Ölçme Değerlendirmeye İlişkin Tartışma ve Sonuç Bölümü

Ders kitapları için öğrenme öğretme sürecini içine alan bir ölçme değerlendirme önemli hedeflerdendir. Ölçme değerlendirme boyutu nitelikli hazırlanmış bir ders kitabı neyi niçin ölçtüğünü bilir. Öğrenci performansını ve dersin kazanımlarını ölçecek uygun ölçme değerlendirme araçlarıyla öğrenci başarısını ortaya koyacak örnekler sunulması hedeflenir. Bu kapsamda ders kitaplarının geliştirilmesine katkı sunmak amacıyla hazırlanan bu çalışmada 2014 ve 2017 yılı 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarının ölçme değerlendirme boyutları karşılaştırılmış ve şu sonuçlara ulaşılmıştır.

 Her iki ders kitabının ünite ve öğrenme alanlarının sonunda yer alan “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümü 2014 yılı ders kitabında 8 ünite başlığı altında,2017 yılı ders kitabında ise Sosyal Bilgiler öğretim programının aynı yıl yenilenmesinden dolayı ünite ibaresi kaldırıldığı için öğrenme alanı adı altında düzenlenmiştir. Bu yüzden 2017 yılı ders kitabında 7 öğrenme alanı düzenlenmiştir. Her iki ders kitabının kendimi değerlendiriyorum bölümünde yer alan toplam soru sayılarına bakıldığında 2014 yılı ders kitabının 8 ünitesinde toplam 114 sorunun kullanıldığı belirlenmiştir. 2017 yılı ders kitabında 7 öğrenme alanında toplam soru sayısının 173’e çıktığı belirlenmiştir. 2017 yılı ders kitabındaki ölçme değerlendirme amacıyla hazırlanan soru sayısındaki bu oransal artış olumlu bir özellik olarak düşünülmektedir.

Aydoğmuş (2012), Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin süreç odaklı ölçme ve değerlendirme araçlarını kullanma durumları: İstanbul ili örneği isimli yüksek lisans tezinde, geleneksel ve süreç odaklı ölçme değerlendirmeden bahsetmiş ve geleneksel ölçme değerlendirme yaklaşımında öğrencinin bilgi düzeyini belirlemeye yönelik çoktan seçmeli ve kısa cevaplı testler, doğru-yanlış testleri, eşleştirme soruları ve klasik soruları içerdiğini, süreç odaklı ölçme değerlendirme yönteminde ise bireysel farklılıkları dikkate alan, öğrenci merkezli öğretme ve öğrenme stratejilerini benimsenmiş, öğrencileri bir bütün olarak değerlendiren Proje, Rubrik (Derecelendirme Ölçeği), Kavram Haritaları, Kelime ilişkilendirme Testleri, Öğrenci Ürün Dosyası (Portfolyo

149

Değerlendirme) vb. süreç odaklı ölçme ve değerlendirme araçları kullanıldığını ifade etmiştir. Bu kapsamda 2014 ve 2017 yılı ders kitaplarında kullanılan ölçme değerlendirme araçlarının geleneksel ölçme değerlendirme yöntemlerini içerdiği saptanmıştır. Bu durumun nedeni olarak ders kitaplarında kısa zamanda daha çok soruyla öğrencilerin öğrendiklerinin ölçülebilmesinin pratikliği olduğu düşünülmektedir ancak kullanılan soruların niteliğini artırmaya yönelik çalışmalara hala ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.

 Her iki ders kitabının “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümünde yer alan soru türlerini incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılmıştır. Doğru-Yanlış soru türüne bakıldığında 2014 yılı ders kitabındaki toplam Doğru-Yanlış soru sayısının 18 olduğu belirlenmiştir. 2017 yılı ders kitabında kullanılan soru sayısının ise 56’ya çıkartıldığı belirlenmiştir. Karaca (1996), Seçme gerektiren, kısa cevaplı ve doğru yanlış testlerinin madde ve test özelliklerinin karşılaştırılması isimli çalışmasında doğru-yanlış testlerinin bir kısmı doğru, bir kısmı yanlış yargı cümleleri (önerme) halinde verilen maddelerden oluşan ve iki seçeneği olan test türü olduğunu, cevaplayıcıların, cevaplarını yalnız bir harf yazarak veya bir işaret koyarak kaydettiği, test yönergesinin basit ve kısa olduğu, cevapların bütün cevaplayıcılar için ortak olan iki işaretle verilmesinin testin puanlanmasını kolaylaştırıp ve objektifleştirdiğini belirtmiştir. Bu tespitlerden yola çıkarak 2017 yılı ders kitabında doğru-yanlış test türünün soru sayısının artırılması olumlu bir nitelik olarak algılanmıştır. İlgili ders kitabında bu soru türünün fazla olmasının nedeni olarak ise puanlanmasının kolay olması, objektif olması, cevaplanmasının kısa ve pratik olması olduğu düşünülmektedir.

 2014 ve 2017 yılı 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabının “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümünde kullanılan açık uçlu soru türünün karşılaştırılmasına bakıldığında şu sonuçlara ulaşılmıştır. Öncelikle 2014 yılı ders kitabında toplam 44 tane açık uçlu soru kullanılmışken,2017 yılı ders kitabında bu sayı 28’e düşürülmüştür bu sayısal düşüşün nedeninin ders kitabında yer alan konular içerisine açık uçlu soruların serpiştirilmiş olması düşünülmektedir. Her iki ders kitabında kullanılan açık uçlu soruların nitelik yönünden ise bazı benzerlikler taşıdığı belirlenmiştir. Öncelikle 2014 yılı ders kitabında kullanılan açık uçlu soruların bilgi ve kavrama düzeyinde cevaplar istediği, herhangi bir üst düzey okuma veya yorumlama becerisi gerektirmeyecek şekilde hazırlandığı belirlenmiştir. 2017 yılı 5. sınıf Sosyal

150

Bilgiler ders kitabında kullanılan açık uçlu soruların da büyük bir bölümünün üst düzey düşünme ve yorumlama yapmayı gerektirmeyecek şekilde bilgi düzeyi soruları oldukları belirlenmiştir. Ancak ders kitabında yer alan okuma parçalarının etkinlik bölümlerinde kullanılan bazı açık uçlu soruların öğrencilerin kendi ön bilgilerinden yola çıkarak değerlendirme yapmalarını sağlayan üst düzey sorulardan oluştuğu söylenebilir (Bektaş & Akdeniz Kudubeş, 2014). Bir Ölçme ve Değerlendirme Aracı Olarak: Yazılı Sınavlar isimli makalelerinde Açık uçlu soruların yani yazılı sınavların, Analiz sentez ve değerlendirme basamaklarındaki üst düzey davranışları ölçmede oldukça kullanışlı olduklarını belirtmişlerdir. Cevapların yazılı verilmesi zorunluluğu, cevapların uzunluğu, cevapların bağımsızlığı, puanlamanın öğretmen veya puanlayıcının kanısına dayanması gibi özellikler yazılı sınavların niteliklerini etkileyen önemli unsurlardır. Uygulama ve puanlama zaman aldığından kullanışsızdır. Uygulama sırasında öğrencilerin, puanlayanların zaman ve emek maliyetini çok arttırdığı için kullanışsızdır.

 2014 ve 2017 yılı 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabının “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümünde kullanılan Çoktan Seçmeli soru türünün karşılaştırılmasına bakıldığında şu sonuçlara ulaşılmıştır. 2014 yılı ders kitabında toplam 5 tane çoktan seçmeli soru örneği kullanılmışken, 2017 yılı ders kitabında kullanılan çoktan seçmeli soru sayısı 41’e yükseltilmiştir. Bu oransal artışta objektif bir değerlendirme yapılabilmesi, not verme işleminin kolay ve hızlı olması, geniş bir bilginin tek bir soru ile test edilebilmesinin etkili olduğu düşünülmektedir (Temizkan & Sallabaş, 2011). Okuduğunu anlama becerisinin değerlendirilmesinde çoktan seçmeli testlerle açık uçlu yazılı yoklamaların karşılaştırılması, isimli makalelerinde çoktan seçmeli soru türünün, test türleri içinde en çok kullanılan olduğunu, cevaplandırılmasının öğrencinin çok az zamanını aldığını belirterek belli bir süre içinde uygulanacak bir testte çok sayıda soru sorulabileceğini bununda testin güvenirlik ve geçerliğini artırdığını ifade etmişlerdir. Ayrıca öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerinin ölçülmesi açısından çoktan seçmeli testlerin oldukça etkili olduğunu belirten Temizkan ve Sallabaş, bunun temel sebebinin öğrencinin soru kökünü okuduktan sonra verilen cevaplar içinden kendine en uygun olanı seçmesinden kaynaklandığını dile getirmişlerdir.

151

 Her iki ders kitabının “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümünde yer alan boşluk doldurma, eşleştirme ve cümle tamamlama soru türlerin karşılaştırıldığında şu sonuçlara ulaşılmıştır. 2014 yılı ders kitabında kullanılan boşluk doldurma sorularının toplamda 30 tane olduğu,2017 yılı ders kitabında ise 48 tane boşluk doldurma sorusu kullanıldığı belirlenmiştir. Boşluk doldurma türü soruların bir bilginin önemli bir kısmının boş bırakılarak oluşturulduğu göz önüne alındığında bu soru türünün ilgili ders kitaplarında oransal olarak fazla kullanılması hazırlanmasının kolay ve pratik bilgi düzeyi soruları içermesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Eşleştirme soru türünün kullanımına bakıldığında 2014 yılı ders kitabında 10 tane olan eşleştirme sorusunun, 2017 yılı ders kitabında 4’e düşürüldüğü belirlenmiştir. Cümle tamamlama soru türünün kullanımı bakımından yapılan karşılaştırmada ise 2014 yılı ders kitabında 6 tane cümle tamamlama sorusu kullanılmışken,2017 yılı ders kitabında herhangi bir cümle tamamlama sorusuna yer verilmediği belirlenmiştir.

 2014 ve 2017 yılı 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarında “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümlerinde kullanılan sorular dışında ders kitaplarının genelinde kullanılan ve ölçme değerlendirmeye yönelik sorular bulunmaktadır. Öncelikle her iki ders kitabında yer alan ünite ve öğrenme alanlarının başlangıç bölümlerinde “Hazırlık Çalışması ve Neler Öğreneceğiz” adı altında soru bölümleri bulunmaktadır. 2014 yılı ders kitabında ünite başlangıcında “Hazırlık Çalışması ”bölümünde toplam 41 soru kullanılmıştır. Kullanılan bu soruların büyük bir bölümü öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyini ölçen bilgi ve kavrama düzeyi sorulardan oluşmaktadır. 2017 yılı ders kitabında öğrenme alanları hakkında bilgi veren ancak soru olmayan toplam 34 tane araştırma cümlesi kullanılmıştır. Kullanılan araştırma cümlelerinin çoğu öğrencinin yaşadığı çevreyi tanımasına yönelik yorum ve araştırma sorularıdır. Her iki ders kitabında ayrıca okuma parçalarını anlamaya yönelik sorular kullanılmıştır. Bu kapsamda 2014 yılı ders kitabında toplam 193 tane okuma parçalarıyla bağlantılı soru kalıpları kullanılmışken,2017 yılı ders kitabında toplam 230 tane okuma parçalarıyla bağlantılı soru kalıpları kullanılmıştır. Her iki ders kitabında kullanılan bu soru kalıplarının çoğunlukla basit bilginin yorumuna dayanan bir içerikle sunulduğu belirlenmiştir.

152

Sonuç olarak biçimsel özellikler, görsel tasarım, ölçme değerlendirme ögeleri

bakımından karşılaştırdığımız 2014 ve 2017 yılı 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarının bazı öğeler bakımından benzerlikler taşıdığı, bazı öğeler bakımından da farklılıklar taşıdığı belirlenmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda özellikle 2017 yılı ders kitabında biçimsel özellikler ve görsel tasarım öğeleri bakımından olumlu yönde iyileştirmeler yapıldığı görülmüştür ancak ölçme değerlendirme öğesi bakımından soruların oransal artırımına gidilmesine rağmen üst düzey nitelikte soruların 2014 yılı ders kitabında kullanılan sorularla benzer ve yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Yılmaz & Gazel ( 2017) “ 4. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Derslerinde Sorulan Öğretmen Sorularının Bloom Taksonomisinin Bilişsel Alanına Göre İncelenmesi” isimli makalelerinde, Sosyal Bilgiler ders kitaplarında kullanılan soruların bilgi, kavrama ve uygulama sorularının yanında analiz sentez ve değerlendirme düzeyini ölçecek sorulardan oluşması gerektiğini belirtmişlerdir. 2014 yılı ders kitabı ve yeni programa göre hazırlanan 2017 yılı ders kitabında bilgi düzeyindeki soruların yanında daha üst düzey sorulara yer verildiği fakat yeterli düzeyde olmadığı saptanmıştır. Bu amaçla ders kitaplarında yapılacak her bir iyileştirme ve düzeltmeye yönelik çalışma hata ve eksiklikleri gidermek yolunda önemli bir adımdır. Bu eksikliklerin giderilmesi amacıyla yeni hazırlanacak olan ders kitabında çalışmada değinilen yanlışlıklar, eksikliklerin giderilmesi, sunulan öneriler ile daha nitelikli bir kitap hazırlanması sağlanmış olacaktır.