Çuvallar

Yörede bulunan yörükler tarafından günlük yaşamda kullanılmak amacıyla dokunmuştur.

Çuvallar içlerine konulan eşyanın cinsine göre isimler alırlar. Renk ve yanışları da (motifleri, alaları) ona göre seçilir. 47 Alaçuvallar üzerinde desenin çok

Yörükler yılın iki, üç ayını göç halinde geçirirler. 6 ay kışlıkta (bir kısmı evlerde, bir kısmı çadırlarda ) üç ay yaylada ve 15-20 günde güzlekiya dedikleri yaylada havalar soğuduktan sonra kışlaktaki sıcakların biraz daha azalmasını bekledikleri ve yayladan daha düşük yükseklikte yurt tutarlar. Bu sürelerde giyecek, yiyecek, kap-kaçak vb. her çeşit eşyalarını yanlarında bulundurmak zorundadırlar. Bu eşyalar oradan oraya taşınacağı gibi, korunacaktır da. Bu nedenle çeşitli yörük dokumaları arasında “çuvallar” önemli bir yer alır. 48

Yerleşik hayatta sandıkta saklanan giysiler, göçebe yaşantıda çuvalların içinde saklanmaktadır.

Ayrım yapmanın zor olmasına rağmen çeşitli yörük dokumaları arasında en önemlilerinden biri çuval dokumalarıdır. 49

Yaşam tarzına ve malzemenin temininin kolaylığı sebebiylede Yörük yaşamında çuvalın önemi büyüktür. Alaçuvallar giysi, kap kaçak, yiyecek taşımada, saklamada kullanmaktadır.

Alaçuval ve kireniz çuvalların taşınmasında kolaylık sağlamak amacı ile kenarlarına kolan dokumaları dikilmektedir. Yörede “sultan, dişli kolan” ve “gön kolan” adı verilen kolan dokumaları yapılmaktadır.

Sultan, dişli kolan dokumasına hazırlık olarak, istenen uzunlukta yere iki adet kazık çakılarak çözgü çözülüp dokumaya hazırlık yapılmaktadır (Fotoğraf: 91). Renk ayarlaması yapılarak gücüleme işlemi bir iple yapılmaktadır. Bir kenarda ne kadar ip kalacaksa ayarlanıp ip ile bağlanır. Gücüden kaldırarak araya ip geçirilir “kılıç” adı verilen ağaç ile sıkıştırılıp gücü bırakılarak ip geçirilir ve sıkıştırılır. Dokumanın sonuna kadar aynı işlem tekrarlanmaktadır (Fotoğraf: 92).

Gön kolan adı verilen çarpana dokumaları gön adı verilen dört köşesinde delik bulunan dikdörtgen ahşap levhalar ile dokunmaktadır. (Fotoğraf: 93). Eskiden bu levhalar deriden yapıldığı için gön adını almıştır.Gönlerin deliklerine modele uygun

48 _{PEKİN, Ersu, “Yörük Çuvalları” Türkeli, Ankara, 2002, s. 72.}

49 _{PEKİN, Ersu, “Yörüklerde Un Çuvalları” 1.Uluslar arası Türk Folklor Kongresi Bildirileri,} Ankara, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 22, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 7, Cilt: 5, 1977, s. 212.

renkli ipler geçirilir. İpler bir direğe bağlanıp istenen mesafeden bir çözgü ipi ile dokumaya başlanır. Gönler modele uygun olarak çevrilip aralarına çözgü ipi geçirilip sıkıştırılarak işlem dokumanın sonuna kadar tekrarlanmaktadır. (Fotoğraf: 94).

Kolan dokumaları direkten çıkarılarak kenarlarında kalan ipler ile saç örgüsü yapılarak dokuma tamamlanır.

Çuvallar dokunduktan sonra ağzını kapatmak için kilit kısmı dokunmaktadır. Ağız kısmının ön tarafında oluşturulan deliklerde arkadan iliklerin içinden geçirilen biritler birbirinin içinden geçirilerek kapatma işlemi gerçekleştirilmektedir. Alaçuvalların dokuması cicim tekniğinde, arka kısmı bezayağı tekniğinde dokunmuştur.

Bezemeleri ise genellikle enine bordürler dokunarak yapılmıştır. Bordürlerde genellikle elibelinde (eliböğründe), koç boynuzu, bukağı (turunç alası), göz, motifleri dokunmuştur. Bordürlerin aralarında göz, pıtırak (putırak), bereket çengeli, göz (dörtgöz tana gözü), çengel (çapraz), su yolu(akıtma, sığır sidiği), sıçan dişi, nacak ağzı ile oluşturulan sular bulunmaktadır.

Eskiden genç kızların çeyizlerinde baş köşede bulunan alaçuvallar gelin çuvalı olarak da adlandırılmaktadır. Evlenirken çeyizini içine koyup götürdüğü alaçuval bundan sonraki yaşantısında da büyük yer tutmuştur. Dolap gibi giysilerini yerleştirip korumada kullanmıştır. Taşınır iken mutfak araçlarını, ev eşyalarını ve giyeceklerini yerleştirip taşımışlardır.

Evlenmeden önce dokunduğu çuvallar ve dokumalar genç kızın hünerini göstermektedir.

3.6.3.2.Kireniz Çuval

Yörede kireniz çuval olarak adlandırılan bu dokumalar; tohum, buğday, şeker, mercimek, bulgur v.b. saklamada kullanılmaktadır. Hububat çuvalı olarak bilinmektedir.

Dokunması alaçuvala göre daha az desenlidir. Kireniz çuval enine çıbık ve enine dokunmuş sularla bezenmiştir. Enine sular, sığır sidiği, su yolu, bereket, bereket çaprazı, çengel, göz, muska (nuska) ile oluşturulmuştur. Bu suların kenarları sıçan dişi, keme dişi, nacak ağzı ile sınırlandırılmıştır.

3.6.3.3.Un Çuvalı

Yörüklerin beslenmesinde un önemli bir yer tutmaktadır. Yöre kadını her sabah, öğle ve akşam hamurunu yoğurup bazlamasını yapmaktadır. Yemek listesinde un çorbası önemli bir yer tutmaktadır.Yörük yaşantısındaki bu beslenme şekline bağlı olarak un büyük önem taşımaktadır. Unu saklamak için un çuvalı dokumak bir ihtiyaç olmuştur.

Çözgü ve atkısı tamamen koyun yününden dokunmuştur. Diğer çuvalların iplerinden daha ince ipler hazırlanıp daha sık dokulu çuvallar dokunmuştur. Bu çuvallar özellikle taşınma sırasında kullanılacağından sağlam dokunmuştur. Kenarlarına kolanlarla saplar yapılmıştır. Ön yüzünde pıtırak, çengel, bereket çaprazı, bereket, göz motifleri uygulanmıştır.

3.6.3.4 Kıl Çuval

Hayvan yemlerinin saklanma ve taşınmasında kullanılan çuvallardır. Bu çuvalların dokunmasında keçi kılından yapılan ipler kullanılmıştır. Bunlarda bezeme kullanılmamıştır. Sentetik çuvallar çıkması ile önemini kaybetmiştir. Genellikle tek renk ya da iki renkte dokunmuştur. Siyah ve gri renkler tercih edilmiştir. Bezayağı tekniğinde dokunmuştur.

3.6.3.5.Harar

Saman taşıyıp saklamakta kullanılmaktadır. Üzerinde bezemesi yoktur. Bezayağı tekniğinde dokunmuştur. Keçi kılından yapılan ipler ile dokunmaktadır. Eskiden yaygın olarak dokunup kullanılan haralar günümüzde yerini hazır hararlara bırakmıştır.

3.6.4.Namazlık (Namazla)

Namazlık dokuma kültürümüze İslam’ın kabulünden sonra girmiştir. İbadet esnasında kullanılacağından dokunmasına büyük özen gösterilmiştir. Yörede genç kızların çeyizlerinde en önemli yeri tutan dokumalardan biridir.

Yörük yaşantısındaki dokumalar birden çok yerde kullanılırken namazlalar sadece ibadet esnasında kullanılmaktadır. Çuvallar eşya koymada, örtmede ve sarmada; kilimler sergi ve örtü olarak kullanılmaktadır.

Yörede dokunan namazlıklar ilikli kilim, eğri atkılı, kilim ve cicim tekniklerinde dokunmuştur.

Eski örneklerin çözgüleri keçi kılı, yakın tarihli örneklerin çözgüleri ise pamuk ipliğinden kullanılmıştır.

Atkı ipleri ise genellikle koyun yününden kullanılmıştır. Çoğu örneklerde ayağın geldiği kısımlarda saçak yapılmamış, başın geldiği kısımlarda saçak yapılmıştır. Başın geleceği kısmın belli edilmesi amacıyla saçak sadece bir tarafta uygulanmıştır.

İlikli kilim tekniğinde dokunan namazlıklarda yıldız (ıldız), elibelinde (eliböğründe), tarak, su yolu (sığır sidiği, akıtma), bukağı (turunç alası), çengel (çapraz), kurt izi (yan ala), kurt ağzı, andız alası, kıyma ala, tarak motifleri kullanılmıştır.

Eğri atkılı kilim tekniğinde dokunan namazlıklarda tarak, el, yıldız (ıldız), bukağı (turunç alası), andız alası, motifleri kullanılmıştır.

Cicim tekniğinde dokunan namazlıklarda; pıtrak (putırak), göz, (dana gözü, dört göz), nacak ağzı, sıçan dişi, su yolu (akıtma, sığır sidiği), sandıklı, çengel (çapraz), bereket, bereket çaprazı motifleri kullanılmıştır.

3.6.5.Yolluk

Örneklerine sıkça rastlanan yolluklar ilikli kilim, eğri atkılı kilim ve çıbıklardan dokunan örnekleri görülmektedir.

Çözgü ipi olarak keçi kılı, yakın tarihli örneklerde pamuk ipliği kullanılmıştır. Atkı ipleri ise koyun yününden hazırlanmıştır.

İlikli kilim tekniğinde dokunanlarda; çengel, dikmeli susma, boğmalı susma, yıldız, elibelinde, koç boynuzu, sığır sidiği, tarak, bukağı, göz, dört göz, (dana gözü) motifleri görülmektedir.

Eğri atkılı kilim tekniğinde dokunanlardan, yıldız (ıldız), tarak, el, su yolu (sığır sidiği, akıtma, dikme, deve hörgücü), küpe, kıyma ala andız alası motifleri görülmektedir. Çıbık dokunan yolluklarda enine çıbıkların renk değiştirilmesiyle dokuma yapılmıştır.

Bezayağı tekniğinde dokunan bir dokumadır. Çıbıklar şeklindeki dokumanın arasına cicim tekniğinde desenlerin uygulandığı örneklerdir.

Genellikle iki ya da üç parça şeklinde dokunup sonradan birbirlerine eklenmiştir. İnce hazırlanmış koyun yünü kullanılmıştır.

Cicim tekniğinde dokunan bezemeler, çengel (çapraz), göz, pıtrak, dikme motiflerinden oluşmaktadır. Sanayi tipi üretilen battaniyelerin yapılması ile önemini kaybetmiştir.

3.6.7.Sofra (Sofra Örtüsü)

Bezayağı tekniğinde dokunan bir dokumadır. Pamuktan hazırlanan atkı ve çözgü iplerin kullanıldığı örneklerin dokunduğu da bilinmektedir.

Yörede yemek yer sofrasında yenilmektedir. Örtü olarak yöre kadını kendi dokuduğu örtüleri kullanmıştır. Bazılarının üzerinde bereket getirmesi amacı ile pıtırak (putırak), göz, çengel (çapraz), bereket motifleri kullanılmaktadır.