Çatlaklar

Çatlaklar, kaplama yüzeyinde trafik, çevre ve iklimin etkisi ile çok çeşitli şekilde, genişlikte ve derinlikte oluşan kusurlardır. Çatlaklar genel olarak stabilite, yorulma ve

yansıma çatlakları olarak sınıflandırılır. Stabilite çatlakları, trafik yüklerinin etkisi ile kaplamanın altında oluşan çekme gerilmelerinin kaplamanın çekme mukavemetini aşması halinde oluşur. Kaplamaya etki eden trafik yükleri kaplamanın her tabakasında hem basınç hem de çekme gerilmeleri oluşturmaktadır. Basınç gerilmeleri tabakanın üstünde maksimum iken çekme gerilmeleri ise tabakanın altında maksimumdur. Bu nedenle stabilite çatlakları önce tabakanın altında oluşmakta ve trafiğin etkisiyle zamanla tabakaların üst tarafına doğru ilerlemektedir [49].

Yorulma çatlakları ağır trafik yüklerinin tekerrürü ile kaplamanın yorulma mukavemetinin aşılması sonucu oluşmaktadır. Yansıma çatlakları ise bozulmuş bir kaplamanın üzerine yeniden bir kaplama yapıldığında, alttaki tabakada oluşmuş çatlakların üstteki tabakaya kadar ilerlemesidir. Stabilite, yorulma ve yansıma çatlakları genellikle trafik etkisi ile oluşurken, çevre ve iklim etkisiyle oluşan büzülme veya düşük ısı çatlakları ise trafiğin etkisiyle büyüyerek belirgin hale gelir. Esnek kaplamalarda çoğunlukla yorulma çatlakları oluşmaktadır. Stabilite çatlakları kaplamanın düşük stabilitesinden kaynaklandığından önlenebilmesi mümkün iken trafik hacminin fazla olduğu yollarda yorulma çatlakları kaçınılmazdır. Kaplamada oluşan çatlaklardan hava ve suyun kaplama içine nüfuz etmesinden dolayı bağlayıcı oksidasyonu ve diğer bozulmalar oluşacağından veya hızlanacağından kaplamada çatlak oluşumu oldukça sakıncalıdır [1,49].

1.6.2.3.1. Timsah Sırtı Çatlaklar

Bu tip çatlaklar birbirleriyle bağlantılı olup timsah sırtı veya kümes teli görünümünde ve değişik boyutta bloklar halinde kaplamanın tüm kesitinde veya belirli kesiminde oluşmuşlardır (Şekil 24). Timsah sırtı çatlaklar stabil olmayan bir zemin veya temel tabakasındaki aşırı oturmalardan dolayı meydana gelmiş ise genel olarak kaplamanın belirli kesimlerinde görülürler. Eğer bu tip çatlaklar kaplamanın tüm kesitinde ve büyük bir kesimde görülürse aşırı trafik yükü ve tekerrür sayısı sonucu kaplamanın yorulma mukavemetinin aşılması sonucu oluşmuşlardır. Dolayısıyla timsah sırtı çatlaklar oturmadan veya yorulma mukavemetinin aşılmasından dolayı oluşmaktadır. Yorulma çatlakları önce kılcal çatlaklar şeklinde taşıt yükü istikametinde boyuna düzensiz bir şekilde oluşmaktadır. Trafiğin etkisiyle bu düzensiz çatlaklar zamanla büyür ve daha sonra enine oluşan çatlaklar ile birleşerek bloklar şeklinde timsah sırtı görünümüne dönüşür. Oturmadan ötürü oluşan timsah sırtı çatlaklar sivri köşeli, büyük ama düzensiz boyutlarda

görülürken yorulmadan ötürü oluşan timsah sırtı çatlaklar genellikle uniform ve daha küçük boyutta bal peteği şeklinde görülmektedir [49].

Şekil 24. Timsah sırtı çatlak

Yorulma çatlaklarını önlemek için, tasarım aşamasında ağır taşıt trafiğini doğru hesaplamak, kaplama altı tabakaları kuru tutmak, kaplama kalınlıklarını arttırmak, nemden etkilenmeyen uygun agrega kullanmak, yeterli esneklikte malzeme kullanmak ve özellikle sıcak karışımın elastik davranışı bitüme bağlı olduğundan sertliği sınırlandırılmış, yüksek elastisiteye sahip yumuşak bitüm kullanmak gerekir [1].

1.6.2.3.2. Düşük Isı Çatlakları

Düşük ısı çatlakları soğuk havalarda asfalt kaplamanın büzülmesiyle oluşur. Dolayısıyla bu tip çatlaklar trafik etkileriyle değil mevsimsel etkiler ile meydana gelmektedir. Düşük ısı çatlakları genel olarak, asfalt kaplama yüzeylerinde oluşan ve kaplamanın tüm kalınlığınca oluşan olmak üzere iki gruba ayrılır. Asfalt kaplama yüzeylerinde oluşan kılcal çatlaklar bitümlü bağlayıcının ısı etkisiyle büzülmesi sonucu oluşan çekme gerilmeleri ile meydana gelirken, kaplamanın tüm kalınlığınca oluşan çatlaklar ise don etkisiyle kabaran zeminin oluşturduğu çekme gerilmeleri ile meydana gelmektedir. Düşük ısı çatlakları kaplamanın enine doğrultusunda eşit veya eşite yakın aralıklarla oluşur çünkü kaplamanın ana büzülme hattı boyuna doğrultudadır. Düşük ısı çatlaklarının oluşmasında en önemli faktör bağlayıcı penetrasyonu ve ısya duyarlılığıdır.

Soğuk iklimli bölgelerde yumuşak (yüksek penetrasyonlu) ve ısıya az duyarlı asfalt kullanılarak bu tip çatlakların önlenmesi veya geciktirilmesi mümkündür [49]. Ayrıca, karışımda kullanılacak asfalt miktarı, asfaltın yaşlanması, karışımın rijitliği, hava sıcaklığı ve çok soğuk gün sayıları, kaplama kalınlığı ve tabakalar arasındaki sürtünme kuvvetleri de düşük ısı çatlağı hususunda dikkate alınması gereken diğer unsurlardır [1].

1.6.2.3.3. Diğer Çatlaklar

Kenar çatlakları; yol eksenine paralel ve genellikle kaplama kenarından 30–50 cm içeride oluşur. Genel olarak banketin yanal desteğinin azlığı, bankette oturma, yetersiz drenaj ve don etkisi, kaplamaya yakın bitki örtüsü ve nem gibi nedenlerden oluşur.

Derz çatlakları; kaplamanın serme ve sıkıştırma esnasında ek yerlerinin sıkıştırma tekniğine uygun olmayan işçilik ve sıkıştırma ile yapılması halinde zamanla oluşmaktadır.

Kayma çatlakları; ağır taşıt tekerleklerinin kaplamaya yaptıkları yatay kuvvetlerin etkisiyle tabakaların birbirine göre yanal hareketlerinden yani kaplama tabakasının temel tabakası üzerinde kaymasından dolayı oluşur. Genel olarak yetersiz yapışma tabakası, yetersiz kaplama kalınlığı, aşırı ağır taşıtlar ve karışımın kum içermesi gibi nedenlerden meydana gelmektedir.

Enine çatlaklar; yol eksenine dik oluşan ve nadiren görülen çatlaklardır. Genellikle yetersiz üstyapı kalınlığı, yetersiz drenaj, sericinin uzun süreli duraklaması, düşük sıcaklık ve alt tabakadaki çatlağın yansıması gibi nedenlerle oluşmaktadır.

Yansıma çatlakları; genellikle kaplama altındaki rijit ya da yarı rijit tabakalarda meydana gelmiş çatlak ve açılmaların kaplamaya yansımasıdır [1].