G. SOSYAL SİGORTA ÇEŞİTLERİ
4. Ölüm Sigortası
5. Geçici iş görmezlik sigortası (geçici çalışma gücü kaybı ödeneği); 6. İş kazası ve meslek hastalığı sigortası (iş kazası ve meslek hastalığı
nedeniyle yapılan sigorta ödemeleri, tıbbi, sosyal ve rehabilitasyon için yapılan ek masrafların ödenmesi);
7. Analık sigortası (hamilelik ve doğum ödeneği);
8. Çocuk bakımı sigortası (çocuk bakımı için aylık ödenek);
9. Diğer sigorta çeşitleri; (işsizlik sigortası);
10. Gebelik sigortası (gebeliğin erken dönemlerinde sağlık kuruluşlarına kayıt yaptıran kadınlara bir defaya mahsus verilen ödenek);
11. Çocuk doğum sigortası (çocuk doğumunda bir defaya mahsus verilen
ödenek);
269
Vetrova Н.С. Sistema Soçialnogo Strahovaniya İ Gosudartvennoy Pomoşi-Finansı i Struktura, 2005, s.47
270 Suleymanova G.V., Soçialnoe obespeçenie i soçialnoe strahovanie – Moskova, Ekspertnoe byuro, 2001, s.63
12. Sanatoryum-kaplıca tedavisi için verilen ödenek (1 Ocak 2010 tarihinde yürürlükten kalktı);
13. Defin sigortası (defin için verilen sosyal ödenek);
14. İşçi ve ailelerine sanatoryum-kaplıca tedavisi için verilen biletin
ödenmesi (1 Ocak 2010 tarihinde yürürlükten kalktı).271
Sosyal sigorta, sosyal riskin tazmini için işlevler gerçekleştirir. Risk - yönetim kararlarında bir belirsizlik durumudur. Sosyal risk bireyin kısmen veya tamamen, toplumsal grubun, tüm nüfusun haklarının gerçekleşme imkanlarının kaybına, özgürlüklerin ve kanuni çıkarların, ekonomik bağımsızlıkların ve sosyal refahın gelişimine, yeniden yapılanmasına yada kazanılmasının engellenmesine yol açar veya açmıştır.272
Ancak yukarıdaki sıralama göz önünde bulundurulduğunda sigorta çeşitleri açısından aşağıdaki sıralama daha uygun olmaktadır:
- Sağlık sigortası (sigortalıya gerekli tıbbi yardım ihtiyacının giderilmesiyle ilgili sağlık kurumuna giderlerin ödenmesi);
- Yaşlılık sigortası (yaşlılığa göre emeklilik); - Malullük sigortası (Malulen emeklilik); - Ölüm sigortası (ölüm nedeniyle emeklilik); - Geçici iş görmezlik ve analık sigortası;
a. Geçici iş görmezlik ödeneği
b. Hamilelik ve doğum ödeneği
271http://www.fss.ru/index.shtml (24.08.2010)
272 Federalnıy Zakon « Ob osnovah obyazatelnogo soçialnogo strahovaniya” ot 16.07.1999 g. №157 – F.Z.Sobranie zkonotatelstva Rossiyskoy Federaçii. 1999.№29. St..3686
c. Gebeliğin erken dönemlerinde sağlık kuruluşlarına kayıt yaptıran kadınlara bir defaya mahsus verilen ödenek
d. Çocuk doğumunda verilen ödenek
e. Çocuk bakımı için verilen ödenek
f. Defin için verilen sosyal ödenek.273
1. Sağlık Sigortası
Sağlık sigortası : sigortanın çeşitlerinden biri olup, vatandaşlara yapılan sağlık yardımı ve eski sağlığına kavuşmayla ilgili harcamalardır. Rusya’da iki çeşit sağlık sigortası: zorunlu sağlık sigortası ve isteğe bağlı sağlık sigortası mevcuttur. Sağlık sigortasında sigorta tazminatı nakit (parasal) değil, ancak sağlık hizmeti
şeklinde sağlanmaktadır.274
a. Zorunlu sağlık sigortası
Rusya Federasyonu mevzuatında belirlenen zorunlu sağlık sigortası vatandaşlar ve tüzel kişiler tarafından yatırılan sağlık sigortası primleri ve bütçeden yapılan ödemeler hesabına vatandaşlara sağlık yardımının sağlanmasının devlet garantisi sistemidir. Rusya’da zorunlu sağlık sigortası evrensel ve devlet sosyal sigortasının parçası olup, zorunlu sağlık sigortasının programları (Federal ve bölgesel) aracılığıyla uygulanmaktadır.
Zorunlu sağlık sigortası devlet sisteminin finansal kaynakları sağlık sigortası primleri ve bütçe sübvansiyonlarından oluşmaktadır. Yasaya göre, zorunlu sağlık sigortasıyla ilgili devlet politikasının uygulanması için bağımsız, kar amacı gütmeyen finans-kredi kuruluşu gibi zorunlu sağlık sigortasının federal ve bölgesel
273
http://www.fss.ru/ru/fund/about/index.shtml (20.07.2010) 274 http://revolution.allbest.ru/finance/d00038975.html (25.04.2010)
fonları oluşturulmuştur. Bu fonlar faaliyetlerinden dolayı elde ettikleri gelir üzerinden vergi ödememektedirler (gelir vergisinden muaftırlar).275
Rusya’da zorunlu sağlık sigortası faaliyetlerini zorunlu sağlık sigortası
Federal ve bölgesel programlarının hazırlanması (geliştirilmesi) yoluyla
gerçekleştirmektedirler. Bu sigorta türünün temel programları Rusya Federasyonu Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanmakta ve Rusya Federasyonu Hükümeti tarafından onaylanmaktadır. Bu program esasında hükümet bölgesel programları hazırlayıp onaylamaktadır. Sağlık sigortası sisteminde sağlık hizmetlerinin fiyatları, sosyal tarafların anlaşmasıyla (bölgesel hükümetler, sağlık sigortası kuruluşları ve profesyonel sağlık dernekleri) belirlenmektedir. Kanuna göre, zorunlu sağlık
sigortası sisteminde çalışan sağlık kuruluşları gelirleri üzerinden
vergilendirilmemektedirler.
Rusya Federasyonu, devlet sosyal sigortasının temel parçası olan zorunlu sağlık sigortasının devlet politikalarını gerçekleştirmesi için, Zorunlu Sağlık Sigortası Fonu ve 84 adet Zorunlu Sağlık Sigortası Bölgesel Fonları kurulmuştur. 2009 yılı itibariyle Rusya Federasyonunda zorunlu sağlık sigortası sisteminde sözleşmeli olarak çalışan 812 adet sağlık kuruluşu bulunmaktadır.276
b. İsteğe bağlı sağlık sigortası
İsteğe bağlı sağlık sigortasının iki çeşidi vardır: 1) zorunlu sağlık sigortasına
ek sağlık sigortası, 2) bağımsız sağlık sigortası. İsteğe bağlı sigorta sisteminde piyasa ilişkilerinin işleyişindeki unsurlar daha çok öne çıkmaktadır. İsteğe bağlı sağlık sigortası, sigortacı ile sigortalı arasındaki sözleşme esasına dayanmaktadır. İsteğe bağlı sigorta şartları, ilgili mevzuat hükümlerine tabi olarak sigortacı tarafından bağımsız olarak belirlenmektedir. İsteğe bağlı sağlık sigortası finansal-ticari
275 Lisiçin Yu.P., Starodubov V.İ., Savelyeva V.İ., Mediçinskoe Strahovanie. Moskova, Mediçina, 1995, s.8-13
276
faaliyetlerin önemli bir çeşidi olup ve sigortanın da bir parçasıdır. Dar anlamda isteğe bağlı sağlık sigortası, daha çok tedaviyle ilgili sağlık hizmetlerinin ödenmesidir. Ayrıca buna farklı sigorta programlarını da örneğin: koruyucu ve sportif-sağlık hizmetleri, rehabilitasyon sigortası, kalıcı ve geçici işgücü kaybı sigortası v.b sigorta ödemelerini de sayabiliriz. İsteğe bağlı sigorta listesine aşağıdaki riskler de ilave edebilir:
-
Hastane sigortası;-
İlaç sigortası;-
Diş sigortası;-
Koruyucu sigorta;-
Kaza ve yaralanmalara karşı sigorta;-
Geçici iş görmezlik sigortası;-
Hayat sigortası.Zorunlu ve İsteğe Bağlı Sağlık Sigortalarının Ayırıcı Özellikleri.277
ZORUNLU SAĞLIK SİGORTASI
İSTEĞE BAĞLI SAĞLIK SİGORTASI
Kar amacı gütmeyen Ticari
Sosyal sigortanın çeşitlerinden biri Özel sigorta türlerinden biridir
Genel yada kitlesel Bireysel yada grup olarak
Devlet tarafından uygulanan
devlet denetimindeki kuruluşlar
Farklı mülkiyetteki sigorta şirketleri tarafından uygulanmaktadır
Sigorta şartları devlet tarafından belirlenir
Sigorta şartları sigorta şirketleri
tarafından belirlenir Sigortacı tarafları – işverenler,
devletdir (yerel yönetim organları)
Sigortacı tarafları – özel ve tüzel kişilerdir
277 Lisiçin Yu.P., Starodubov V.İ., Savelyeva V.İ., Mediçinskoe Strahovanie. Moskova, Mediçina, 1995, s.8-13
Fon kaynakları – işveren primleri, devlet bütçesi
Fon kaynakları – vatandaşların kişisel gelirleri, işverenlerin gelirleri
Programlar (asgari hizmet
garantili) devlet tarafından
onaylanır
Programlar, sigortacı ve sigortalı sözleşmeye göre belirler
Kalite kontrol sistemi devlet
organları tarafından belirlenir
Kalite kontrolünü sigorta sözleşmesine göre sigorta şirketleri sağlar
Gelirler sadece sağlık sigortasının temel faaliyetleri için kullanılabilir
Gelirler, her hangi bir ticari veya ticari olmayan faaliyetler için kullanılabilir
2. Yaşlılık Sigortası
Yaşlılık Sigortası (emekliliği) – belli bir yaşa ulaşmış kişilere (yasa tarafından çalışma stajı isteniyorsa) düzenli olarak yapılan ödemedir. Yaşlılık sigortasından emekli olabilmek için:
Erkekler 60 yaş ve 25 yıl çalışma süresi;
Kadınlar ise 55 yaş ve 20 yıl çalışma süresine göre belirlenmektedir. Yaşlılığa göre emeklilik tutarı kazancın % 55 kadar olmaktadır. Ancak kanunda belirtilen çalışma süresine ek olarak her ilave çalışma süresi için kazancın % 1 kadar maaşa ilave yapılmaktadır. Yani erkeklerin 25 yıl çalışma süresi ve kadınların 20 yıl çalışma sürelerinin ilave olarak çalışacakları her bir yıl için % 1 kadar artırım olacaktır. 278
Bugünkü minimal emekli maaşı ülkedeki asgari ücrete eşit düzeydedir. Yaşlılığa göre emekliliğin maksimum tutarı ise minimum emekli maaşının 3 katı kadar olabilmektedir. Ağır ve zararlı çalışma koşullarında çalışanlar için ise bu tutar 3,5 katına çıkmaktadır. 2010 yılı sonuna kadar Rusya’da yaşlılığa göre işçi
278 Lineva S.A., Pensionnaya Reforma, V Voprosah İ Otvetah, İzdatelstvo “Feniks”, Rostov Na Donu, 2006, s. 12
emeklisini alacağı maaş 8.408 ruble olacağı tahmin edilmektedir. Yaşlılık sigortası yaşlılığa göre emeklilikle eşit anlam taşıdığına göre bu konu 3. bölümde daha detaylı olarak inceleneceğinden burada fazla değinilmemiştir.279
3. Malullük Sigortası
Malullük sigortası veya emekliliği – vatandaşların maluliyet derecelerine göre yapılan aylık ödemelerdir. Maluliyet, iş kazası ve meslek hastalıklarından dolayı oluşmuşsa malulen emeklilik maaşı genel esaslara göre belirlenmiş olup maluliyetin ne zaman başladığından (çalışma faaliyeti öncesi mi?, çalışma süresinde mi?, çalışma süresinin sonunda mı?) bağımsız olarak belirlenmektedir.280
Maluliyet normal hastalık nedeniyle oluşmuşsa, bu durumda maluliyet aylığı sadece 20 yaşına kadar olanlara bağlanmaktadır. Diğer durumlarda ise maluliyetin başladığı an yaş ve staj durumu aşağıdadır:
23 yaşına kadar olanlardan en az 1 yıl iş stajı olması gerekirken, yaşı 23 den fazla olanlarda ise 23 yaşından başlayarak 1 yıl staj artı her bir ilave yaş yılı için 4 ay iş stajı gerekmektedir. (en fazla iş stajı 15 yıl olabilir). Malulen emeklilik maaşı maluliyet derecesine bağlı olup, 1. ve 2. derece maluliyeti olanlara kazancın % 75 kadarı, 3. derece maluliyeti olanlara ise kazancın % 30 kadarı maluliyet maaşı bağlanmaktadır.281
279 Mihaylenko YU., VSYO o Pensiyah: Vidı, Usloviya Naznaçeniya, Razmer, 5’e İzdanie,
İzpravlennoe, “Omega – L”, Moskova, 2008, s.47
280 http://revolution.allbest.ru/finance/d00025768.html (17.11.2009) 281
FZ- (Federalnıy Zakon), “Pensionnoe Zakonodatelstvo”, Federalnıy Zakon “O Trudovıh Pensiyah V Rossiyskoy Federaçii” No: 173-FZ, Federalnıy Zakon “O Gosudarstvennom Pensionnom Obespeçenii VRossiyskoy Federaçii” No:166-FZ, Federalnıy Zakon “Ob Obyazatelnom Pensionnom Strahovanii V Rossiyskoy Federaçii” No:167-FZ.
Malulen emeklilik maaşının maksimum tutarı 1. ve 2. derece maluller için yaşlılığa göre emekli maaşlarının maksimum tutarına eşit olmaktadır. 3. derece maluller için ise maksimum emeklilik tutarı yaşlılığa göre emeklilik maaşının minimum tutarına eşit olmaktadır. Malulen emeklilik tutarının 1. ve 2. derece maluller için yine yaşlılığa göre emeklilik maaşının minimal tutarına eşit olup, 3. derece maluller için ise bu tutar yaşlılığa göre emekli maaşının 2/3 ne tekabül etmektedir. Bu konu da 3. bölümde daha geniş olarak ele alınacaktır.282
4. Ölüm Sigortası
Ölüm sigortası aylığı veya ölüm nedeniyle emeklilik aylığı: ölen kişinin aile üyelerine ödenen aylıktır. Ölüm aylığı; ölen kişinin bakıma muhtaç olan ve işgöremez durumda olan aile üyeleri alma hakkına sahiptirler. 283
Kanuna göre işgöremez aile üyeleri şu şekilde belirlenmiştir:
a) Erkek kardeş, kız kardeş, torunlar – eğer onlar çalışabilir ebeveynlere sahip değillerse ve 18 yaşlarına ulaşmamışlarsa (veya 18 yaşından büyük olup ancak bu yaşa kadar malul olmuşlarsa), ölen kişinin çocukları;
b) Babası, annesi, eşi – eğer onlar emeklilik yaşlarına ulaşmışlarsa (erkekler 60 yaş, kadınlar 55 yaş) veya malullerse bu haktan yararlanabilmektedirler.284
c) Ebeveynlerinden biri ya da eşi veya dedesi, ninesi, erkek kardeşi, kız kardeşi, yaşlarından ve çalışabilirlik durumlarından bağımsız olarak, eğer onlar ölen kişinin 14 yaşına ulaşamamış ve çalışamayan çocuklarının, erkek kardeşlerinin, kız
282
Petrov A.N., Gosudarstvennıe Pensi V Rossiyskoy Federaçii, Praktiçeskiy Spravoçnik, GrossMedia, Moskova, 2007, s.49
283 http://www.pfrf.ru/about/ (27.06.2010)
kardeşlerinin veya torunlarının bakımıyla ilgileniyorlarsa bu durumda onlara ölüm nedeniyle aylık bağlanabilmektedir.
d) Dedesi ve ninesi yasal olarak onları korumak (bakmak ) zorunda olan kişilerin yokluğunda onlara aylık bağlanmaktadır. Ölen kişinin bakmakla yükümlülüğünün bulunmadığı ebeveynleri ve eşi, eğer geçim kaynaklarının tamamını kaybetmişlerse, bu durumda onlara ölüm aylığı bağlanabilmektedir.285
Bu aylığın minimum tutarı sosyal emeklilik aylığının tutarından düşük olamaz. Maksimum tutarı ise, işgöremez durumdaki her bir aile üyesi için yaşlılığa göre emekliliğin minimum tutarına eşit olmaktadır.286