Öğretmenlik Mesleği Açısından Öz Yönetimli Öğrenme

Günümüz eğitim sisteminde ve toplumunda öz yönetimli öğrenme becerisine sahip olmak, öncesine kıyasla yaşama boyu öğrenme süreci için her zamankinden daha fazla önem arz etmektedir ve en temel gereksinimlerindendir (Murray, 2015). Bu nedenle eğitim sisteminin öncelikli işlevi, kendi öğrenme ihtiyaçlarını belirleyebilen, ihtiyacına ilişkin öğrenme kaynakların tespit edip bu kaynaklardan yararlanabilen, eğitimine dair planlama yapabilen,

14

yaptığı planı uygulayabilen ve değerlendirebilen bağımsız öğrenenler yetiştirmek olmalıdır (Gültekin, 2007). Geleceğin toplumları için nitelikli ve arzulanan bireyler yetiştirmede öğretmen yeterlikleri ve becerileri önemli bir kriterdir (Çakır & Yalçın, 2022). Bu noktada en büyük özverinin öğretmenlere düştüğü hem kendilerini hem de öğrencilerini bağımsız öğrenenler olarak yetiştirmede önemli rol oynadıkları dile getirilebilir.

Öz yönetimli öğrenen olabilmenin önemli adımlarından biri, öğrenenin kendi öğrenmelerini düzenleyerek stratejik bir öğrenme yaklaşımı geliştirmesidir. Bu yaklaşıma yönelik ise öğrenme ihtiyaçları için açık öğrenme hedefleri belirleyebilmesi ve bu hedefler doğrultusunda uygun yöntem ve kaynakları seçebilmesi gerekmektedir. Bir diğer önemli adım ise öğrenenin seçtiği yöntem ve kaynakların; öğrenme hedeflerine ulaşma hususunda yardımcı olup olmadığını kontrol etmesi ve ulaşamadığı durumlarda uygun değişiklikler yaparak öğrenme süreci değerlendirmesidir (Sandars & Walsh, 2016).

Yetişkin öğrenenler, öğrenmeleri gereken bilgi ve beceriler, öğrenme ihtiyaçlarına göre belirlenip, seçme fırsatı verilerek sunulduğunda öğrenmeye daha çok ilgi duyarlar. Bu durumu kişisel öğrenmelerinin bir parçası haline getirirler. Yetişkin öğrenenlerin kendi öğrenmelerinin sorumluluklarını almalarını sağlamak, öz yönetimli öğrenme becerilerini kazanmalarına ve bağımsız olarak hayat boyu öğrenme sürecine dahil olmalarına yardımcı olmaktadır. Bu sayede öğrenme ihtiyaçlarını ve ilgi alanlarını karşılayacak öğrenme deneyimlerini kontrol etme ve bireyselleştirme hususunda güçlü bir istek duyarlar (Murray, 2015).

Bu hususu yetişkin eğitimi açısından ele alacak olursak, yetişkin eğitimcilerinin, yetişkinlerin öğrenme sürecinde kendi öğrenmelerinin başkasına bağımlı olduğunu düşündükleri durumlarda; yetişkinleri eğitim sürecine dahil etmeli, bu süreçte kolaylaştırıcı bir rol üstlenmeli, bakış açılarını yakalamalı, ilgi alanlarına yönelik çalışmalar yapmalı, çeşitli sorumluluklar vermeli, aynı zamanda yetişkinlerin öğrenme sürecine aktif olarak dahil etmelidir (Gültekin, 2007). Bununla birlikte öğrenenlerin, bilgi ve beceri düzeylerini ve geçmiş tecrübelerini iyi bir şekilde analiz edilmesinin, öz yönetimli öğrenme süreçlerini artırma veya geliştirme sürecinde önemi göz ardı edilmemelidir (Koçdar, 2015).

Öğretmenlere verilen hizmet içi eğitimlerin, tüm bu hususlar göz önünde bulundurularak planlanması, öğretmenlerin öz yönetimli öğrenmelerinin daha yüksek düzeylere ulaşmasına yardımcı olabilir.

15

Knowles vd. (2015) yetişkinlerde öğrenme kavramını, bilgi edinme ve uzmanlaşma olarak ifade etmektedir. Yetişkin öğrenenlerin kendi öğrenmelerini planlama sürecinin ise sırasıyla

“ihtiyaç, oluşturma, uygulama ve değerlendirme” olmak üzere dört aşamada gerçekleştiğini savunmaktadırlar.

Yetişkinlerde öğrenme bireysel amaçlara dayanarak uzmanlık ve bilgi edinme sürecidir.

Şekil 2.1.1‘de yer alan yetişkinlerin kendi öğrenmelerini yönetmenin aşamaları kısaca;

1. İhtiyaç: Bireyin öğrenme amaçlarına ulaşabilmek için nelere ihtiyaç duyduğunu belirlemesidir.

2. Oluşturma: Öğrenme amaçlarına ulaşmak için bireyin stratejiler geliştirmesi, onu amaca yaklaştıracak kaynaklar seçmesini ifade etmektedir.

3. Uygulama: Öğrenenin, öğrenme amaçları doğrultusunda belirlenen öğrenme kaynaklarından faydalanarak öğrenme stratejilerini uygulamasıdır.

4. Değerlendirme: Öğrenme amaçlarına ulaşma sürecinde istenen değişikliklerin gerçekleşeme durumunun ve bütün evrelerin, toplanan veriler ışığında değerlendirilmesidir.

Dört aşamada gerçekleşen bu süreç yetişkin öğrenenlerin kendi öğrenmelerini yönetme konusunda sahip olunan bilginin araştırılmasına yönelik kategorik bir bakış açısı

Yetişkinlerde Öğrenme

1. Evre İhtiyaç

2. Evre Oluşturma

3. Evre Uygulama 4. Evre

Değerlendir me

Şekil 1.1.1 Yetişkinlerde Öğrenmenin Kuramsal Temelleri: Kendi Öğrenmeleri Yöneten Yetişkin Öğrenenler (Knowles vd., 2015).

16

sunmaktadır ve öz yönetimli öğrenme sürecini özetler niteliktedir (Knowles vd., 2015). Bu adımlar öz yönelimli öğrenme modeli olarak da ifade edilmektedir. Öğrenme amaçlarının belirlenmesinde, öğrenme sürecinin oluşturulmasında, uygulanmasında ve değerlendirilmesinde öğrenenin aktif şekilde katılması beklenmektedir. Ayrıca yetişkin öğrenenlerin ihtiyaç hissettiği birçok bilgi, tutum, beceri ve davranışı edinmelerinde etkili bir öğrenme yöntemidir (Şimşek & İlhan, 2019).

Yetişkinlerin öğrenmeden önce öğrenme ihtiyacı hissetmesi günümüzde önemli hale gelmiştir. Bu konuya ilişkin yapılan araştırmalar incelendiğinde öğrenme ihtiyacının;

öğrenme sürecinin nasıl olacağını, ne öğrenileceğini ve neden öğrenileceğini bilme olmak üzere üç yönlü bir süreç olduğunu ortaya koymaktadır. Bilme ihtiyacı, öğrenme motivasyonunu, öğrenme çıktılarını ve öğrenilen bilgilerin alınan eğitimden sonra kullanılmasına yönelik motivasyonu etkilemektedir (Knowles vd., 2015).

Tusting & Barton (2011) yetişkinlerde öğrenmeye ilişkin;

 Yetişkin öğrenenler, yeni öğrenmelerini var olan bilgi ve tecrübeleri üzerine inşa eder. Kendi öğrenme motivasyonlarına sahiptirler. Öğrenmeyi kendi öğrenme hedeflerine uygun hale getirmektedirler. Öğrenilenler öğrenme hedefleriyle ilişkilidir. Kişilerin öğrenme hedefleri sınıfın dışındaki devam eden normal hayatlarında rolleri ve hareketleriyle bağlantılıdır.

 Yetişkin öğrenenlerin özerk ve öz yönetimli öğrenenler olmaya ilişkin bir güdüleri vardır. Öğrenme süreci öğrenen birey tarafından başlatılır. Öğretmenin rollerinden biri öğrenmenin ortaya çıkabileceği güvenli bir ortam oluşturmaktır.

 Yetişkinlerin kişisel öğrenme süreçlerine dair öğrenme yetenekleri vardır. Kişisel öğrenme süreçlerine hakkındaki düşünce ve tartışmalardan fayda sağlarlar. Nasıl öğrenilebileceğini öğrenebilirler. Aynı zamanda yetişkinler, öğrenmenin nasıl olabileceğine dair bilgi edinebilirler. Örneğin kişilerin sentezlediği farklı öğrenme şekli bulunur. Öğretim süreci, yetişkin öğrenenlerin öğrenme şekillerinin çeşitliliğini geliştirebilir.

 Öğrenme süreci, kişilerin değişik roller üstlendiği ve değişik biçimlerde bulunduğu gerçek hayat faaliyetlerinin özelliklerini bulundurur. Bireyler uygulamalı şekilde öğrenirler ve öğrenme sürecine dahil olmaları yeni

17

yöntemlerle desteklenebilir. Öğretim ise öğrenen yetişkinlerin yeni uzmanlık stilleri geliştirmelerine sağlayacak faaliyetlerin temelini oluşturabilmektedir.

Tüm bu hususlar yetişkin öğrenenler olarak öğretmenlerin uzmanlık alanlarına ilişkin sosyal, siyasi, kültürel, teknolojik, mesleki ve eğitimsel gelişmelerden haberdar olmaları, bilgilerini daimi olarak güncel tutmaları, hayat süreci içerisindeki gelişme ve değişmelere adapte olmalarının gerekliliğine ışık tutmaktadır. Bu koşulların getirisi olarak öğretmenlerin yeterli donanıma sahip, hayatı süresince daima sorgulayan ve araştıran öz-yönetimli kişiler olmaları gerekmektedir (Sarıcalar & Özkan, 2021).

Öz yönetimli öğrenme kavramı, elverişli öğrenme yöntem ve tekniklerini tespit etme, bunları uygulayarak öğrenme çıktılarını bireylerin şahsen yürüttükleri bir süreci ifade etmektedir.

Öğrenenin yaşından çok hazır bulunuşluğu, öğrenmenin içeriği ve bağlamıyla ilişkilidir. Öz yönetimli öğrenme stratejileriyle değil yetişkinlerin özerk öğrenenler olmalarını sağlayacak kabiliyetler geliştirmeleriyle bağlantılıdır. Öz yönetimli öğrenme öğrenci odaklı bir yaklaşımdır fakat öğrenme sürecinde öğretmenin rolüne de önem verir. Öğretmenin bu husustaki rolü öğrenenlerin öğrenme sürecini destekleme ve bu sürece eşlik etmektir. Öz yönetimli öğrenme kavramı son yıllarda yapılan araştırmalar ışığında, teknoloji kullanımı, çevrim dışı ve çevrim içi öğrenme gibi konularla ilişkili hale gelmektedir (Kaygın, 2021).