İş Aile Çatışmasının Çeşitleri

Greenhaus ve Beutell (1985) iş aile çatışmasını üç ayrı grupta incelemiştir. Bu çatışmalar;

▪ Zaman esaslı çatışmalar

▪ Gerginliğe dayalı çatışmalar

12

▪ Davranışa dayalı çatışmalar

Tablo 1’de de görüldüğü üzere çalışan aynı zamanda bu çatışmaların birini ya da birden fazlasını yaşayabilmektedir (Greenhaus ve Beutell, 1985:

77).

Kaynak:İş – Aile Çatışması Türleri (Greenhaus ve Beutell, 1985: 78).

1.2.1.Zaman Esaslı Çatışma

Zaman esaslı çatışma, bir rolü gerçekleştirmek için adanan zamanın baskısının, diğer rolün talepleri ile çatışması sonucunda yaşanmaktadır. İş ya da aile ile ilgili rollerden birini gerçekleştirirken diğer rolü

13

gerçekleştirmenin çok zorlaşması veyahut imkânsız hale gelmesi neticesi ile meydana gelmektedir. Zamana dayalı iş aile çatışmasında en başat unsur zamanın yeterli olmaması, aksine sınırlı olmasıdır. Birey kendisine yüklenen rolleri yerine getirmek için zamana ihtiyaç duymakta fakat rolleri arttıkça her bir rolüne harcayacağı zaman azalmakta bu da kişinin mevcut rolün beklentilerini karşılayamaması sonucunu doğurmaktadır. Sonuç olarak birey zaman esaslı çatışma içinde olmaktadır (Özdevecioğlu ve Doruk, 2009: 72). Bir insanın zamanının üçte birinin iş hayatında geçtiği düşünülürse, kalan zaman hem uyku, hem kişisel gelişim ile ilgili beklentiler, hem aile ile ilgili sorumluluklara dengeli bir biçimde dağılmayabilmektedir. Kişi kısıtlı zamanını çeşitli kaynaklara bölüştürmeye çalışırken zaman esaslı çatışma yaşamaktadır.

Kişilerin sahip oldukları bir rolün beklentisi, diğer rolün beklentilerini imkânsız bir duruma getirmeye eğilimli olmaktadır. Zamana dayalı iş aile çatışması iki şekilde ele alınmaktadır. Birincisi, bireyin fiziksel bir baskı hissetmesi durumudur. Burada birey zaman endişesi altında iken diğer rolünün taleplerini karşılayamamaktadır. İkinci durum ise bireyin rolünün beklentilerini fiziksel olarak yerine getirse dahi zihinsel olarak meşguliyet içinde olması kaynaklı çatışma yaşıyor olması durumudur (Akbolat vd., 2011: 158). Zamanı rollerine yettiremeyeceğini düşünen birey kaygı duyabilmektedir. Bir kadın çocuğu, işi ve evi ile ilgili beklentileri tam olarak yerine getirmiş olsa dahi bu rollerin verdiği stres onun çatışma yaşamasına sebebiyet verebilmektedir.

Cinsiyet temelli olarak zamana dayalı çatışmalara bakıldığında rasyonel teoriye göre cinsiyet temelli rol çatışması zaman esası üzerine oturtulmaktadır. Bu teoriye göre toplumda kadınların rollerinin erkeklerden daha fazla olması, kadınların bu rollere harcayacağı zamanında daha fazla olması sonucunu doğurmaktadır ve böylece kadınlar daha fazla zaman esaslı çatışma yaşamaktadırlar (Çarıkçı ve Avşar, 2005: 67). Özellikle ataerkil toplumlarda kadından beklentiler çok yönlü olmaktadır. Dolayısıyla kadın sıklıkla zaman temelli çatışma yaşamaktadır.

14 1.2.2.Gerginliğe Dayalı Çatışmalar

Gerginlik esaslı iş aile çatışması, çalışan bireyin bir rolü gerçekleştirirken yaşadığı duygusal gerilim, anksiyete, gerginlik gibi durumların, kişiden beklenen diğer rolün yerine getirilmesini zorlaştırması sonucunda yaşanmaktadır (Greenhaus ve Beutell, 1985: 80).

Çalışanın aile ve işi ile ilgili alanlardaki rollerini yerine getirirken meydana gelen gerilimin, diğer role ait sorumlulukları engellemesi ve hatta aksamasına sebebiyet vermesidir (Demircan ve Turunç, 2017: 50). Bir rolün taleplerinin karşılanmasına diğer rol mani oluyor ise gerginlik esaslı çatışma yaşanmaktadır. İş hayatındaki stres yükü ve gerginlikler, bireylerin aile ile ilgili beklentilerinin karşılanmasını engelleyebilmektedir. İş hayatında çalışanlar arasındaki ilişkilerin güçsüz olması, iş yükünün fazlalığı, güvencesiz işler, yoğun ve aşırı iş yükü gibi durumlar kişinin aile hayatına olumsuz olarak yansıyabilmekte ve böylece aile iletişimi ve etkileşimi zarar görebilmektedir. Aile içinde olan stres ve gerginlikler bireyin işteki performansını olumsuz olarak etkileyebilmektedir (Özen ve Uzun, 2005:

131-132). İş hayatındaki huzursuzluklar neticesinde birey ailesi ile ilgili sorumluluklarını yerine getirmekte zorluk yaşayabilmektedir. Kişi yoğun iş temposunun verdiği yorgunluk ve tükenmişlik sebebiyle hafta sonu tatilini ailesine ayırmak yerine dinlenmeye ayırmayı tercih edebilmekte ve böylece beklentileri karşılanmayan aile alanı ile çatışma yaşayabilmektedir.

1.2.3.Davranışa Dayalı Çatışmalar

Çalışan kişi görevlerini gerçekleştirirken bir rolüne uyumlu olan davranışı, sahip olduğu diğer rolü ile çelişebilmektedir (Doğan vd., 2016:

42). Davranışa dayalı çatışma türünde bir role ait davranışlarla diğer role ait davranışların uyumsuzluk yaşaması halinde çatışma yaşanmaktadır. Bireyin aile yaşamındaki beklentileri fedakârlık içeren duygusal davranışlar iken, iş hayatının bireyden beklediği davranış rekabetçi ve mantıksal davranışlar birbiri ile uyumsuzluk içinde olmaktadır. Birey bu iki rolünün arasındaki geçişi iyi yapamıyor ise veya bir roldeki başarılı olmasını sağlayan davranış diğer rolde başarısızlık getiriyor ise birey davranış temelli çatışma yaşayabilmektedir (Turgut, 2011: 158). Örneğin bir öğretmenin okulda

15

öğrencilerine davrandığı şekilde evde kendi çocuklarına davranması davranışa dayalı çatışmaya neden olabilmektedir (Kahraman ve Çelik, 2018:

96). Aynı şekilde bir asker iş yerindeki disiplinli ve itaatkâr tavırlarını ailesinde sürdürmeye çalıştığı durumlarda aile hayatında davranışa dayalı çatışma yaşayacaktır.

Ataerkil toplumlarda kadından beklenen aile hayatı ile ilgili sorumluluklar iken erkekten beklenen iş hayatı ilgili sorumluluklardır. Bu durum çoğunlukla erkeklerin yaşadığı çatışmanın iş yaşamındaki rolünden kaynaklı, kadınların yaşadığı çatışmanın ise aile hayatındaki rolünden kaynaklı olmasına sebebiyet vermektedir (Özen ve Uzun, 2005: 133).