Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED); gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalardır.
Çevresel etki değerlendirmesi süreci; gerçekleştirilmesi planlanan projenin çevresel etki değerlendirmesinin yapılması için; başvuru, inşaat öncesi, inşaat, işletme ve işletme sonrası çalışmaları kapsayan süreçtir.
Çevresel etki değerlendirmesi için, ÇED yönetmeliği Ek-3’te yer alan genel format dikkate alınarak dosya hazırlanır ve hazırlanan dosya Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilir. Bakanlıkça uygunluk yönünden 5 iş günü içerisinde incelenen dosyanın bir örneği halka duyurulmak üzere ilgili ilin Valiliğine gönderilir. Proje ile ilgili olarak başvurunun yapıldığını, ÇED sürecinin başladığını, ÇED Başvuru
83
Dosyasının halkın görüşüne açıldığını ve ÇED süreci tamamlanana kadar projeye ilişkin görüş ve önerilerin Valiliğe veya Bakanlığa verilebileceği Bakanlık ve Valilik tarafından anons, askıda ilan, internet vb. şekilde halka duyurulur.
ÇED Raporunun Kapsam ve özel formatının belirlenmesinden önce halkı proje hakkında bilgilendirmek, projeye ilişkin görüş ve önerilerini almak üzere halkın katılımı toplantısı düzenlenir.
Toplantının yeri, tarihi ve saati en az 10 gün öncesinden, yerel ve ulusal yayım yapan gazetelerde ilan edilir.
Toplantı Çevre ve Şehircilik İl Müdürünün veya görevlendireceği bir yetkilinin başkanlığında yapılır.
Toplantı tutanağı, bir sureti Valilikte kalmak üzere Bakanlığa gönderilir. Komisyon üyeleri kendilerine iletilen tarihe göre halkın katılımı toplantısına katılabilirler. Halkın katılımı toplantısı çalışmaları ile ilgili sekretarya hizmeti, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından yürütülür.
Bakanlık, Komisyonun rapor hakkındaki çalışmaları ve halkın görüşlerini dikkate alarak proje için
"ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararını on iş günü içinde verir, bu kararı komisyon üyelerine bildirir. Proje için verilen "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararı Bakanlık ve Valilik tarafından askıda ilan ve internet aracılığı ile halka duyurulur.
ÇED olumlu kararı, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında, komisyonca yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olduğunun saptanması üzerine gerçekleşmesinde sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararıdır. Bu karar akabinde, gerekli izinler alınarak yatırıma başlanmasında sakınca yoktur. "ÇED Olumlu" kararı verilen proje için yedi yıl içinde mücbir bir sebep bulunmaksızın yatırıma başlanmaması durumunda "ÇED Olumlu"
kararı geçersiz sayılır.
ÇED olumsuz kararı, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunca yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle uygulanmasında sakınca görüldüğünü belirten Bakanlık kararıdır. Yatırım gerçekleştirilemez. ÇED olumsuz kararı verilen projeler için, bu karara neden olan şartlarda değişiklik olması durumunda yeniden başvurulabilir.
Çevresel Etki Değerlendirmesinin gerekli olup olmadığının araştırılması amacıyla Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlar tarafından; ÇED Yönetmeliği Ek-4’e göre hazırlanan Proje Tanıtım Dosyası, proje sahibince Proje Tanıtım Dosyasında ve eklerinde yer alan bilgi ve belgelerin doğru olduğunu belirtir taahhüt yazısı ve imza sirküleri ile Bakanlık tarafından belirlenen başvuru bedelinin ödendiğine dair belge Valiliğe sunulur.
Proje tanıtım dosyası; Seçme Eleme Kriterlerine tabi projelere ÇED uygulanmasının gerekli olup olmadığının belirlenmesi amacıyla hazırlanan dosyadır.
Valilik, proje için hazırlanan proje tanıtım dosyasını Ek-4’te yer alan kriterler çerçevesinde beş iş günü içinde inceler. Dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerde eksikliklerin bulunması halinde bunların tamamlanması Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlardan istenir.
Eksiklikleri altı ay içerisinde Valiliğe sunulmayan proje tanıtım dosyaları iade edilir, başvuru geçersiz sayılır. Valilik gerekli gördüğü hallerde proje alanını yerinde inceleyebilir veya inceletebilir.
Valilik 5 işgünü içinde dosyayı uygunluk yönünden inceler. Valilikçe; uygun bulunan dosya üzerinde 15 işgünü inceleme ve değerlendirme yaparak, 5 işgünü içerisinde karar verir.
84
Valilik onbeş iş günü içinde inceleme ve değerlendirmelerini tamamlar. Proje hakkında "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararını beş iş günü içinde verir, kararı proje sahibine ve Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlara bildirir. Valilik, bu kararı askıda ilan ve internet aracılığıyla halka duyurur.
Çevresel etki değerlendirmesi gerekli değildir kararı, Seçme Eleme Kriterlerine tabi projelerin çevresel etkilerinin incelenerek, önemli çevresel etkilerinin olmadığı ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hazırlanmasına gerek bulunmadığını belirten Valilik kararıdır.
Çevresel etki değerlendirmesi gereklidir kararı, Seçme Eleme Kriterlerine tabi projelerin çevresel etkilerinin incelenerek, çevresel etkilerinin daha detaylı incelenmesi amacıyla Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hazırlanmasının gerektiğini belirten Valilik kararıdır. Uygulanacak EK-1 prosedürü sonuçlanmadan yatırıma başlanamaz. "ÇED Gereklidir" kararı verilen projeler için bir yıl içerisinde Bakanlığa başvuru yapılmaması durumunda karar geçersiz sayılır.
Keçi Vadisi Projesinin Çevresel Etki Analizi
Keçi vadisi projesinde tespit edilecek dört farklı noktada 250 sağmal kapasiteli keçi çiftlikleri kurulması ve üretime 1.000 baş sağmal hayvan kapasitesi ile başlanması planlanmaktadır. Proje planlanmasında uzak hedef olarak keçi sütü ile ikincil ürün üretimi planlanmıştır. Keçi sütü işleme kapasitesi 15.000-20.000 litre/gün olarak öngörülmektedir.
Yatırımların çevresel etki değerlendirmesine tabi olup olmadığı hususu, çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği ile belirlenmiştir. İlgili yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer alan yatırım konuları çevresel etki değerlendirmesine tabi iken Ek-2 listede yer alan yatırım konuları için seçme, eleme kriterleri uygulama yöntemi uygulanmaktadır.
Konuyla ilgili olarak çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği Ek-1 listesi, 19. ve 22. sıralarında:
19-Hayvan yetiştirme tesisleri:
a) 5.000 baş ve üzeri büyükbaş yetiştirme tesisleri, b) 25.000 baş ve üzeri küçükbaş yetiştirme tesisleri,
c) Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların birlikte yetiştirilmesi, [(5.000 büyükbaş ve üzeri,1 büyükbaş=5 küçükbaş eşdeğeri esas alınmalıdır)]
ç) 900 baş ve üzeri domuz besi tesisleri,
d) Kanatlı yetiştirme tesisleri, [(Bir üretim periyodunda 60.000 adet ve üzeri tavuk (civciv, damızlık, piliç, vb.) veya eşdeğer diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk esas alınmalıdır)]
22- Süt işleme tesisleri, (Çiğ süt işleme kapasitesi 100.000 litre /gün ve üzeri)
Aynı yönetmeliğin seçme, eleme kriterlerinin uygulanacağı Ek-2 listesinin 28. ve 30.sıralarında da;
28- Hayvansal ürünlerin üretimi:
a) Hayvansal yağların eritildiği tesisler, b) Su ürünleri işleme tesisleri,
c) Süt işleme tesisleri, (Çiğ süt işleme kapasitesi 10.000 litre /gün ve üzeri) ç) Kültür balıkçılığı projeleri, (30 ton/yıl ve üzeri üretim),
d) Balık kuluçkahaneleri, (40 milyon adet/yıl ve üzeri yavru üretimi)
e) Büyükbaş ve/veya küçükbaş hayvan kesiminin yapıldığı tesisler [(20 kesim ünitesi/gün ve üzeri), (Her bir kesim ünitesi eşdeğerleri: 1 baş sığır, 2 baş deve kuşu, 4 baş domuz, 8 baş koyun, 10 baş keçi, 130 baş tavşan)],
f) Kanatlı hayvanların kesiminin yapıldığı tesisler [ (1.000 adet/gün ve üzeri tavuk ve eşdeğeri diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk esas alınmalıdır)],
85
g) Likit yumurta üretim tesisi, (10 ton/gün ve üzeri ) ğ) Rendering tesisleri,
h) Peynir altı suyu işleme tesisleri, (İşleme kapasitesi 10.000 litre /gün ve üzeri) 30-Hayvan yetiştirme tesisleri:
a) 500 baş ve üzeri büyükbaş yetiştirme tesisleri, b) 2.500 baş ve üzeri küçükbaş yetiştirme tesisleri,
c) Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların birlikte yetiştirilmesi, (500 büyükbaş ve üzeri, 1 büyükbaş=5 küçükbaş eşdeğeri esas alınmalıdır)
ç) Kanatlı yetiştirme tesisleri [(Bir üretim periyodunda 20.000 adet ve üzeri tavuk (civciv, piliç, ve benzeri) veya eşdeğer diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk)],
d) Kürk hayvanı yetiştiriciliği yapan tesisler, (5.000 adet ve üzeri) e) 300 baş ve üzeri domuz besi tesisleri,
yatırımlarının çevresel etki değerlendirmesine tabi olacağı hüküm altına alınmıştır.
Not: (Ek-1 Listesinde Yer Alan Alt Sınırlar Ek-2 Listesinde Üst Sınır Olarak Alınır)
İlgili yönetmelik hükümlerinden hareketle, yatırım kapsamında bahse konu küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ve hayvansal ürün üretimi yatırımlarının yapılması durumunda Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer alan sayıların altında kaldığı için çevresel etki değerlendirmesine tabi olmadığı anlaşılmaktadır. Bu rakamların üzerine çıkıldığı zaman yönetmelik hükümlerine tabi olunacaktır. Bununla birlikte, yatırım yapılacağı dönemdeki güncel yönetmelik hükümleri incelenerek yeniden değerlendirme yapılmalı ve her durumda yatırım öncesinde ilgili ildeki Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüyle temasa geçilmelidir.
Projenin Sosyal Etki Analizi
Proje alanı olarak planlanan Dereköy ve çevre köylerde köy yaşantısında yüksek gelir imkanının azlığı, sosyal imkanların kıtlığı ve genç nüfusun şehir hayatını tercih etmesi gibi sebeplerden dolayı nüfus geçmiş yıllara göre azalmaktadır. Keçi vadisi projesi ile bölgede oluşacak yeni istihdam alanları sayesinde bölge halkının karlılığı yüksek olan sektöre katılımı hem bölgesel kalkınmayı arttıracak hem de diğer tarıma dayalı sektörlerin bölgede uygulanmasını kolaylaştıracaktır. Bu durumun, bölgedeki sosyal ve ekonomik hayatı olumlu yönde etkileyeceği değerlendirilmektedir. Ayrıca kırdan kente olan göçün azalacağı düşünülmektedir. Proje kapsamında, sosyal açıdan herhangi bir olumsuz etki öngörülmemektedir.
86 KAYNAKLAR
Zonguldak Dereköy Keçi Vadisi Projesi Ön Fizibilite Raporu (2018) [Çevrimiçi]. Erişilebilir:
https://bakkakutuphane.org/upload/dokumandosya/keci-vadisi-projesi-teslim-revnihai.pdf Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) [Çevrimiçi]. Erişilebilir:
http://www.fao.org/faostat/en/#home
11. Kalınma Planı 2019-2023 / Tarım ve Gıdada Rekabetçi Üretim Özel İhtisas Komisyonu Raporu UNComtrade (2020) [Çevrimiçi]. Erişilebilir: https://comtrade.un.org
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (2020) [Çevrimiçi]. Erişilebilir: http://tuik.gov.tr
Tarım ve Orman Bakanlığı (2020) [Çevrimiçi]. Erişilebilir: https://www.tarimorman.gov.tr Zonguldak İl Tarım ve Orman Müdürlüğünden Alınan Resmi Yazı (2020)
Cumhurbaşkanı Kararı (2020), (Karar:2015), T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandıırlmasına İlişkin Karar
Yatırım Teşvik Bilgileri (2020) [Çevrimiçi]. Erişilebilir: https://www.yatirimadestek.gov.tr Zonguldak Tarımsal Yatırım Rehberi
Asgari Ücret Bilgileri (2020) [Çevrimiçi]. Erişilebilir: https://www.evrensel.net/haber/369306/dunyada-asgari-ucret-ne-kadar?
87
Ek-1: Fizibilite Çalışması için Gerekli Olabilecek Analizler
Yatırımcı tarafından hazırlanacak detaylı fizibilitede, aşağıda yer alan analizlerin asgari düzeyde yapılması ve makine-teçhizat listesinin hazırlanması önerilmektedir.
• Ekonomik Kapasite Kullanım Oranı (KKO)
Sektörün mevcut durumu ile önümüzdeki dönem için sektörde beklenen gelişmeler, firmanın rekabet gücü, sektördeki deneyimi, faaliyete geçtikten sonra hedeflediği üretim-satış rakamları dikkate alınarak hesaplanan ekonomik kapasite kullanım oranları tahmini tesis işletmeye geçtikten sonraki beş yıl için yapılabilir.
Ekonomik KKO= Öngörülen Yıllık Üretim Miktarı /Teknik Kapasite
• Üretim Akım Şeması
Fizibilite konusu ürünün bir birim üretilmesi için gereken hammadde, yardımcı madde miktarları ile üretimle ilgili diğer prosesleri içeren akım şeması hazırlanacaktır.
• İş Akış Şeması
Fizibilite kapsamında kurulacak tesisin birimlerinde gerçekleştirilecek faaliyetleri tanımlayan iş akış şeması hazırlanabilir.
• Toplam Yatırım Tutarı
Yatırım tutarını oluşturan harcama kalemleri yıllara sari olarak tablo formatında hazırlanabilir.
• Tesis İşletme Gelir-Gider Hesabı
Tesis işletmeye geçtikten sonra tam kapasitede oluşturması öngörülen yıllık gelir gider hesabına yönelik tablolar hazırlanabilir.
• İşletme Sermayesi
İşletmelerin günlük işletme faaliyetlerini yürütebilmeleri bakımından gerekli olan nakit ve benzeri varlıklar ile bir yıl içinde nakde dönüşebilecek varlıklara dair tahmini tutarlar tablo formunda gösterilebilir.
• Finansman Kaynakları
Yatırım için gerekli olan finansal kaynaklar; kısa vadeli yabancı kaynaklar, uzun vadeli yabancı kaynaklar ve öz kaynakların toplamından oluşmaktadır. Söz konusu finansal kaynaklara ilişkin koşullar ve maliyetler belirtilebilir.
• Yatırımın Kârlılığı
Yatırımı değerlendirmede en önemli yöntemlerden olan yatırımın kârlılığının ölçümü aşağıdaki formül ile gerçekleştirilebilir.
Yatırımın Kârlılığı= Net Kâr / Toplam Yatırım Tutarı
88
• Nakit Akım Tablosu
Yıllar itibariyle yatırımda oluşması öngörülen nakit akışını gözlemlemek amacıyla tablo hazırlanabilir.
• Geri Ödeme Dönemi Yöntemi
Geri Ödeme Dönemi Yöntemi kullanılarak hangi dönem yatırımın amorti edildiği hesaplanabilir.
• Net Bugünkü Değer Analizi
Projenin uygulanabilir olması için, yıllar itibariyle nakit akışlarının belirli bir indirgeme oranı ile bugünkü değerinin bulunarak, bulunan tutardan yatırım giderinin çıkarılmasıyla oluşan rakamın sıfıra eşit veya büyük olması gerekmektedir. Analiz yapılırken kullanılacak formül aşağıda yer almaktadır.
NBD = Z (NA,/(l-k)t) t=0
NAt : t. Dönemdeki Nakit Akışı k: Faiz Oranı
n: Yatırımın Kapsadığı Dönem Sayısı
• Cari Oran
Cari Oran, yatırımın kısa vadeli borç ödeyebilme gücünü ölçer. Cari oranın 1,5-2 civarında olması yeterli kabul edilmektedir. Formülü aşağıda yer almaktadır.
Cari Oran = Dönen Varlıklar/ Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Likidite Oranı, yatırımın bir yıl içinde stoklarını satamaması durumunda bir yıl içinde nakde dönüşebilecek diğer varlıklarıyla kısa vadeli borçlarını karşılayabilme gücünü gösterir. Likidite Oranının 1 olması yeterli kabul edilmektedir. Formülü aşağıda yer almaktadır.
Likidite Oranı= (Dönen Varlıklar- Stoklar)/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Söz konusu iki oran, yukarıdaki formüller kullanılmak suretiyle bu bölümde hesaplanabilir.
• Başabas Noktası
Başabaş noktası, bir firmanın hiçbir kar elde etmeden, zararlarını karşılayabildiği noktayı/seviyeyi belirtir. Diğer bir açıdan ise bir firmanın, giderlerini karşılayabildiği nokta da denilebilir. Başabaş noktası birim fiyat, birim değişken gider ve sabit giderler ile hesaplanır. Ayrıca sadece sabit giderler ve katkı payı ile de hesaplanabilir.
Başabaş Noktası = Sabit Giderler / (Birim Fiyat-Birim Değişken Gider)
89 Ek-2: Yerli/İthal Makine-Teçhizat Listesi
İthal Makine /
Teçhizat Adı Miktarı
Birimi (Adet, kg,
m3 vb.)
F.O.B.
Birim Fiyatı ($)
Birim Maliyeti (KDV Hariç,
TL)
Toplam Maliyet (KDV
Hariç, TL)
İlgili Olduğu Faaliyet Adı
Yerli Makine /
Teçhizat Adı Miktarı
Birimi (Adet, kg,
m3 vb.)
Birim Maliyeti (KDV Hariç, TL)
Toplam Maliyeti (KDV Hariç, TL)
İlgili Olduğu Faaliyet Adı