Öğretim Yöntem ve Teknikleri

Öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerini uygularken öğretim ortamında Tablo 4.3‟de gösterilen yöntem ve tekniklerden yararlandıkları ortaya çıkmıştır.

59

Tablo 4.3. Eleştirel Düşünme Becerilerini Uygularken Yararlanılan Öğretim Yöntem ve Teknikler

Öğretim Yöntem ve Teknikler Soru Cevap Yöntemi

Benzerlik Farklılık Buldurma Günlük Yaşamla İlişki Kurma Problem Çözme

Neden Niçin Sorma Rol Oynama

Farklı Fikirleri Tartışma Deney

Kendi Cümleleri İle Özetleme Yapma Kavram Haritası İnceleme

Öğrencinin Bilgisini Test Etmesini Sağlama

Soru Cevap Yöntemi

Görüşme yapılan öğretmenlerin tümü (f:22) öğretme-öğrenme süreçlerinde öğrencilerin düşünmelerini sağlamak için soru-cevap yöntemini kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu konuda görüş belirten öğretmenlerden Ö11 “Konu ile ilgili neler bildiklerini sorarım, düşünmeleri için neden niçin şeklinde birçok soru sorarım ve öğrencilerden de birbirlerine sormalarını isterim” şeklinde açıklama yapmış, Ö13 “Sık sık soru sorarım. Bazı cevapları da bilhassa öğrencilerin bulmasını isterim, hem bu şekilde konuya da dahil olmuş olurlar.” şeklinde görüş belirtmiş ve Ö10 ise “Soru sorarım en çok, güzel cevaplar gelince de sorgularım neden böyle dedin diye, bakarım çocuk bilinçli mi cevap verdi diye … öğrencilerin düşünme ve eleştirel düşünme becerileri sorularla artırılır bence, bende sık sık sorular sorarım.” şeklinde açıklama yapmıştır.

Yapılan gözlemlerin tümünde de (f:12) öğretmenlerin öğrencileri düşünmeye yönlendirmek için öğretme-öğrenme süreçlerinde soru-cevap yöntemini kullanarak

60

öğrencilere sorular sordukları gözlenmiştir. Ö1 öğrencilere “Molekül sizce ne demektir? Hidrojen metal mi yoksa ametal mi?” şeklinde sorular sorarken Ö2 öğrencilere “Fasulyenin çimlenmesine etki eden değişkenler nelerdir arkadaşlar? Yeşil bitkiler olmasaydı yaşamımız nasıl olurdu? Yorum yapmak isteyen var mı?” ve Ö19 ise “Sizce evlerinizdeki paratonerler ne işe yarar?” gibi sorular yöneltmişlerdir.

Benzerlik Farklılık Buldurma

Görüşmelerde öğretmenlerin neredeyse tamamının (f:21) öğrencilerin düşünme becerilerini sağlamak için uyguladığı tekniklerden birinin benzerlik farklılık buldurmak olduğu ortaya çıkmıştır. Bu konuda görüş belirten öğretmenlerden Ö21 öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirmek için öğrencilere konuyla ilgili olumlu olumsuz fikirlerini sorduğunu ve benzerlik farklılıkları buldurmaya çalıştığını söylemiştir. Ö19 ise görüşünü şu şekilde ifade etmiştir: “Benzerlik farklılık da buldurmaya çalışırım, olumlu olumsuz yönler saptamalarını isterim, bütünü görmelerini yani. Hem böylelikle tezatlıklar bulmalarını isteyerek tüm sınıfı derse katmış olurum. Sık sık soru da sorarım düşünsünler yorum yapsınlar diye.”

Yapılan gözlemlerin de çoğunda (f:10) öğretmenlerin öğrencileri derse katmak ve düşünmelerini artırmak için benzerlik farklılık soruları sorduğu gözlenmiştir. Ö19 öğrencilere (+) ve (–) yüklerin hareketlerinde ne gibi farklılık olduğunu sormuş, Ö2 ise önceki bilgilerle olan benzerlikleri öğrencilerin bulmalarını istemiştir. Ö1 de öğrencilerin düşünmelerini artırmak için öğrencilere iyonik ve kovalent bağ arasındaki farklılıkları sormuştur.

61

Günlük Yaşamla İlişki Kurma

Öğretmenlerin çoğunluğu (f:19) görüşmelerde öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini harekete geçirmede günlük hayatla ilişki kurduklarını ifade etmişlerdir. Ö4 bu konuda görüşünü “Tabi ki öğrenilenleri güncel yaşamla ilişkilendirmek bizim branşımızda eleştirel düşündürebilmek için çok önemli. Bugünkü enerji konusunda olduğu gibi birebir canlı örnekler vererek anlatıyoruz ve çocuk konunun çok daha gerekli olduğunu anlayabiliyor.” şeklinde ifade ederken, Ö5 görüşünü şöyle açıklamıştır: “Örneğin halk arasında kullanılan bir sözü öğrencilerde merak uyandırmak ve kalıcı olsun diye söylüyorum derste de söylediğim gibi „Zeytinyağı gibi üste çıkmak mesela hiç duydunuz mu arkadaşlar?‟ şeklinde, yoğunluk konusunu anlatırken öğrencilere söylemiştim.” Katılımcılardan Ö8 ise görüşünü şu şekilde açıklamıştır: “Günlük hayattan karşılaşabilecekleri bir olayı anlatıyorum mesela bunun üzerine konuşuyoruz, örnekler veriyorum ya da mesela olan bir durumun neden böyle olduğunu soruyorum onları konuşturmaya çalışıyorum.”

Yapılan gözlemlerin çoğunluğu da (f:10) gösteriyor ki, öğretmenler öğrencilere günlük hayattan örnekler vermiş ve öğrencilerden de çevrelerinden örnekler vermelerini istemişlerdir. Ö4 öğrencilerden ısı ve hareket enerjisi ile ilgili örnekler isterken, Ö16 öğrencilere iş yapma konusuyla ilgili güncel örnekler vermiş, Ö13 evlerdeki paralel ve seri bağlanmış devrelere örnekler istemiş, Ö19 ise öğrencilere camilerdeki paratonerleri görüp görmediklerini sormuş ve ne işe yaradığını öğrencilerin anlatmasını istemiştir.

Problem Çözme

Çoğu öğretmen (f:17) görüşmelerde öğrencilere öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin eleştirel düşünmelerini geliştirmek için problem çözdürdüklerine değinmişlerdir. Bu konuda görüş belirten öğretmenlerden Ö6 sınıfta problem

62

çözdürdüğünü şu şekilde ifade etmiştir: “Genelde öğrencilere çözdürürüm ben, tahtaya kaldırırım, aynı problemi farklı yollardan çözenler de varsa gelsin derim, anlatsınlar bize … bu yüzden özellikle öğrencilerin öğrendiklerini yeni durumlara uygulayacağı problem çözme yöntemi çok iyidir … öğrenci farklı açılardan düşünmeyi öğrenir.”

Yapılan gözlemlerde de birtakım öğretmenlerin (f:7) öğrencileri düşündürmek için onlara problem çözdürdüğü gözlenmiştir. Şöyle ki, Ö13 öğrencilere direnç formülünü vererek problemi çözmelerini istemiş, Ö1 ise öğrencilerin iyonik ve kovalent bağ gösteren elementlerin yük dağılımını çizmelerini istemiş ve çalışma sorularını çözdürmüştür.

Neden-Niçin Sorma

Öğretmenlerin yine çoğunluğu (f:16) görüşmelerde öğrencileri eleştirel düşünmeye yönlendirmek için onlara öğretme-öğrenme süreçlerinde neden-niçin sorularını yönelttiklerini belirtmişlerdir. Bu konuda görüşünü açıklayan öğretmenlerden Ö8 öğrencilere „Neden‟ ve „Niçin‟ tarzında sorular sorarak bilgilerinde derine inmeyi ve öğrencileri daha derin düşündürmeyi amaçladığını açıklarken, Ö13 görüşünü şu şekilde ifade etmiştir: „‟Çocuklara cevap verdiği zaman neden böyle düşündün? Niçin? diye sorarım, benim için sorduğum sorulara kuru kuruya cevap vermeleri önemli değil, bunun sebeplerini sorgulayıcı biçimde öğrenmeleri daha kalıcı öğrenmelerini sağladığından benim için daha önemlidir.”

Yapılan gözlemlerin tamamına yakınında (f:9) öğretmenlerin öğrencilere neden-niçin şeklinde sorular sordukları kaydedildi. Ö2 öğrencilere çimlenmelerin büyümesi ve büyümesine etki eden faktörlerle ilgili “Çimlenmesi gelişmeyen deneyler sizce niçin böyle oldu?” şeklinde sorular sormuş, Ö21 ise öğrencilere

63

fotosentez ve yeşil bitkiler konusu ile ilgili “Yeşil bitkiler hayatımız için niçin önemli? Neden fotosentez yaparlar?‟‟ şeklinde sorular yöneltmiştir.

Rol oynama

Yapılan görüşmelerde öğretmenlerin yarısından fazlası (f:15) rol oynama tekniğinden de yararlandıklarını söylemişlerdir. Bu konuda görüş belirten Ö1 görüşünü “Rol oynama da yaptırırım örneğin maddenin tanecikli yapısını anlatırken katı, sıvı ve gazlarda daha yakın ve uzak tanecikleri daha iyi anlamalarını sağlamak için öğrencilerin kendilerini de bir alanın içerisine yerleştirerek onlara nasıl hareket edemediklerini gösteririm.” şeklinde ifade etmiş, Ö14 ise görüşünü “Kuvvet konusunu anlatırken canlandırma yaptırıyorum sınıflarımda, rol oynama dediğimiz, mesela kuvvet konusunda, bazı öğrencileri kaldırıp bana doğru koşmalarını istiyorum, sonrada onları tutuyorum ve sınıfa soruyorum „ben ne yaptım?‟ gibi” şeklinde ifade etmiştir.

Öğretmenlerin çoğunluğu öğretme-öğrenme süreçlerinde rol oynama tekniğinden faydalandıklarını söylerken, yapılan gözlemlerde söz konusu tekniğin uygulandığı gözlenmemiştir.

Farklı Fikirleri Tartışma

Görüşmelerde yine öğretmenlerin çoğunluğu (f:14) öğretme-öğrenme süreçlerinde beyin fırtınası tekniğinden yararlanarak öğrencilerin farklı fikirleri tartışmalarına olanak sağladıklarının altını çizmiştir. Ö1 bu yöndeki görüşünü “Soru sorarım, kendilerinin farklı görüşlerini söylemelerini ve arkadaşlarının bir görüşüne katılmıyorlarsa neden katılmadıklarını sorarım. Yani dümdüz arkadaşlarının fikirlerine sadece katılmıyorum değil, yani fikirlerin tartışılması şeklinde, bunları uygularız.” şeklinde belirtirken, Ö18 görüşünü şu şekilde belirtmiştir:

64

“Ben öncelikle bir şekil falan gösteririm öğrencilere, sonra da burada ne görüyorsunuz çocuklar diye sorarım, yorum yapmalarını ve tartışmalarını isterim. Böylece derse başladığımda herkesin dikkati açık olur. Direkt sunuşla başlayıp bitirmiyorum derslerimi (…) ve sık sık sorular soruyorum çocuklara. Çocukların bildiklerini farklı anlatıp, kurcalayıp sınıfta tartışma ortamı yaratmayı ve yanlış bildiklerini düzeltmelerini seviyorum.”

Yapılan gözlemlerin ikisinde de öğretmenlerin sınıflarında öğrencilerin farklı fikirleri tartışmalarına ortam sağladıkları kaydedilmiştir. Ö9 ve Ö19 soru çözümü için tahtaya kaldırdığı öğrencilerin yanıtları ile farklı çözümler üreten öğrenci yanıtlarının sınıfta tartışılmasını ve çözümlerin gerekçesinin açıklanmasını istemiştir.

Deney

Görüşme yapılan öğretmenlerin çoğunluğu (f:14) eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için öğretme-öğrenme süreçlerinde deneyler yaptıklarını dile getirmişlerdir. Ö19 bu konuda görüşünü “Mesela elektrik konumuz, seri bağlama ve paralel bağlamayı devreler üzerinde yapıyoruz. Laboratuvarı da kullanmaya çalışıyorum sık sık çünkü yaparak yaşayarak öğrenmenin öğrenciler üzerinde kalıcı olacağına inanıyorum.” şeklinde ifade ederken, Ö4 bu görüşünü şu şekilde ifade etmiştir:

“Deney ve yapılan deneyleri yorumlayabilmeye yönelik etkinliklerimiz var. Deney sonuçlarının neden ve niçin böyle olduklarına dair açıklamalarını istiyoruz öğrencilerden. Laboratuvarda olmasak bile sınıfta yapılabilecek etkinliklerle mesela yer çekimi için kalemi boşluğa bırakmak gibi vs. öğrencilerde göze hitap edecek ve yorum istenecek deney ve sorularla zihinsel olarak gelişimlerini daha etkili kılmaya çalışıyoruz.”

Yapılan gözlemlerde de bazı öğretmenlerin (Ö2, Ö5 ve Ö16) sınıflarında fasulye ve patates çimlenmesi yaptırdıkları ve öğrencilere düşünmelerini sağlamak için deneylerle ilgili „”Bazılarınızın çimlenmelerinin büyümesindeki nedenler neler olabilir?”, “Çimlenmesi gelişmeyen deneyler sizce niçin böyle oldu? Bu duruma ne etki etti? Değişkenler nelerdir?” gibi sorular sordukları kaydedilmiştir. Ö5 de öğrencileri laboratuvara götürmüş ve öğrencilere sıvıların kaldırma kuvveti ile deney

65

yaptırmıştır. Günün sonunda da öğrencileri düşündürmek için onlara talaş ve zeytinyağının suyun neden üstünde kaldığını, kumun neden dibe battığını ve yumurtanın tuzlu su içerisinde neden dibe batmadığını sormuş ve öğrenciler de cevaplamıştır.

Kendi Cümleleri İle Özetleme Yapma

Görüşme yapılan öğretmenler (f:14) ayrıca öğrencilere öğretme-öğrenme süreçlerinde düşünmelerini sağlamak için kendi cümleleri ile özetlemeler yaptırdıklarını da ifade etmişlerdir. Bu konuda görüş belirten katılımcılardan Ö15 görüşünü “Ben öğrenciye dersi değil, öğrenmeyi öğretmeye çalışıyorum her zaman. Dersi anlayıp anlamadıklarını kontrol etmek için konu sonunda özetlemeler yapmalarını istiyorum, konular arasında bağlantı kuruyorum … Çünkü özetleme yapabilmek öğrencinin düşünme becerilerini kullanmasını gerektiren çok iyi bir tekniktir.” şeklinde ifade ederken, Ö20 görüşünü şu şekilde ifade etmiştir: “Tabi ki öğrencilerin bireysel olarak kendilerine özgü fikirleri olmalı ve bunları dışarda güzel bir şekilde açıklayabilmeliler. Mesela ben bir konuyu anlattıktan sonra onlarında kendi cümleleriyle özetlemelerini istiyorum … Burada amaç başta çocuğun kendi bildiklerini arkadaşlarına anlatabilmesidir zaten.”

Öğretmenler görüşmelerde öğrencilere kendi cümleleriyle özetlemeler yaptırdıklarını ifade etmelerine rağmen, ancak gözlem sırasında öğretmenlerin öğrencilere özetleme yaptırdıkları gözlenmemiştir.

Kavram Haritası İnceleme

Öğretmenlerin yarısından fazlası (f:14) öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için kavram haritalarını incelettiklerini söylemişlerdir. Bu konuda görüş belirten öğretmenlerden Ö3, kavram yanılgılarına düşmeyi

66

engellemede önemli olduğundan dolayı, sınıfta kavram haritalarını incelemeye yer verdiğini belirtmiştir.

Öğretmenler görüşmelerde öğretme-öğrenme sürecinde kavram haritaları incelettiklerini söylemelerine rağmen, yapılan gözlemlerde kavram haritası inceleme uygulamaları gözlenmemiştir.

Öğrencinin Bilgisini Test Etmesini Sağlama

Bazı öğretmenler de (f:12) sınıf içi uygulamalarda öğrencilerin hem dikkatini çekebilmek hem de anlayıp anlamadıklarını görmek amacıyla zaman zaman öğrencilerin bilgilerini test etmelerini sağladıklarını ifade etmişlerdir. Bu konuda görüş belirten katılımcılardan Ö3 görüşünü “Ayrıca ben arada yanlış bilgi vererek öğrencinin bilgisini test etmeye de çalışırım sonra bakarım öğrencilerin tepkisi ne olacak diye, böylelikle dikkatini de çekmiş oluyorum.” şeklinde açıklarken, Ö14 şu şekilde görüş belirtmiştir:

“Bir gün derim ki madde, kütlesi ve hacmi olan her şeydir, ertesi gün de derim ki madde sadece kütlesi olan bir şeydir. Bakarım çocuk farkında mı, beni dinledi mi ve de eleştirir mi söylediklerimi. Bence bu önemli bir nokta ve yapılması gerekir, öğrenciyi kuru ezberden kurtarır ve düşünmeye sevk eder.‟‟

Yapılan gözlemlerin çoğunda da (f:10) öğretmenlerin öğrencilerin bilgilerini test etmelerini sağladıkları gözlenmiştir. Ö13 çalışma soruları ile bunu sağlarken, Ö7 derse başlamadan önceki öğrencilere yönelttiği “Önceki dersimizde neler öğrendik?”, “Sebebini kim açıklamak ister?” ve “Bunu neden böyle çözdün?” gibi sorularla öğrencilerin neyi bilip neleri bilmediklerini onlara fark ettirmeye çalıştığı kaydedildi.