hikaye sorularından elde edilecek puanların bölgesel memnuniyet farklılıklarını açıklamada ve farklılıklara neden olan sosyokültürel, ekonomik, bireysel etkenlerin nedenleri tespit etmekte önemli bir araç olacaktır. İleride daha geniş, bölgesel sağlık alanlarını kapsayan, özel ve kamu hastanelerini karşılaştırabilen ileri çalışmalarının olması ayrıca ayaktan hastalar üzerine yapılacak olan cevap verebilirlik çalışmalarınında sistemin işleyişi ve değerlendirilmesi yönünden daha kapsamlı veriler vereceği inancındayım.