Öğretim Liderliği

Eğitimin içindeki pek çok kişi okulların neden birbirinden farklı olduğunu hep sorgulamışlardır. Çoğu kez bunun cevabı liderlik olmaktadır. Kurumun sesi genellikle en baştaki yetkiliye göre çıkar ve onun bütün hiyerarşik yapıyı etkileyip etkilememesi onun boş vermişlik veya kendini işe adamasına bağlanır (Hanson, 2003:154-155).

Eğitim örgütlerindeki liderlikle ilgili araştırmalar aynı zamanda çağdaş etkili okulların genelde etkili liderler, özellikle de öğretim liderliği tarafından yönetildiğini göstermektedir (Balcı, 2001:127; Çelik, 2000:37). Öğretimsel liderlik kuramı, etkili okul araştırmalarının temeli ve kilit kavramı olarak görülmüştür. Amaç daha kaliteli ve nitelikli bir eğitim vermektir (Çelik, 2000:207-209).

Okul müdürü, okulun ve okul programının yönetiminden, öğrenmenin gerçekleştirilmesinden ve okulun başarısından birinci derecede sorumlu kişidir. Bu nedenle de başarı ya da başarısızlığı, bir bakıma müdürün başarı ya da başarısızlığı ile açıklanmaktadır. Okulun yönetiminde en yetkili kişi olarak müdürün sahip olduğu yasal güç ve yetkiler, onun okulu yönetmesinde ve başarılı kılmasında tek başına yeterli

değildir. Bunun ötesinde okul yöneticilerinin sahip olmaları gereken çeşitli yeterlilik alanlarından söz edilebilir. Bunlardan bir tanesi de öğretim liderliğidir. Çünkü okulun temel işlevi öğrenciler için “öğrenmeyi sağlamaktır” (Şişman, 2002b:iii).

Etkili okul araştırması bulgularına göre, etkili okulların güçlü yönetsel liderleri vardır. Okulda eğitim-öğretimin geliştirilmesinde okul yöneticisi önemli bir etkendir. Okulda olumlu bir iklim yaratmak, amaca dönük etkinlikleri başlatmak, okulda öğrenci başarısını vurgulamak, öğretim programlarını koordine etmek, okulda düzen ve disiplin sağlamak gibi etkinliklerle okul yöneticisi, öğrenci başarısında dolaylı ama önemli bir etki ve katkıda bulunur. Yöneticinin temel ilgi ve uğraşısı eğitim-öğretim sorunlarıdır. Öğretim liderliği yapabilmek için bazı yönetsel iş ve ayrıntıları astlara devreder. Okuldaki tüm etkinlikleri öğretim ve öğrenimin geliştirilmesine dönük olarak bütünleştirir. Yönetici bürosunda değil, bizzat okul derslik ve koridorlarından okulu yönetecektir. Öğretmen ve öğrencilerle yakın diyaloga geçerek onları karara katacaktır. Adil, tutarlı, yetenekli olması, okulun gidişatına dikkat göstermesi, diğer işlerini okul boşaldıktan sonra yapması olumlu bir iklime ortam hazırlayacaktır (Balcı, 1996:128).

Öğretim liderliği, okul yöneticisinin okul personel yönetimi ile program geliştirme fonksiyonları ve öğrenci personel fonksiyonlarından bir değişme yapması ve yeni yapıların oluşturulması biçiminde tanımlanmıştır (Balcı, 2000:62). Öğretimsel liderlik kavramı, iyi öğrenci yetiştirme ve öğretmenler için daha arzu edilebilir öğrenme koşulları sağlamaya yönelik olarak okulun çalışma çevresinin tatmin edici ve üretken bir çevreye dönüştürülmesi eylemlerini ifade etmektedir. Öğretimsel lider, okulu, programı, personeli geliştirme ve okulu değerlendirme boyutlarında yoğunlaşır (Çelik, 2000:37-49). Okulun mükemmel olması, öğretim liderliğine bağlıdır. Öğretim lideri ilgilenmesi gereken yedi anahtar durum şunlardır: Öğretmenin gözlemi ve geliştirilmesi, öğretmen değerlendirilmesi, öğretici yöntem ve destek, kaynak yönetimi, kalite kontrol, koordinasyon ve problem çözme (Beare ve diğerleri, 1992:127).

Öğretim liderinin davranışları etkili okul yöneticisinin davranışları olarak belirtilmiştir. Öğretim konusunda etkili okul, yönetici, öğretmenler tarafından öğretim lideri olarak görülen okullardır (Bamburg ve Andrews, 1990:17-19). Öğretim liderliğini diğer liderlik türlerinden ayıran en önemli özellik, öğretme-öğrenme süreçlerinde yoğunlaşması, ayrıca öğrenciler, öğretmenler, öğretim programı ve

öğretme-öğrenme süreçleriyle doğrudan ilgilenmeyi gerektiren bir liderlik alanı olmasıdır. Öğretim lideri, öğretimin niteliğini artırmak ve okulun amaçlarını gerçekleştirmek için uğraşır. Bir okul müdürünün bu liderlik alanında yeterli olabilmesi için şu davranışları göstermesine bağlıdır (Gümüşeli, 2001:539-541): 1)okuldaki tüm ilgililerin katılımı ile öğretimi geliştirmek ve öğrenci başarısını yükseltmeye odaklanmış bir okul kültürü oluşturmak, 2)öğrenci başarısı için uygun öğretim stratejileri ve program modelleriyle öğretim malzemesi ve yaşantılarının teminini geliştirmek ve uygulamak, 3)öğrenci başarısını sürekli ölçmek ve değerlendirmek, 4)personelini geliştirme plan ve programlarını hazırlamak ve uygulamak, 5)öğrenmeyi özendirmek ve bu nokta da model olmak, 6)okulu başarıya dönük şekilde örgütlemek, 6)eğitime yardımcı ders dışı etkinliklerin öğretim programı ile bütünleşmesini sağlamak, 7)kendisi dahil yüksek beklenti kültürünü oluşturmak ve düzenli olarak okul kültürünü değerlendirmek, 8)öğrenci ve çalışanların başarılarını tanımak ve ödüllendirmek.

Öğretim liderliği, bir anlamda okul yöneticisinin asıl yerinin geniş makam odası değil sınıf ve koridorlar olduğu görüşünü yaygınlaştırmaktadır. Bu görüş, okul yönetiminde yeni bir anlayış getirmektedir. Yönetici öğretmen ve öğrencilerin öğrenmeleri için vardır (Özden, 1998:147). Okul yöneticisinin asıl işi öğretim sürecine liderlik etmektir. Zamanını sınıflarda, koridorda, bahçede ve öğrencilerin arasında geçirmesi, öğretmen ve öğrencilere o okulda neyin önemli olduğunun mesajını verecektir (Özden, 2000:140). Etkili okullara etkili müdürlerin liderlik ettiği vurgulanmaktadır. Bu yöneticiler öğrenmeyi, üretilen yüksek başarı sonuçlarını, anlaşılan okul misyonunu, programların kalitesi için yüksek beklenti kurma gibi unsurlara önem verdikleri görülmektedir. Bu liderler adil davranma ve saygı göstermek, okulu öğrenme merkezli kılmak, çalışanlara ve üretkenlere değer vermek, zamanı etkili kullanmak, etkili iletişim becerilerine sahip olmak, sürekli yenilenmek ve değerleri gözden geçirmek gibi özelliklere sahiptirler (Cerit, 2001:42-43).

İlköğretim okul yöneticileri öğretim liderliği boyutlarını bilir ve okullarında uygulayabilirlerse okullarını rahatlıkla etkili okul haline getirebilirler. Bireylerin toplumsallaşmasını ve toplumsal kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan okullar, amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirilmesi ve devamlılığının sağlanması en çok istenen örgütlerdendir. Bunun için okul yöneticileri liderlikle yöneticiliği birleştirmesi gerekir (Taş, 2000:4). Öğretim liderlerinin bazı özellikleri şunlardır (Aksu,

1994:17-18): Sınıfları düzenli ziyaret ederler; öğretmen mesleki gelişmelerini güdüler ve hizmetiçi eğitim olanakları sağlarlar; diğer insanlara saygı gösterirler; ders programlarını ayarlarlar; sorumluluğu dürüst ve eşit olarak dağıtırlar; tüm personele tarafsız davranırlar; öğretmenlerin yeterli bir biçimde karara katılmalarını sağlarlar.

Okul yöneticisi, bir yönetici olmaktan çok bir öğretim lideri olarak okulun amaçlarını gerçekleştirmeye çalışmalıdır. Öğretim lideri olan okul yöneticisi esas görevlerinin farkında olmalı, okulun amaçlarını yorumlamalı, öğretmenleri sınıflarda ziyaret etmeli, onlara rehberlik yapmalı, destek olmalı, öğretimin kesintiye uğramaması için önlemler almalı ve onları denetleyip geliştirmelidir (Balcı, 1993:25).

Etkili okulların genelde etkili lider özellikle de öğretim lideri tarafından yönetildiklerini açıklığa kavuşturulmuştur (Gümüşeli, 1996:13). Öğretim liderlerinin görevlerinden bazıları şunlardır (Akgün, 2001:5-6): Okulun amaçlarını açıklama ve geliştirme; öğretimi denetleme ve değerlendirme, öğrenci başarısını izleme; öğretim zamanını koruma; varlığını hissettirme; öğretmenleri çalışmaya özendirme; öğretmenlerin mesleki gelişimini sağlama; akademik standartlar geliştirme ve uygulama; öğrenciyi öğrenmeye özendirme.

Ayrıca son yıllarda ülkemizde uygulanan öğretmen istihdamı politikaları da okul müdürlerinin öğretimsel liderliğine daha fazla ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Zira bir zamanlar öğretmenlik ideali olmayan ve öğretmenlik eğitimi almayan kişiler kısa bir süre için uygulanan “formasyon kursları”ndan geçirerek veya formasyon bile almadan öğretmen hatta yönetici bile yapılmıştır. Bu şekilde görev alan personelin de meslek içinde yetiştirilmesi ancak öğretimsel liderlik özelliklerine sahip olan okul müdürlerince mümkün olabilecektir (Poyraz, 2002:4).