“Öğretilecek konuların bilgisayar programlama dil ve sistemlerinden yararlanılarak öğretim amacıyla bilgisayara uygulanması sonucu oluşturulan ders programı olarak tanımlanan ders yazılımı, bilgisayarın öğretimde kullanılmasının temel öğelerinden birisidir ve genel yazılım kavramından farklı olarak eğitici öğeleri de içermektedir” (Keser, 1991, s. 44).
33
“Öğretim materyali olarak bilgisayar yazılımları, diğer materyallerle karşılaştırıldığında, öğretim ortamında öğrenci etkileşiminin en yüksek olduğu materyal türüdür. Öğrencilerin bireysel öğrenme hızlarına uygun şekilde öğrenebilmelerine olanak sağlar. Yazılımlar, öğrencilerin en aktif olduğu öğrenme ortamlarının yaratılmasında etkin olarak kullanılan materyaller arasında yer almaktadır. Görsel-işitsel özelliklerin (ses, resim, hareketli filmler, animasyon, vb.) bir arada öğrenciye sunulması, bu tür materyallerin öğretimsel etkinliğini artıran diğer bir faktördür” (Şahin ve Yıldırım, 1999, s. 26; Halis, 2002, s. 129).
Öğretmenlerin öğretim yazılımlarını kullanmaları konusuna dikkat çeken Akpınar (1999, s. 185)’a göre;
Öğretmen merkezli eğitimde sınıfın genel durumunu dikkate alan öğretmen, bireysel farklılıkların göz önüne alındığı bilgisayar destekli öğretim ortamlarında, bilgisayar yazılımıyla (işbirliği halinde) birlikte hareket etmek zorundadır. Bu birlikte hareket etme birbirine yardım etme ve birbirini tamamlayıcılık boyutundadır. Bilgisayar destekli eğitimde öğrenme hızları, öğrenme biçimleri ve öğrenme zorlukları ile uğraşmada temel mekanizma ve sorumluluk yazılımda olacağından, yazılımların hazırlanmasından programlanıp değerlendirilmesine kadar çok hassas bir sürecin tamamlanması gerekmektedir.
“Bilgisayar destekli öğretimde kullanılacak ders yazılımlarının hazırlanması çok çeşitli yetenek ve uzmanlık alanlarına ihtiyaç göstermekte ve geliştirme süresi uzun, maliyeti yüksek, çok yönlü bilgi ve araştırma gerektirmektedir” (Güneş ve Kılan’dan aktaran Uşun, 2004, s. 63).
Öğretim yazılımlarının birçoğunda öğretmen rolünü üstlenerek öğrenciye yol gösterici olan eğitsel arayüz ajanı adlı karakterler yer almaktadır. Bu arayüz ajanları Kızılkaya (2005, s.4)’nın da belirttiği üzere “bilgisayar ve insan arasında sosyal etkileşimi sağlamak yoluyla öğrenmeye yardımcı olmaktadırlar”.
Bu karakterlerin literatürdeki tanımlarından biri şöyledir:
“Eğitsel arayüz ajanı herhangi bir iletişim kanalını kullanarak öğrenen ile etkileşime geçen (ses, görüntü, metin), sosyal öğrenme ortamı yaratmak amacı ile insan benzeri özellikler taşıyan (el, kol hareketleri, yüz mimikleri, duygu, yetenek vb.), gerektiğinde öğrenene dönüt verebilen, öğrenciye öğrenme deneyimi sırasında rehberlik eden, öğrenciye konu hakkında bilgi sağlayan, bilgisayar benzetimli bir karakter şeklinde tanımlanabilir” (Kızılkaya, 2005, s. 6).
Eğitsel arayüz ajanları bir öğretim yazılımı içerisindeki rehberlik sürecinde öğrencinin motivasyonunu artırıcı bir işlev üstlenmektedir. Yanı sıra yol göstericilik, bir öğrenme arkadaşı olma, dikkati toplamaya yardımcı olma, öğrenme ortamını eğlenceli hale getirme
34
ve etkileşimi artırma gibi yönleriyle öğretim yazılımlarına önemli katkılar sağlayan bir unsur olarak değerlendirilmektedir.
2.8.1. Etkin Öğretim / Ders Yazılımlarının Genel Özellikleri
Eğitim yazılımlarının etkinliği genellikle dört ana ölçüte göre değerlendirilmektedir. Bu ölçütlerin ilki yazılımın önceden belirlenmiş olan dersin amaçlarına, öğrenme yaklaşımına ve metoduna hitap etme derecesi olan öğretimsel uygunluktur. Etkili bir yazılımın öğretimsel uygunluğunun olabilmesi için şart olan başka bir nokta ise yazılımın öğretim programında belirlenen kazanımlara ve etkinliklere uygun, tutarlı şekilde hazırlanmış ve diğer derslerle tutarlılık göstermesi gerekliliğini ifade eden eğitim programları uygunluğudur. Bir diğer ölçüt ise yazılımda kullanılan görsel-işitsel öğelerin (yönergeler, geçişler, bağlantılar, zemin rengi, figürler, ses-görüntü ilişkileri, kullanışlılık vb. tüm tasarım öğeleri) ifade edildiği biçimsel uygunluktur. Son ölçüt ise programlama uygunluğu olarak tanımlanan bir yazılımın teknik özellik ve hazırlanış açısından kalitesidir. Hazırlanmış olan programın programlamadan kaynaklanan teknik hatalara sahip olmadan tasarlandığı gibi çalışması ve yazılımın programlama tekniği açısından güvenli ve kaliteli olup olmadığının ölçütüdür (Yiğit, 2005, s. 195).
Bir yazılımın eğitim programına uygunluğu değerlendirilirken ise yazılımın ilgili diğer derslerle tutarlılığı, öğretim sürecinin ve faaliyetlerin kullanıcının beklentileri ile tutarlılığı, yazlımın bilgilerinin uzun süreli kalıcılığı, öğrenciye esneklik tanıması, kullanılan renkler, görsel özellikler ve seslerin öğrenmeyi destekleyici olması, yazılımın programlama ve kavramsal hatalar içermemesi, öğrenci ve öğretmen için kayıt tutmada gerekli güvenliği sağlaması gibi ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır (Halis, 2002, s. 133).
2.8.2. Öğretim / Ders Yazılımı Geliştirmede İzlenen Aşamalar
“Bilgisayar destekli öğretime yönelik ders yazılımları da eğitimde program geliştirme süreci (aşamaları) çerçevesinde ele alınıp geliştirilmelidir.
Uşun (2004, s. 78)’a göre “bilgisayar destekli öğretime yönelik ders yazılımları da eğitimde program geliştirme süreci (aşamaları) çerçevesinde ele alınıp geliştirilmelidir”. Bu doğrultuda ders yazılımlarının eğitim öğretim açısından istenilen nitelikte olması için bazı faktörlere dikkat edilmelidir. Geliştirilecek yazılımların kullanım amaçlarının net
35
olarak belirlenmesi, yazılımı kullanacak öğrencilerin sınıf, yaş ve yetenek düzeylerinin göz önünde bulundurulması, yazılımın kapsayacağı kazanımların önceden belirlenmesi, öğrencinin ilgisini çekecek grafikler, animasyonlar, videolar gibi öğelere yer verilmesi, öğrencilerin yazılımı aktif şekilde kullanması, öğrencilere yöneltilecek soruların kazandırılmak istenen kazanımların ne ölçüde kazanıldığını belirlemeyebilmesi ve öğretmen ile öğrenciler için ders yazılımını kullanma konusunda bilgiler içermesi önemli noktalardır (Uşun, 2004, s. 78).
“Yazılım geliştirmenin ilk aşaması yazılımı gerçekleştirecek bir ekibin oluşturulmasıdır. Bu ekipte konu alanı uzmanı, eğitim teknoloğu, program geliştirme uzmanı, ölçme değerlendirme uzmanı, dil uzmanı, eğitim sosyoloğu, eğitim psikoloğu, eğitim felsefecisi, ekran tasarımcısı ve grafik tasarımcısı gibi yazılımın niteliğine göre ihtiyaç duyulacak uzman personel bulunmalıdır” (Koşar, 2002, s. 131).
Demirel ve Altun (2009) BDÖ’ye yönelik bir yazılımın hazırlanmasında izlenmesi gereken aşamaları “hazırlık çalışmaları, ders yazılımının hangi amaçlara hizmet edeceğinin kararlaştırılması, kullanılacak yazarlık sisteminin belirlenmesi, ders yazılımı kullanması düşünülen öğrencilerin özelliklerinin saptanması, hedeflerin belirlenmesi, ders yazılımının hazırlanmasında dikkate alınması gereken eğitsel ölçütlerin tespit edilmesi, akış şemasının hazırlanması, içerik analizinin yapılması, programlama, ders yazılımının ön denemesi, değerlendirme ve raporlaştırma” olarak sıralamaktadır.