Çocuğun Çizgisel Gelişimi (5-6 Yaş)

Bu dönemde çocuğun hem fiziksel olarak hem de duygusal olarak enerjisini dışa yansıtması açısından bu karalamalar büyük önem taşımaktadır. Bu dönemde kâğıtlara atılan her bir çizik, kalem vuruşu ya da kalem izi gözlemlendiğinde sanat eseri niteliğinden ziyade çocuğun el-göz koordinasyonu hakkında ipuçları vermekte ve hareketlerinin ne yönde ve nasıl olduğu bilgisini vermektedir. Her kalem vuruşunda şekillerin çocuğun isteğine göre şekil aldığını görmesi kendini keşfetmesine, gücünün farkına varmasına ve yavaş yavaş hareketlerine yönelik denetimi kavramasına olanak sağlamaktadır. Bu da yapılan etkinlikten zevk almasını sağlamaktadır. Resim ve çocuk arasında gelişen bu bağ çevreyi dolaylı olarak fark etmesini ve çevreyle bu bağın güçlenmesini sağlamaktadır (44).

İlk Çizgiler: Çocuk ilk çizgilerini çizerken genelde kalem veya pastel boya gibi malzemelerden yararlanmaktadır. Başlarda çocuk bu malzemeleri amacı dışında kullanır. Belli bir süre sonra ya rastgele ya da farklı kişilerde görerek kağıt üzerine çizimler yapmaya başlar. Çocuk çizimlere başladığında çevresinin tepkisiyle beraber dikkat çektiğinin ve başarılı olduğunun farkına varır. Böylece çocuk gücününde farkına vararak bu davranışı tekrarlama eğilimine girer. Karalamalar basit devinimsel durumdan ortaya çıkar. İlk karalamalar genellikle 10-12. aylarda başlamaktadır. Çocuğun konuşmaya ve yürümeye başladığı, yani bilişsel ve motor becerileri belirli bir seviyeye geldiğinde, çizimleri de bunu takip etmektedir (45).

Gelişimin Yansıması Olarak Karalama: Gelişim devam eden bir süreçtir.

Gelişimin her dönemi birbirinden farklılık arz etmektedir. Bu durum bireysel ve çevresel farklılıkları da kapsamaktadır. Çocuklar arasında bir çok farklılık olduğu görülür. Bu karalamalar, insanın kendi dünyasında olan bitenin tepkisel bir yansımasıdır.

Bu durum çocukların karalamalarında daha net görülmektedir. Bu dönemin gelişim

11 aşaması olarak çocuklarda kaba hareketlerden ince hareketlere doğru, rastgele eğri çizgilerden, sağa-sola, aşağı-yukarı çiziklerden daha amaçlı ve daha denetimli yuvarlak, düz, şekilli çizgilere geçiş mevcuttur (46).

Karalama Aşamasındaki Çocuğun Gelişim Özellikleri: Genelde çocuklar 2 yaşında karalamaya başlar. 2 yaşındaki çocuklar ilk başta el-göz koordinasyonunu sağlarken sonraları ince motor hareketlerini yani bilek ve parmaklarını kullanmaktadır.

Çocuk karalama yaptıkça kendi kas gelişiminin farkına varır. Küçük çocuk bu dönemde çevresini keşfetmektedir, yapmış olduğu çizimlerde bu keşif sürecinin yansımaları görülmektedir. Bu durum yapmış olduğu karalamalardaki adlandırmalar üzerinden ortaya çıkar. Çocuk bu dönemde renk kullanmaya başlar ve bundan zevk alır. Bu ince motor hareketlerin kullanımı artıkça, karalamalar gözden kaybolmaktadır. Çevresiyle olan bağının farkına varan çocuk, bunu çizdiği ve ifade ettiği nesnelerle göstermektedir.

Çocuk bu süreçte çevresini daha hızlı tanımaya başlar, çocuğun kendini geliştirebilmesi için başarı duygusunu tatması ve desteklenmesi önemlidir. Bu hususta anne ve babaya önemli sorumluluklar düşmektedir (47).

Karalama Döneminden Şema Öncesi Döneme Geçiş: Karalama evresi genel olarak dört yaşa kadar sürmektedir. Bu dönemde çocukların çizdiği figürler olabildiğince basit ve eksiktir. Çocukların resimlerinde görülebilecek ağaç, çiçek vs.

gibi ortak nesneler olabilmektedir. İnsan figürü ise henüz şekil almamış fakat çocuk tarafından insan olarak nitelendirilen kocaman içi boş yuvarlak bir kafadan ibaret olmaktadır. Bazen bu kafaya gövde çizilmesi amacıyla iki tane çizgi çizilmektedir (48).

4 yaşın üstündeki bir çocuğun hala karalama yapıyor olması; bu evreyi geçemediğini dolayısıyla yaşıtlarına göre olması gerektiği evrede olmadığını göstermektedir. Bu da çocuğun gelişiminin geriden seyrettiğinin ipuçları olabilmektedir (49).

2.3.2.2. Şema Öncesi Dönem (4-7 Yaş)

Şema öncesi dönemde çocuk, çizdikleriyle arasında bağ kurma çabası içerisindedir. Bu resimler çocuğun çevresinde bulunan yetişkinler içinde oldukça önem taşımaktadır. Bu evrede çocuğun resimleri daha net değerlendirebilir, aile ve öğretmen için somut veriler elde etmeye yardımcı olur. Karalama döneminden şema öncesi döneme geçerken ilk göze çarpan çalışmalar, insan figürü olmaktadır. Dört yaş itibari ile el, bilek ve kol hareketleri daha kontrollü olmakla beraber, çizilen figürlerin hayvan mı, insan mı, olduğu tahmin edilebilmektedir. Resimlerde canlı, ilgi çekici süslemeler ve renkler kullanılmaktadır. Çocuk kullandığı renkleri amaca ya da mantığa göre

12 kullanmaz. Hangi renk veya renkler hoşuna gidiyorsa onu kullanır. Yani duygusallık renk seçimini belirlemektedir (15). Bu dönemde çocuk çizdiği resimlere öznel ve hayalci olarak bakmaktadır. Kendi bakış açısını resme aktarmaktadır.

Bu dönem resimlerinin dikkat çeken yönü, kafaya; göz, ağız ve burun çizilmesidir. El, kol ve bacaklar artık gövdeden çıkmaktadır. Bir önceki evreye göre insan çizimine yani çöp adam çizimine geçilmiştir. 4 yaş çocukları çizim ve boyamaları yaparken yetişkinlere özenerek fırça, kalem vb. malzemeleri onlar gibi kullanmaya çalışır. Kare, bu dönemde çizilmektedir. 5 yaş itibariyle de insan çevresinde var olan nesneler, çizimlere yansımaktadır. Bu çizimler çocuklarda görsel algının gelişmeye başladığının ipuçları olabilmektedir. Üçgen, bu dönemde çizilmektedir. 6 yaş civarı çocuklar ise resimleri sadece çizmek istedikleri için değil, artık resmin bir kompozisyonu olduğu için çizmektedirler. Ayrıca bu çizimi yaparken dikkatli ve nizami bir düzen içinde yapmaktadırlar. Çizilen resimlerin bir konusunun olması çocukların artık bir şeylerin önemini kavradığının ve bu önemli şeyin anlatılmak istendiğinin göstergesi olabilmektedir. 5 yaş çizimlerde hayali hikâyeler baskınken 6’lı yaşlarda resimlere dair gerçekçi olay örgüleri anlatılmaktadır (4).

Saydamlık (Röntgen), bir resimde dışardan bakıldığında görülmesi mümkün olmayan nesnelerin görülüyormuş gibi çizilmesidir. Bahsi geçen objenin veya cisimin, nesnenin içerisinde veya arkasında olduğu düşünülerek yapılan çizime denir. 5-7 yaş arası çocukların çizimlerinde saydamlık kendini göstermektedir. Rastgele çizilen veya anlatılmak istenen konular resimde gelişi güzel çizilebilmektedir. Saydamlık resimlere örnek verecek olursak, dıştan bakıldığında görülmeyen ama gerçek araçlarda bulunan direksiyon, vites, fren gibi ayrıntıların da çizime eklenmesidir (50).

Çocuk daha önce beraber görmüş olduğu figürleri, çizimlerinde de beraber olarak çizmeye çalışır. Örnek olarak; ev, ağaç ve çiçeklerin beraber çizilmesidir. Bu konuda çevresi tarafından desteklenen çocuk, çizimlerinde daha önce çizmeyi başarmış olduğu nesne ve objeleri tekrar çizme eğilimindedir (51).

Nesneler yer ve gök çizgisinin dışında yani alışılmışın dışında çizilebilmektedir.

Yer ya da gök çizgisi çizilmemişte olabilmektedir. Boyama kâğıdı sabit tutulmayıp sağa-sola döndürülerek kağıt kullanılabilmektedir. Boyamada kullanılan renkler isteğe bağlı olmaktadır. Görsel algılama kabiliyeti artıkça çizilen figürlerdeki detaylar da artmaktadır. İnsan objesine kulak, göz, el vs. ayrıntılar eklenerek çizilmektedir. Yapılan incelemeler görsel algılama ile zekâ arasında anlamlı bir bağın olabileceğini ve bu yüzden de bazı zekâ testlerinde “bir insan çiz” maddesinin yer aldığını vurgulamaktadır.

13 Yalnız çizilen insan resminin zekâyı tek başına anlatmaya yetmediğini de vurgulamaktadırlar (51).

Sevdiği insanlarla ya da farklı bir konuda problemler yaşayıp ve çocuk bunu kendi içinde aşamıyorsa çocuğun resimlerinde geriye dönüş çizimler yani bir önceki evrenin özelliklerine göre gelişim özellikleri kendini gösterebilmektedir (52).