Çimento Üretim Sürecinin Çevresel Etkileri, Üretim Sürecinde Meydana Gelen İş

Çimento sektöründe, en çok solunum yolları ile ilgili meslek hastalıklarına rastlanmaktadır. Çalışma ortamında bulunan tozlar ile birlikte iklimlendirme bunların en önemli nedenlerindendir. Genellikle episemi ile birlikte görülen kronik bronşit çimento sektöründe en sık görülen solunum yolu rahatsızlığıdır.

Portland çimentosu serbest silis tanecikleri yani kristal kuvars içermediğinden silikoz hastalığına sebep olmaz. Ancak asitlere karşı dirençli olan çimento türleri serbest silis tanecikleri içerdiğinden, maruz kalınması durumunda kesinlikle silikoz hastalığına yakalanma riskini beraberinde getirmektedir. Kristal kuvars yani silis tanecikleri, taş ocaklarında çalışanların en fazla maruz kaldıkları tozdur. İçinde silis bulunan taşlar kırıldığında, parçalandığında ve ufalandığında solunabilir silis tozları ortaya çıkar. Ocaklarda ister makine ile isterse patlatma yöntemi ile malzeme çıkarımı sırasında ortaya bol miktarda silis tozu açığa çıkar. Belirli bir süre sonra maruz kalınma süresine bağlı olarak silikoz adı verilen bir tip pnömokonyoz gelişir. Akciğer kanseri, tüberküloz gibi hastalıklara da sebep olmaktadır. Silis tozu, toprak yeni kazıldığında çok daha tehlikelidir. Daha önce ortaya çıkmış ve bir yerde kalmış silis tozunun yeniden solunması yeniden kazılarak taşlardan ortaya çıkan taze tozun solunması kadar tehlikeli değildir.

Bazı çimento çeşitlerinde, diatoma toprağı (beyaz pekmez toprağı) ve süngertaşı içerir. Diatoma toprağı ısıtıldığında amarf silis, krsitobalite dönüştüğü için tehlikeli olma ihtimali vardır. Krsitabolit, kuvarstan daha hastalık yapıcı bir kristaldir. Bu kristal konkomitan tüberküloz hastalığına neden olabilir.

Çimento fabrikalarında, fanlar, jeneratörler, motorlar, öğütücü değirmenler gibi gürültülü çalışan ekipmanlar bulunmaktadır. Buna ilave olarak fabrikanın konumu hammadde temini sağlayacak olan ocaklara yakın olarak kurulduğu zaman taşıma araçları ile patlatma ve sondaj işlemleri ek gürültü oluşturmaktadır. Çalışma ortamında gürültü seviyesi 120 dB ’e kadar ulaşabilmektedir. Çalışanların bu seviyedeki gürültülere maruz kalınması sonucunda işitme kaybı görülmesi ihtimali oldukça fazladır.

Çimento fabrikalarında var olan diğer bir tehlike titreşimdir. Ağır taşıma araçlarını kullanan çalışanlar tüm vücut titreşimine maruz kalırlar. Özellikle eski iş makinelerini kullanan operatörler yeni iş makinelerini kullananlara göre daha fazla titreşime maruz kalırlar. Bunun yanında hilti gibi el aletlerini kullanan çalışanlar el- kol titreşimine maruz

42

kalırlar. Uzun süre el- kol titreşimine maruz kalınarak yapılan çalışanlar sonucunda beyaz parmak hastalığına yakalanma riski oluşur.

Çimento üretim tesislerinde yaşanan kazalardan en yaygınlarından biri kayma, düşme ve takılmalardır. Bunlar, çalışma ortamının düzgün zemine sahip olmaması, kaygan veya kayganlaşan zemin için uyarı konulmaması, önlem alınmaması, temizlenmemesi nedeniyle yaşanan kazalardır. Taşınan malzemelerin çalışanların üzerine düşmesi veya malzeme taşıyan kişilerin düşmesi gibi kazalar oldukça sık görülmektedir. Çimento üretiminde siklon ve fırınlar için kullanılan iskele sistemlerinde, gezer köprülü vinçlerin bakım ve onarımlarında, silo ve çatı temizliği çalışmaları sırasında yapılan yüksekte çalışmalar sırasında çalışanların yüksekten düşmesi riskleri de ortaya çıkmaktadır.

Çimento üretim sırasında yanıkla sonuçlanan kazalar ise sıcak farin, sıcak klinker veya sıcak çimento tozu temasıyla oluşmaktadır. Tehlike noktaları genellikle sıcak klinker tozu ve ön ısıtıcıda bulunan tozlardır. Farin değirmenlerinde farin tozu yaklaşık 120 ºC civarında iken ön ısıtıcı kulelerde 900 ºC sıcaklıklara kadar çıkmaktadır. Farin değirmeni içerisindeki farin tozu ve ön ısıtıcı kulelerindeki tozla temas; ön ısıtıcılarda tıkanma olduğu zaman siklon şişlemesi sırasında ve izolasyonu iyi olmayan bölümlere toz kaçması sonucu olmaktadır. Siklon açılması sırasında şişleme kapağından dışarı malzeme püskürmesi siklon şişleme işini yapan elemanın yanmasına ve şişleme kapağından püsküren malzemenin aşağı katlara yayılması durumunda bu katlarda bulunan çalışanların yanmasına neden olmaktadır. Sıcak klinker ile temas ise klinker numunesi almak için soğutucu çıkışı kovalı bantlarda numune alan çalışanın dengesini yitirip sıcak klinker taşıyan kovalı banda düşerek yanmasına ve klinker soğutucusundaki klinker kırıcı içerisinde topaç kırma sırasında sıcak malzemenin çalışanın üzerine düşmesi sonucunda yanmasına neden olmaktadır.

Çimento fabrikalarında siklon tıkanmalarının sıklığı ve şiddeti; döner fırın işletme koşulları, farin bileşimi, yakıt türü ve belirli başlı yanma özelliğine sahip atıkların yakıt olarak kullanılması, bu maddelerin özelliklerine bağlı olarak değişmektedir. Siklon tıkanmalarına bağlı olarak rastlanan kaza türlerinden bir de yüksek basınçla (400 bar) çalışan su jeti ile yapılan siklon temizliğinde, su jeti tabancasının çalışanın kontrolünden çıkması sonucunda ölüme neden olan kazalardır.

Çimento fabrikalarında çıkacak yangın ve patlama yönünden öncelikli riskler kömür ile yapılan çalışmalardan kaynaklanmaktadır. Kömürün depolanması, değirmende öğütülmesi, yakılması sürecinde yangın ile toz ve gaz patlamaları şeklinde ortaya çıkar. Yangın ve

43

patlama yönünden önemli risklerden biri de lastikli konveyör bantlarıdır. Konveyörde kömür transferi sırasında sıkışma, sürtünme sonucunda lastik bantlar yangına neden olabileceği gibi, konveyör bant boyunca uzanan kablo kanalları içerisinde taşınan elektrik kabloları da yangına neden olabilmektedir. Döner fırında ilk ateşlemenin gecikmesi sonrasında ani yanmanın başlaması ile alev borusunda bulunan hava sağlayan ekipman bozulması gibi nedenler gaz patlamalarına neden olabilir.

Yaşanan iş kazalarında en sık görülen kazalardan biri de döner aksamlara uzuv kaptırılmasıdır. Genelde bu tür kazalar bantlı konveyörlerde, rulo, tambur ve şut vb. gibi döner aksamın bulunduğu tehlike bölgesinde koruyucu olmaması durumunda gerçekleşmektedir. Bu türden döner ve hareketli parçaların bulunduğu ekipmanlara enerji kesilmeden ve gerekli güvenlik önlemleri alınmadan bakım, onarım, temizlik vb. çalışmaların yapılması durumunda bu tür kazalar oluşmaktadır.

Siloların içindeki tıkanıkların giderilmesi, temizlik işleri gibi çalışmaların kapalı alanda yapılmasını gerektiren durumlar kaza riski taşır. Çünkü kapalı alanda, oksijen yetersizliği, zehirli gaz, buhar veya dumanlar, silo içindeki boş alanı aniden doldurabilecek katı ve sıvılar, yangın patlama, toz ve sıcak hava gibi tehlikeler vardır. Silo içinde bu tehlikelerden herhangi biri oluştuğu durumunda çalışanın havasız kalması sonucu ciddi sonuçları olan kazalar yaşanabilir.